Rzym
Na mapach:
| Rzym Roma |
|||||
|
|||||
 |
|||||
| Państwo |  Włochy |
||||
| Region | Lacjum | ||||
| Burmistrz | Gianni Alemanno | ||||
| Powierzchnia | 1285,306 km² | ||||
| Położenie | 41°53′N 12°29′E |
||||
| Wysokość | 37 m n.p.m. | ||||
| Ludność (2011) • liczba ludności • gęstość • aglomeracja |
2 777 979▲ 2161 os./km² 3 867 790 |
||||
| Nr kierunkowy | +39-06 | ||||
| Kod pocztowy | 00100 i 00121-00199 | ||||
| Miasta partnerskie |  Pekin, Chiny Kraków, Polska Nowy Jork, Stany Zjednoczone Cincinnati, Stany Zjednoczone Paryż, Francja Seul, Korea Południowa Tokio, Japonia Glasgow, Wielka Brytania Płowdiw, Bułgaria Belgrad, Serbia |
||||
|
Położenie na mapie Włoch
  Rzym
|
|||||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||||
 Rzym w Wikicytatach |
|||||
 Hasło Rzym w Wikisłowniku |
|||||
| Strona internetowa miasta | |||||
Rzym (wł., łac. Roma) – stolica Włoch, miasto w środkowej części kraju w otoczeniu wzgórz, nad Tybrem, ośrodek administracyjny i polityczny (siedziba prezydenta, ministerstw i urzędów); stolica i główne miasto regionu administracyjno-historycznego Lacjum. Obszar administracyjny 1523 km², liczba ludności 2 748 809 (zespół miejski ok. 3 800 000).
Miasto położone w środkowych Włoszech, nad rzeką Tyber, w jej dolnym biegu, na wyżynnym, wapiennym obszarze niedaleko wybrzeża morskiego. Stolica kraju i siedziba najważniejszych instytucji życia politycznego i gospodarczego; drugi po Mediolanie ośrodek finansowy i gospodarczy państwa (ważny ośrodek przemysłu samochodowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, spożywczego i innych). Wielki węzeł komunikacji lotniczej (2 porty lotnicze: Fiumicino oraz Ciampino), kolejowej (dworzec Termini) i drogowej. Rzym posiada także metro (obecnie 2 linie, trzecia aktualnie w budowie). Światowy ośrodek turystyczny z bardzo bogatymi zabytkami starożytności i średniowiecza (kościoły, bazyliki, Koloseum, pałace, akwedukty, fontanny i wiele innych budowli), niezwykle bogate muzea, nowoczesne osiedla mieszkaniowe na przedmieściach.
Siedziba licznych banków, tereny wystawowe (dzielnica EUR); domy generalne zakonów i zgromadzeń zakonnych. W 1960 roku organizował Letnie Igrzyska Olimpijskie. Częścią miasta jest Watykan – siedziba papieży (najmniejsze państwo świata). Corocznie odwiedzany przez kilkanaście milionów turystów.[potrzebne źródło]
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Historia miasta w starożytności
Rzym powstał w epoce żelaza, jako osada Latynów, usytuowana na szczycie Palatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800-750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (bogactwo Rzymu pochodziło ze sprzedaży soli wydobywanej w solankach u ujścia Tybru). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono Eskwilin i Kapitol. Według tradycji, przekazanej nam przez Liwiusza, Rzym założył Romulus 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta – "Ab urbe cóndita" lub A.U.C. (od założenia miasta, zobacz też kalendarz rzymski).
Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie z powodu braku kobiet w mieście postanowili je zdobyć, napadając osadę sąsiednich Sabinów, położoną na wzgórzu Kwiryniale. Zuchwały plan porwania Sabinek powiódł się. Gdy Sabinowie próbowali odbić kobiety, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: porwanie Sabinek). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało dojść do unii około połowy VIII w. p.n.e..
Po śmierci Romulusa panowało kolejno sześciu królów. Tradycja podaje, że byli to: Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz Pyszny.
Numa Pompiliusz (około 715-673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult Westy, a Ankus Marcjusz (642-617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego. Tradycja wydaje się jednak nieprawdziwa, gdyż siedmiu królów stanowiących w rzeczywistości sześć pokoleń (Tarkwiniusz Pyszny był synem Tarkwiniusza Starego) panowało przez ok. 225 lat. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: patrycjuszy, należących do arystokracji i plebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.
Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich (łac.) patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od Sabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego, co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich, i w zamian otrzymywał protekcję prawną i ekonomiczną.
