1995

19. stoljeće | 20. stoljeće | 21. stoljeće
1960-1969 | 1970-1979 | 1980-1989 | 1990-1999 | 2000-2009 | 2010-2019 | 2020-2029
1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000

---

Događaji

Januar/Siječanj

• 1.1. - Uz posredovanje nekadašnjeg američkog predsednika Džimija Kartera, u Bosni i Hercegovini stupilo na snagu četvoromesečno primirje.

+ Svjetska trgovinska organizacija (WTO) formalno zamjenjuje dotadašnji Opći sporazum o tarifama i trgovini (GATT).

+ Austrija, Finska i Švedska postaju članice EU.

+ Osnovan Centar za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu.

• 12.1. - Hrvatska objavila da mandat UNPROFOR-a neće biti obnovljen iza 31.3..
• 12.1. - Rezolucija SB UN 970: pozdravljena zatvorenost granice na Drini, delimična suspenzija sankcija prema SRJ se produžava za još 100 dana.
• 17.1. - Veliki potres u Hanshinu razara japanski grad Kobe, pri čemu je poginulo preko 6000 ljudi.
• 30.1. - Predstavljen Plan Z-4 za Hrvatsku - politička autonomija za Srbe u Hrvatskoj (bez podunavskog dela RSK u prvoj varijanti). /// U jednom od najtežih napada tokom trogodišnje pobune islamskih ekstremista u Alžiru, u eksploziji automobila-bombe poginulo najmanje 20, a povređeno oko 60 ljudi.

Februar/Veljača

• 19.2. - Venčanje Arkana i Cece u Žitorađi.

Mart/Ožujak

• 2.3. - Nick Leeson uhapšen zbog svoje uloge u propasti banke Barings.
• 7.3. - Prvi čečenski rat: Rusi osvajaju Grozni (vidi Prva bitka za Grozni).
• 20.3. - Napad sarinom na tokijski metro u kome su pripadnici kulta Aum Shinrikyo ubili 12 ljudi.
• 31.3. - U Hrvatskoj misiju UNPROFOR zamenjuje UNCRO (United Nations Confidence Restoration Operation, prema Rezoluciji SB UN 981); Rezolucija SB UN 982: produžen mandat UNPROFOR-a do 30.11. u BiH; Rezolucija SB UN 983: UNPROFOR u Makedoniji preimenovan u UNPREDEP (United Nations Preventive Deployment Force).

April/Travanj

• 3.4. - Najmanje 150 pripadnika plemena Hutu, mahom žena i djece, masakrirano u jednom selu na sjeveroistoku Burundija.
• 11.4. - Ruski general Aleksandar Pereljakin smenjen sa čela UN sektora Istok u Hrvatskoj zbog korupcije.
• 13.4. - Granatiran dubrovački aerodrom.
• 19.4. - Bombaški napad u Oklahoma Cityju u kome auto-bomba postavljena pred središte federalne uprave u Oklahoma Cityju izaziva smrt više od 100 ljudi. Počinitelj Timothy McVeigh je uhapšen istog dana.
• 19.4. - Rezolucija SB UN 987: o sigurnosti UNPROFOR-a u BiH posle napada na isti.
• 21.4. - Rezolucija SB UN 988: delimična suspenzija sankcija protiv SRJ produžena za još 75 dana (do 5.7.).

+ Otkriven Spomenik žrtvama nemačkog logora Staro sajmište u Beogradu.

• 28.4. - Rezolucija SB UN 990: odobreno slanje misije UNCRO u Hrvatsku.
• proleće - Ofanziva ARBIH na Vlašiću, oko Tuzle i Sarajeva.

