1921

< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | 1950-e | >
<< | < | 1917. | 1918. | 1919. | 1920. | 1921. | 1922. | 1923. | 1924. | 1925. | > | >>

Događaji

Januar/Siječanj

• 15.1. - Zemljotres severno od Bečeja (M 4.7, Int. VII). ž
• 22.1. - Počelo s radom Pozorište "Sterija" u Vršcu.
• 25.1. - Prvi put upotrebljena reč "robot" na premijeri "R.U.R - Rosumovi univerzalni roboti" Karela Čapeka.
• 28.1. - Ustavotvorna skupština KSHS usvojila revidiranu proceduru glasanja.
• 29.1. - Komisija za reparacije u Parizu, bez učešća Nemačke, odlučila da ova mora platiti 269 milijardi zlatnih maraka i još 12% vrednosti izvoza sledećih 42 godine (vidi april).
• 30.1. - Beograd odlikovan Ordenom Legije časti.

Februar/Veljača

• 8.2. - U Beogradu osnovana prva policijska škola u Srbiji (danas Dan policijskog školstva).
• 11.2. - Sjednica zastupnika HRSS, upućena poruka "regentu Srbije" Aleksandru - traži se neutralna seljačka republika i poseban ustavotvorni Sabor, kao preduvjet za pravedan sporazum sa Srbijom (praktično se Ujedinjenje od 1. decembra 1918 smatra ništavnim).
• 17.2. - Povučen prošlogodišnji dekret o opštem pravu glasa u KSHS (koji je uključivao i žene).
• 25.2. - Crvena armija ulazi u Tbilisi, glavni grad Demokratske Republike Gruzije - istog dana proglašena Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika.
• 28.2. - Kronštatska pobuna mornara ruske flote protiv boljševika u Rusiji (slomljena 17.3.).
• februar - Autonomistička izjava slovenačkih kulturnih radnika.

Mart/Ožujak

• 1.3. - U Francuskoj umro bivši crnogorski kralj Nikola I Petrović.
• 2. ožujka - proglašena Labinska republika, pobuna istarskih rudara protiv nadolazeće talijanske fašističke politike.
• 8.3. - Francuske trupe ulaze u delove Rura, nakon što je Nemačka pokušala da pregovara oko iznosa reparacija.
• 13.3. - Ruska Bela armija uzima Mongoliju od Kine (Roman Ungern fon Šternberg)
• 15.3. - Sporazum vlade i JMO - kompaktnost BiH, versko-prosvetna autonomija, šerijat itd. (Mehmed Spaho i H. Karamehmedović će ući u vladu).
• 18.3. - Mirom u Rigi i formalno okončan Poljsko-sovjetski rat, uspostavljena granica traje do 1939.
• 21.3. - Dekretom uvedena Nova ekonomska politika u Sovjetskoj Rusiji.
• 23.3. - Plebiscit u Šleziji za povratak Nemačkoj.
• 27.3. - Prvi pokušaj Karla I da se instalira u Mađarskoj.
• 29.3. - U Sarajevu osnovano Jugoslovensko novinarsko udruženje.

April/Travanj

• 6.4. - Jugoslavenski klub (klerikalci) izdvaja mišljenje povodom Nacrta ustava, predlaže šest pokrajina, po tri sa pravoslavnom i katoličkom većinom.
• 11.4. - Ustanovnljen Emirat Transjordanija, autonomni deo Britanskog Mandata Za Palestinu, vladar Abdulah I Jordanski.
• 27.4. - Nemačke reparacije smanjene na 132 milijarde zlatnih maraka, u roku od 37 godina.

Maj/Svibanj

• 1-7.5. - Neredi u Jafi (Palestina), poginulo 48 Arapa i 47 Jevreja.
• 2.5. - 5.7. - Poljaci u gornjoj Šleziji po treći put dižu ustanak.
• 3.5. - Osnovana provincija Severna Irska.
• 14.5. - Zastupnici HRSS prihvatili "Ustav ili državno uređenje neutralne seljačke republike Hrvatske" (proglašen 26.6.).
• 14-15.5. - Jaka geomagnetska oluja.
• 14-17.5. - Antievropski neredi u Kairu i Aleksandriji.
• 19.5. - Ograničena imigracija u SAD, uvedene kvote po zemljama, znatno oboreno useljavanje iz južne i istočne Evrope.

Jun/Juni/Lipanj

• 10.6. - Italijani evakuisali Berković i Skradin.
• 11.6. - KPJ napušta Ustavotvornu skupštinu.
• 12.6. - Italijani napustili Šibenik, sutradan i Benkovac (kraj evakuacije druge zone).
• 27.6. - Sporazum vlade i Džemijeta o zaštiti feudalaca u Južnoj Srbiji (Makedoniji) - omogućeno donošenje ustava.
• 28.6. - Prostom većinom usvojen Vidovdanski ustav (glasalo 223 za, 35 protiv i bilo 158 odsutnih, uključujući HRSS). Najuticajnija hrvatska stranka HRSS neće priznavati nastalo stanje do 1925.
• 29.6. - Komunista Spasoje Stejić bacio bombu na prestolonaslednikovu povorku, koji nije ranjen.
• jun - Srpski poreski zakon proširen na Crnu Goru.

Jul/Juli/Srpanj

• 1.7. - Formalno osnovana Komunistička partija Kine (de fakto u avgustu 1920).
• 11.7. - Prvo zvanično prvenstvo Jugoslavije u vaterpolu.
• 11.7. - Primirjem se okončava Irski rat za nezavisnost.
• 11.7. - Proglašena nezavisnost Mongolije od Kine, pod okriljem Crvene armije (nezavisnost prvi put proglašena 1911).
• 14.7. - U SAD Sacco i Vanzetti proglašeni krivim za ubistvo (biće pogubljeni 1927, uprkos velikim protestima).
• 17.7. - Na severu Albanije proglašena Republika Mirdita - potrajala do novembra, uz pomoć KSHS.
• 18.7. - Prvi put primenjena BCG vakcina protiv tuberkuloze.
• 21.7. - U Delnicama ubijen ministar unutrašnjih poslova Milorad Drašković, počinitelj je komunista Alija Alijagić, u Zagrebu je uhapšen i Rodoljub Čolaković.

+ Rifski rat (ili Drugi Marokanski): španske trupe teško poražene u bici kod Anuala.

• 27.7. - Tim istraživača na Univerzitetu u Torontu (na čelu Frederick Banting) objavio otkriće insulina.
• 28.7. - Adolf Hitler dolazi na čelo NSDAP.

Avgust/August/Kolovoz

† Petar I

• 2.8. - Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi - protiv komunista, anarhista i sl. KPJ stavljena van zakona, poslanicima oduzeti mandati, zabranjena propaganda.
• 10.8. - Zemljotres s epicentrom između Gnjilana i Uroševca (Vitina, M 5.7, Int. VIII).
• 16.8. - Umro Petar I Karađorđević, kralj Srba, Hrvata i Slovenaca (pogreb 22.8.).
• 16.8. - Proglašena Baranjska republika ("Baranjsko-bajska srpsko-mađarska republika" [1] - na prostoru današnje Mađarske).
• 19.8. - Civilne vlasti SHS napustile Pečuj, izbeglice kreću za njima.
• 23.8. - Mađarska vojska zaposela svoj deo Baranje.
• 23.8. - U Bagdadu krunisan Fejsal I Irački.
• kolovoz, listopad? - Organiziran Hrvatski blok - HRSS, Hrvatska zajednica i Hrvatska stranka prava.
• 23.8. - 13.9. - Grčko-turski rat - Bitka na Sakariji, manje od 100km od Ankare, najdalji grčki prodor u ratu.
• 25.8. - SAD zasebno sklapaju mir sa Nemačkom i Austrijom.
• 26.8. - "Politika" javlja o "muslimanskoj pobuni" u okolini Pljevalja i Bijelog Polja (čete Jusufa Mehonića i Huseina Boškovića pomognute stanovništvom).
• 26.8. - U Nemačkoj ubijen političar Matijas Ercberger, uvedeno vanredno stanje.

Septembar/Rujan

• 11.9. - U Kraljevini SHS osnovan nacionalni atletski savez.
• 18.9. - Stanovnici Rifa proglasili Rifsku Republiku, nezavisnu od Španaca i marokanskog sultana, na čelu sa Abd el-Krimom (potrajala do 1926. i kraja Rifskog rata).
• 21.9. - Eksplozija u Opauu, u BASF-ovoj fabrici u Nemačkoj, 500-600 poginulih.

Oktobar/Listopad

• 6.10. - U Zagrebu počelo suđenje ubicama ministra Draškovića (Alija Alijagić i još petorica).
• 8.10. - U Pančevu prva partija šaha živim figurama u Jugoslaviji.
• 19.10. - Lisabonska Krvava noć: ubijen premijer Antoniu Granžu i još četvorica
• 22.10. - Osnovan Srpski aeroklub, kasnije Aeroklub Kraljevine SHS pa Kraljevski jugoslovenski aeroklub "Naša krila".
• 23.10. - Drugi Karlov pokušaj u Mađarskoj, Čehoslovačka i Jugoslavija prete ratom.

Novembar/Studeni

• 9.11. - Konferencija Ambasadora u Parizu donela zaključak o albanskim granicama - iste kao 1913, uz manje ispravke.

+ U Italiji osnovana Nacionalna fašistička partija.

• 12.11. - Počinje Vašingtonska pomorska konferencija (do 6.2.'22.) - smanjena veličina velikih flota i utvrđen njihov odnos.
• 21.11. - Kraljevina SHS i Grčka pozvane da do 10.12. povuku svoje trupe iz Albanije (Savet ambasadora na osnovu odluke od 9.11., v. Srpska okupacija Albanije).