Maj/Svibanj

• 1 - 2.5. - Rat u Hrvatskoj: Operacija Bljesak u kojoj hrvatske snage od krajinskih preuzimaju područje oko Okučana, posljednju srpsku teritoriju u Zapadnoj Slavoniji (kršenje primirja iz marta '94.).
• 1.5. - Jacques Chirac izabran za predsjednika Francuske.
• 2.5. - Rat u Hrvatskoj: Krajinske snage u znak odmazde zbog operacije Bljesak dalekometnim projektilima gađaju Zagreb.
• 11.5. - Rezolucija SB UN 992: o slobodi plovidbe na Dunavu.
• 16.5. - Bošnjačka ofanziva oko Sarajeva.
• 17.5. - Rezolucija SB UN 994: zahteva se povlačenje Hrvatske vojske iz zone razdvajanja i poštovanje prava srpskog stanovništva.
• 25 - 26.5. - NATO gađa srpske ciljeve oko Pala, ovi odgovaraju uzimanjem za taoce 377 pripadnika UN.
• 25.5. - Rat u BiH: Bosanskosrpske snage granatama gađaju središte Tuzle, poginuo 71 civil, uglavnom mladi (Masakr na Kapiji).
• 27.5. - Američki glumac Christopher Reeve je prilikom konjičkog natjecanja zbačen iz sedla i ostaje doživotno paraliziran od vrata nadolje.
• 28.5. - Zlatna palma u Kanu za "Podzemlje - bila jednom jedna zemlja" (režiser Emir Kusturica).

Jun/Juni/Lipanj

• 2.6. - Rat u BiH: Bosanskosrpske snage kraj Mrkonjić-Grada obaraju američki borbeni avion F-16 koji je održavao zonu zabrane leta. Pilot, kapetan Scott O'Grady se prisiljen šest dana skrivati prije nego što je spašen od marinaca.
• 3.6. - Oslobađanje taoca iz UN posredovanjem Jovice Stanišića (srpska državna bezbednost); poslednji 13.6..

+ Vojislav Šešelj uhapšen u Gnjilanu.

+ Ministri odbrane zemalja NATO doneli odluku o stvaranju Snaga za brzo reagovanje u BiH.

• 10.6. - Karl Bilt umesto lorda Ovena kopredsednik Međunarodne konferencije o bivšoj Jugoslaviji, saopštio Žak Širak, predsedavajući EU.
• 14.6. - Čečenski teroristi Šamilj Basajeva upali u bolnicu u Buđonovsku i uzeli 1500 taoca (pušteni 19.6.).
• 16.6. - Krajinska skupština jednoglasno za ujedinjenje sa Republikom Srpskom...
• 16.6. - Rezolucija SB UN 998: nakon napada na UNPROFOR u BiH, ustanovljene Snage za brzo reagovanje u okviru istog.
• 23.6. - Eksplozija u fabrici "Grmeč" u Zemunu, poginulo 11 radnika.
• 24.6. - Južna Afrika osvaja prvi Svjetski kup u ragbiju.
• 26.6. - Islamistički pokušaj atentata na egipatskog predsednika Mubaraka u Adis Abebi.

Jul/Juli/Srpanj

• 2.7. - Košarkaška reprezentacija Jugoslavije osvojila zlatnu medalju na evropskom prvenstvu u Atini, pobedivši reprezentaciju Litvanije rezultatom 96:90. Hrvatska 3-eća. U Beogradu napadnuta grčka ambasada, zbog navijanja tamošnjih navijača za Litvaniju.
• 5.7. - Rezolucija SB UN 1003: delimična suspenzija sankcija protiv SRJ produžena za još 75 dana (do 18.9.).
• 6.7. - Početak napada na Srebrenica (Operacija Krivaja '95).
• 7.7. - U Beogradu otvorena podzemna železnička stanica "Vukov Spomenik" (deo Beovoza).
• 11.7. - Bosanskosrpske snage preuzimaju nadzor nad Srebrenicom, što označava početak masakra u Srebrenici (označen kao genocid u presudama ICTY-ja i Međunarodnog suda pravde).
• 12.7. - Rezolucija SB UN 1004: zahteva se povlačenje VRS iz sigurnog područja Srebrenice i osuđuju napadi i pritvaranja mirotvoraca.
• 13.7. - Američki gradovi na Srednjem zapadu pogođeni ekstremno visokim temperaturama, a posebno Chicago u kome zbog toplotnog vala umire na stotine žrtava.
• 16.7. - Haški tribunal podigao optužnicu protiv Radovana Karadžića i Ratka Mladića zbog opsade i granatiranja Sarajeva.
• 17.7. - Na sastanku pred. Tuđmana sa najužim vojnim i policijskim vrhom na Brionima doneta odluka o vojnoj akciji "Oluja" (još jedan sastanak 31.7.).
• 18.7. - Erupcija vulkana Soufrierre Hills na Montserratu, jedna od najdužih u zabilježenoj historiji.
• 22.7. - Hrvatski predsjednik Franjo Tuđman i predsjednik Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović potpisali su Splitsku deklaraciju.
• 23.7. - Prve jedinice Snaga za brzo reagovanje (UN) u Sarajevu.
• 25.7. - VRS zauzela Žepu (Operacija Stupčanica '95).
• 25 - 30.7. - Operacija Ljeto '95 - Hrvatske snage zabile klin između Bosanske i Kninske krajine; Bosansko Grahovo zauzeto 28.7., Glamoč 29.7. - preko 20.000 srpskih izbeglica.
• 26.7. - Peru i Ekvador okončali jednomesečni rat.

Avgust/August/Kolovoz

• 2.8. - Krajinski premijer Milan Babić objavio da prihvata Plan Z-4, Hrvatska traži bezuslovnu predaju.
• 4-7.8. - Operacija Oluja kojom je Hrvatska preuzela nadzor nad većim dijelom tadašnje Republike Srpske Krajine. Preko 200.000 Srba beži u RS i Srbiju.
• 5.8. - Oslobođen/zauzet Knin (U Hrvatskoj kasnije Dan pobjede, Dan domovinske zahvalnosti i Dan branitelja).
• 7.8. - Hrvatski avion raketirao kolonu izbeglica na Petrovačkoj cesti - devet mrtvih.
• 7.8. - Otvoren je Varšavski metro
• 8.8. - Zločin u Dvoru na Uni, maskirana lica ubila devetoro srpskih invalida (danski vojnici govorili o tome u aprilu 2011).
• 10.8. - Rezolucija SB UN 1009: žali se zbog hrvatske ofanzive od 4.8., osuđuje granatiranje civilnih ciljeva i dela protiv mirotvoraca (trojica mrtvih); Rezolucija SB UN 1010: zabrinuti zbog izveštaja iz Srebrenice i Žepe.
• 24.8. - Microsoft u distribuciju pušta Windows 95.
• 25.8. - Ubijeno pet srpskih staraca u Gruborima (Plavno).
• 28.8. - Na sarajevsku pijacu Markale ispaljena granata koja je usmrtila 37 osoba, a 48 ranila (Markale 2).
• 29.8. - Rukovodstvo bosanskih Srba ovlastilo predsednika Srbije, Slobodana Miloševića da zastupa Republiku Srpsku u mirovnim pregovorima.

+ Eduard Ševarnadze, predsjednik Gruzije, preživljava pokušaj atentata.

• 30.8. - Rat u BiH: Snage NATO otpočinju operaciju Deliberate Force, odnosno kampanju bombardiranja bosanskosrpskih ciljeva (do 20.9.). Francuski Mirage 2000 oboren 30. avgusta kod Pala, dva pilota se katapultirala.

Septembar/Rujan

• 4.9. - Osnovan eBay.
• 5.9. - Prva u nizu francuskih atomskih proba na polinežanskom atolu Mururoa, koje će izazvati proteste širom sveta.
• 7.9. - Vlada SRJ zahteva od Saveta bezbednosti UN da prestane bombardovanje bosanskih Srba.
• 8.9. - Na mirovnim pregovorima u Ženevi, Republika Srpska službeno priznata kao entitet u BiH - usmeni dogovor Hrvatske, SRJ i sarajevske vlade o podeli BiH na dva entiteta.
• 8 - 15.9. - Operacija Maestral - Hrvatske snage zauzimaju Šipovo, prevoj Mliništa, Jajce i Drvar. Istovremeno snage ARBiH (Bihaćki V korpus) zauzimaju Krupu, Bosanski Petrovac i Ključ.
• 10.9. - 13 američkih tomahavka na komandni položaj kod Banjaluke.
• 11.9. - ARBiH i mudžahedini zauzimaju Vozuću.
• 13.9. - U Njujorku potpisan sporazum o normalizaciji odnosa između Grčke i BJR Makedonije, predviđeno da ova druga promeni zastavu.
• 14.9. - Posle dvonedeljnih vazdušnih udara NATO avijacije, bosanski Srbi povukli teško naoružanje oko Sarajeva.