Decembar/Prosinac

• 1.12. - Neredi u Beču zbog skupoće.
• 6.12. - U Londonu potpisan Anglo-irski sporazum - kraj Irskog rata za nezavisnost, predviđena Irska Slobodna Država, samoupravni dominion (stupio na snagu godinu dana kasnije).
• 18.12. - Prvi broj lista "Vreme".

+ Osnovana Socijalistička partija Jugoslavije, ujedinjenjem slovenačkih socijaldemokrata i "centrumaša" isključenih iz KPJ.

• ca. 26.12. - Incident u Šibeniku sa italijanskom mornaricom.
• 31.12. - Zakon o inspekciji rada u KSHS.

Tokom godine

• Razni ugovori između zemalja Male Antante (KSHS, Rumunija i Čehoslovačka).
• U Splitu osnovana Jugoslavenska Napredna Nacionalistička Omladina, kasnija ORJUNA.
• Osnovano Udruženje Četnika za slobodu i čast Otadžbine.
• krajem godine? - ? Unifikacija valute u KSHS.

Rođenja

• 5.1. - Friedrich Dürrenmatt, švicarski književnik († 1990.)
• 19.1. - Patricia Highsmith, američka sapiteljica († 1995.)
• 5.2. - Jovan Sekulić, istoričar umetnosti, osnivač Zavoda za zaštitu spomenika kulture († 2009)
• 18.2. - Branko Bauer, filmski i TV reditelj i scenarista († 2002)
• 3.3. - Miroslav Čangalović, srpski operski pevač († 1999)
• 27.3. - Ivan Rabuzin, slikar-naivac († 2008)
• 28.3. - Dirk Bogarde, engleski glumac
• 7.4. - Zoran Petrović, slikar, vajar, književnik († 1996)
• 4.5. - Edo Murtić, hrvatski slikar († 2005.)
• 17.5. - Mario Rijavec, kompozitor i dirigent († 2006)
• 20.5. - Olga Ivanović, srpska glumica († 2001.)
• 13.6. - Marko Nikezić, srpski političar i diplomata († 1991)
• 21.6. - Jane Russell, američka glumica († 2011)
• 28.6. - Dušan Kanazir, biolog, predsednik SANU († 2009)
• 7.7. - Dragomir Felba, srpski glumac († 2006)
• 16.7. - Krste Crvenkovski, političar i državnik († 2001)
• 11.8. - Alex Haley, američki pisac, autor Korijena († 1992.)
• 31.8. - Vladimir Marenić, scenograf († 2010)
• 1.9. - Branko Pešić, arhitekta († 2006)
• 3.9. - Živorad Žika Mitrović, filmski režiser i scenarista († 2005)
• 12.9. - Stanislaw Lem, poljski SF pisac († 2006.)
• 26.9. - Vojin Stojić, vajar, prevodilac
• 13.10. - Yves Montand, francuski šansonijer i glumac († 1991.)
• 13.10. - Vasilije Vasa Kazimirović, srpski istoričar († 1997)
• 14.10. - Rade Marković, srpski glumac († 2010)
• 24.10. - Srebrenka (Sena) Jurinac, hrvatska operna pjevačica
• 1.11. - Branko Pešić, srpski arhitekta († 2006)
• 6.11. - James Jones, američki književnik († 1977.)
• 11.11. - Jovan Šćekić, novinar i urednik TV Beograd († 2002)
• 18.11. - Vojislav Đonović, džez-gitarista († 2008)
• 28.11. - Slobodan Džunić, književnik, urednik Radio Beograda († 1998)
• 14.12. - Miroslav Babović, slavista, srpski akademik († 1997)
• 19.12. - Blaže Koneski, književnik († 1993)
• 29.12. - Dobrica Ćosić, srpski književnik, akademik i političar

Smrti

• 9. januar - Todor Stefanović Vilovski, naučnik i književni kritičar (* 1854)
• 20. januar - Živojin Mišić, srpski vojvoda (* 1855)
• 2. mart - Nikola I Petrović, bivši crnogorski kralj (* 1840)
• 2. kolovoza - Enrico Caruso, talijanski pjevač (* 1873.)
• 16. avgust - Petar I Karađorđević, kralj Srba, Hrvata i Slovenaca (* 1844)
• 23. studenog - John Boyd Dunlop, škotski veterinar i pronalazač (* 1840.)
• 9. decembar - Živojin Jurišić, srpski botaničar (* 1863)
• 16. prosinca - Camille Saint-Saëns, francuski skladatelj (* 1835.)

Nobelova nagrada za 1921. godinu

• Fizika: Albert Einstein
• Kemija: Frederick Soddy
• Fiziologija i medicina: nije dodijeljena
• Književnost: Anatole France
• Mir: Karl Hjalmar Branting, Christian Lous Lange

Reference

• Chronology 1921, University of Indiana

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1921