+ Ruski predsednik Jeljcin odbio da potpiše zakone Državne dume kojima bi sankcije protiv SRJ bile prebačene na Hrvatsku.

• 15.9. - Rezolucija SB UN 1015: produžena delimična suspenzija sankcija protiv SRJ za još 180 dana.
• 16.9. - Odbojkaši SRJ osvojili evropsku bronzu.
• 17.9. - Masakr u Oborcima kod Donjeg Vakufa.
• 21.9. - Rezolucija SB UN 1016, o stanju u BiH.
• 26.9. - Počelo suđenje protiv bivšeg italijanskog premijera Giulija Andreottija, optuženog za veze s mafijom.
• rujan - Predstavljen DVD medijski format.

Oktobar/Listopad

• 3.10. - O.J. Simpson proglašen nedužnim na suđenju za ubistvo bivše supruge Nicole Brown i njenog prijatelja Ronalda Goldmana.

+ Makedonski predsednik Kiro Gligorov ranjen u atentatu u Skoplju.

• 5.10. - Ričard Holbruk, kao čovek SAD određen da postigne mir u Bosni i Hercegovini, proglasio dvomesečno primirje. Do tog dana, muslimansko-hrvatska ofanziva svela teritoriju Srba na manje od 50% BiH.
• 8.10. - Srpske snage počinile dva masakra, u Živinicama i Tešanjki.
• 8 - 12.10. - Operacija Južni potez - Hrvatske snage zauzimaju Mrkonjić Grad, ugrožena Banja Luka.
• 10.10. - 13.10. - Operacija Sana - ARBIH zauzima Sanski Most.
• 14.10. - Grčka ukinula embargo BJR Makedoniji, nakon što je ova prihvatila da promeni zastavu i zvanično se obaveže da nema pretenzija na grčku teritoriju.
• 17.10. - Francuskinja Jeanne Calment dostiže potvrđenu dob od 120 godina i 38 dana, postavši najstarija osoba koja je ikada živjela na svijetu.
• 28.10. - Izbija požar u bakuskom metrou, u kojem je poginulo preko 600 ljudi, a što je najveća nesreća u historiji podzemnih željeznica.
• 29.10. - Parlamentarni izbori u Hrvatskoj 1995 - HDZ uzeo 75 od 127 mesta u Zastupničkom domu, ali izgubio većinu u Zagrebu.
• 30.10. - U kanadskoj provinciji Quebeq održan ustavni referendum na kome je tijesna većina građana odbila prijedlog o nezavisnosti od Kanade.
• oktobar - Završen The Internet FreeCell Project : igra FreeCell (Windows) (tada sa 32.000 deljenja) ima samo jedno nerešivo deljenje: #11982.

Novembar/Studeni

• 1.11. - U vojnoj bazi u Dejtonu započeli pregovori o mirovnom rešenju za BiH.
• 3.11. - Srpski fudbalski trener Gojko Zec ubijen od pljačkaša u svojoj kući u Luandi, Angola.
• 4.11. - Izraelski premijer Yitzhak Rabin ubijen na mirovnom skupu u Tel Avivu.
• 4.11. - Zlatko Mateša je novi hrvatski premijer umesto Nikice Valentića.
• 9.11. - Rezolucija SB UN 1019: o kršenju humanitarnog prava u Republici Srpskoj i Hrvatskoj.
• 12.11. - Erdutski sporazum o mirnoj reintegraciji hrvatskog podunavlja.
• 16.11. - Potpisana Deklaracija o principima tolerancije (kasnije Međunarodni dan tolerancije).

Dejtonski sporazum

• 21.11. - Nakon trotjedne konferencije u američkom gradu Daytonu potpisan Daytonski mirovni sporazum, kojim je završen rat u BiH te ustanovljeno dalje ustavnopravno uređenje Bosne i Hercegovine.
• 22.11. - Rezolucija SB UN 1021 o rasporedu ukidanja embarga na oružje (uvedenog septembra 1991); Rezolucija SB UN 1022: Jugoslaviji suspendovane sankcije (uvedene maja 1992.); Rezolucija SB UN 1023 o Erdutskom sporazumu.
• 26.11. - Zvanična devalvacija dinara: sa 1 na 3,3 za nem. marku. /// U Srbiji formirana Demokratska alijansa (DS, DSS, Saborna narodna stranka, Srpska liberalna stranka).
• 28.11. - U Srbiji Glavni odbor SPS - razrešeni funkcija Borisav Jović, Mihajlo Marković i Milorad Vučelić.
• 30.11. - Slovenija priznala SR Jugoslaviju.
• 30.11. - Rezolucija SB UN 1025 - kraj mandata UNCRO-a 15.1. 1996; Rezolucija SB UN 1026: mandat UNPROFOR-a produžen do 31.1. 1996.; Rezolucija SB UN 1027: mandat UNPREDEP-a u Makedoniji produžen do 30.5. 1996.

Decembar/Prosinac

• 4.12. - EU suspendovala sankcije SRJ.
• 7.12. - NASA-ina sonda Galileo dolazi do Jupitera
• 8.12. - U Londonu je počela dvodnevna Konferencija na kojoj je, umjesto ženevske Mirovne konferencije za bivšu Jugoslaviju, osnovan Savjet za sprovođenje mira. U radu Konferencije učestvovali su ministri inostranih poslova 40 zemalja i predstavnici brojnih međunarodnih organizacija. Švedski diplomata Carl Bildt (Karl Bilt) imenovan je za Visokog predstavnika međunarodne zajednice u BiH.
• 14.12. - Daytonski sporazum formalno potpisan u Parizu.

+ INA i Jugopetrol potpisali sporazum o obnovi dopreme nafte SR Jugoslaviji.

• 15.12. - Evropski sud pravde donosi presudu kojom su profesionalni fudbaleri - državljani članica EU stekli pravo da se bez ikakvih ograničenja zapošljavaju u državama Unije; presuda je kasnije postala poznata kao Bosmanovo pravilo.
• 15.12. - Rezolucija SB UN 1031: o prenosu mandata sa UNPROFOR-a na IFOR (Implementation Force) u BiH.
• 20.12. - Američki avion "boing 757" sa 164 putnika i člana posade, koji je leteo od Majamija ka kolumbijskom gradu Kali, srušio se u planinama jugozapadne Kolumbije. Nesreću preživelo četvoro ljudi i jedan pas.
• 21.12. - Rezolucija SB UN 1034: osuđena kršenja humanitarnog prava od strane bosanskih Srba, od jula do oktobra (naročito Srebrenica), kao i pljačke i uništavanje imovine od strane hrvatskih snaga u Mrkonjić Gradu i Šipovu; Rezolucija SB UN 1035: ustanovljenje IPTF (International Police Task Force) u BiH.
• 24.12. - Na parlamentarnim izborima u Turskoj najviše glasova osvojila islamistička Partija prosperiteta, što je bila prva izborna pobeda islamista u 72-godišnjoj istoriji sekularne Turske.

Tokom godine

• U Srbiji je 1995. bila proglašena za Godinu kulture, sa sloganom "Lepše je sa kulturom".
• U Sarajevu osnovan "Dnevni avaz", bosanskohercegovačke dnevne novine.
• Osnovana EMEA (European Medicines Agency), evropska agencija za odobravanje medicinskih proizvoda

Rođenja

• 7.6. - Nika Turković, hrvatska pjevačica

Smrti

• 18.1. - Adolf Butenandt, njemački kemičar (* 1904.)

• 4.2. - Patricia Highsmith, američka spisateljica (* 1921.)
• 9.2. - Olga Skovran, koreograf, pedagog, osnivač ansambla "Kolo" (* 1908)
• 10.2. - Miloš Bajić, slikar i profesor (* 1915)
• 15.2. - Radenko Mišević, slikar, profesor, dekan FLU u Bg. (* 1920)
• 27.2. (18.2.?) - Ratomir Ivković, filmski reditelj (* 1917)
• 28.2. - Ksenija Divjak, slikarka (* 1924)

• 2.3. - Leposava Lulik rođ. Stanković, model za Predićevu "Kosovku devojku" (* 1899)
• 9.3. - Ljubica Ravasi, glumica (* 1916)
• 12.3. - Mija Aleksić, srpski glumac (*1923)
• 30.3. - Milan Cmelić, slikar (* 1925)

• 6.4. - Novak Novak, srpski pisac i TV-scenarist (* 1928.)
• 20.4. - Milovan Đilas, jugoslovenski filozof i političar (*1911)

• 14.5. - Zlatko Madunić
• 25.5. - Krešimir Ćosić, hrvatski košarkaš i trener
• 28.5. - Irfan Ljubijankić, bosanskohercegovački političar
• 30.5. - Jovan Hadži-Kostić, novinar i humorista (*1933)

• 3.6. - Dušan Bulajić, srpski glumac (*1932)
• 20.6. - Émil Cioran, francuski pisac i filozof rumunskog porijekla
• 26.6. - Žarko Broz, sin Josipa Broza (*1924)

• 4.7. - Arsen Diklić, književnik i scenarista (* 1922)
• 10.7. - Gojko Nikoliš, gen-pukovnik, lekar, književnik, diplomata (* 1911)
• 17.7. - Huan Manuel Fanđo, petostruki svetski šampion u „Formuli-1“.
• 17.7. - Dragan Popović Dadilja (ubijen), srpski gangster
• 18.7. - Goran Marjanović - Goksi Bombaš (ubijen), srpski kriminalac
• 21.7. - Pavle Šovljanski, bokser (* 1926)
• 24.7. - Ivo Kalina, hrvatski slikar (* 1925.)

• 1.8. - Mirko Božić, hrvatski književnik (* 1919.)
• 4.8. - Izet Nanić, komandant 505. bužimske brigade
• 7.8. - Brigid Brophy, britanska spisateljica
• 20.8. - Hugo Pratt, italijanski strip autor

• 7.9. - Radivoje Lola Đukić, srpski filmski i TV-reditelj (* 1923.)
• 11.9. - Ratko Ilić, TV reditelj (* 1944)
• 12.9. - Jeremy Brett, engleski glumac
• 22.9. - Nasiha Kapidžić-Hadžić, bosanskohercegovački pjesnik, prozni pisac i urednik

• 25.10. - Miljenko Smoje, dalmatinski novinar, kroničar i satiričar (* 1923.)

• 3.11. - Bojan Adamič
• 3.11. - Gojko Zec, srpski fudbalski trener (* 1935)
• 4.11. - Jicak Rabin, izraelski političar i premijer (*1922)
• 16.11. - Petre Prličko, glumac (* 1907)
• 24.11. - Lazar Vujaklija, slikar (* 1914)
• 30.11. - Aleksandar I. Spasić, prevodilac, novinar i urednik RTS (* 1937)

• 11.12. - Miko Tripalo, hrvatski političar (* 1926.)
• 15.12. - Miloš I. Bandić, književni kritičar (* 1930)
• 23.12. - Zlatica Baltić, spikerka Radio Beograda (* 1911)
• 25.12. - Dean Martin, američki filmski glumac

Nobelova nagrada za 1995. godinu

• Fizika: Martin L. Perl i Frederick Reines
• Kemija: Paul Jozef Crutzen, José Mario Molina-Pasquel Henríquez i Frank Sherwood Rowland
• Fiziologija i medicina: Edward B. Lewis, Christiane Nüsslein-Volhard i Eric F. Wieschaus
• Književnost: Seamus Heaney
• Mir: Joseph Rotblat i Pugwash Conferences on Science and World Affairs
• Ekonomija: Robert E. Lucas

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1995

Spoljni veze

• Deset Miloševićevih godina u deset slika (6), časopis "Vreme"
• ((en)) Yugoslavia Events Chronology (University of Texas at Arlington): January-April '95, May-August '95 & September-December 1995 (pokriva ex-Yu prostor).