W takim układzie przywódcy klanów (łac. patres gentium) byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek. Patrycjusze byli podzieleni na kurie, a jednostką podziału administracyjnego była tribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). Rzymianie byli podzieleni także na 30 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.
W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli Etruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było pochodzenia etruskiego. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy z przydomkiem Pyszny (łac. Superbus) został wygnany przez mieszkańców w 508 p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: Republika rzymska).
Około roku 450 p.n.e. ogłoszono "Prawa XII tablic". W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się wybudować nowe mury obronne, które zaczęto wznosić w 378 p.n.e. (Mury Serwiańskie). W 312 p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszej drogi rzymskiej via Appia i pierwszego akweduktu. W 293 p.n.e. zostaje wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W 289 p.n.e. założona zostaje mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 p.n.e. odbywają się pierwsze igrzyska gladiatorów. W 220 p.n.e. zostaje zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.
Starożytny Rzym położony był na wzgórzach (collis, mons). Na północy wznosiło się wzgórze Pincius, na którym znajdowały się słynne ogrody Lukullusa (założone ok. 60 p.n.e.) i Salustiusza (powstałe po 45 p.n.e.). W 49 n.e. za panowania Klaudiusza wzgórze zwane Collis Hortulorum zostało włączone w obręb murów Rzymu. Obok położone było wzgórze Kwirynał ze świątynią Kwirynusa, świątynią Słońca wzniesioną przez Aureliana i świątynią Flawiuszów wzniesioną przez Domicjana. Kwirynał był dzielnicą willi i pałaców. Na wzgórzu Wiminał cesarz Dioklecjan zbudował termy. Wzgórze Eskwilin zajmowały min. ogrody Mecenasa, Dom Złoty Nerona, Portyk Liwii (Oktawian August), termy (Tytusa i Trajana), łuk triumfalny (Galienus), akwedukty Klaudiusza. Na wzgórzu Celius w V w.n.e. Petroniusz Maksymus zbudował nowe forum. Palatyn był siedzibą Romulusa (Roma Quadrata), a potem dzielnicą najbogatszych rzymian i cesarskich pałaców. Wzgórze Kapitol było centrum religijnym Rzymu. Tu znajdowały się świątynia Jowisza Kapitolińskiego z końca VI w. p.n.e., gdzie przechowywano księgi sybillińskie, świątynia Junony i świątynia Minerwy. Wzgórze Awentyn zajmowała najbiedniejsza dzielnica Rzymu. Na Awentynie znajdowały się świątynie: Cerery, Libera i Libery, później także świątynia Minerwy, opiekunki rzemieślników, oraz archiwum gminy plebejskiej. Na prawym brzegu Tybru wznosiło się wzgórze Janikulum, które pozostawało poza murami miejskimi, dopiero w III w. n.e. cesarze Aurelian i Probus otoczyli część Janikulum murami.
W I w. p.n.e. armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak Gajusz Mariusz, Sulla, Pompejusz i Cezar, by mogli sięgnąć po władzę. W tym czasie ludność wiejska, której ziemie zdewastował Hannibal w 219 p.n.e. masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 p.n.e. została sprowadzona do Rzymu biblioteka Perseusza króla Macedonii, a w 161 p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccy filozofowie. W 142 p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W okresie cesarstwa brzegi Tybru były połączone mostami: Fabrycjusza, Agryppy, Aureliusza, Cestiusza, Emiliusza i Probusa. W 46 p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego. W 44 p.n.e. Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. 27 p.n.e. August został pierwszym cesarzem.
[edytuj] Cesarstwo rzymskie
W 59 roku n.e. cesarz Neron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W 72 rozpoczęto budowę Koloseum, w 125 Panteon, a w 216 zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami Aureliana.
Do najstarszych części miasta należą:
W roku 330 cesarz Konstantyn Wielki, przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola. Następnie w 395 roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i Cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Mediolanie a potem w Rawennie[1]. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostało zdobyte przez Wizygotów pod wodzą Alaryka w 410 r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w 455 roku. Samo cesarstwo upadło w 476.
[edytuj] Średniowiecze
Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium, miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. W 500 roku dla upamiętnienia wizyty Teodoryka Wielkiego zorganizowano ostatni adventus, czyli uroczysty ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta. W 546 roku Rzym zdobył król Ostrogotów Totila. W 846 roku Bazylika św. Piotra została ograbiona przez arabskich piratów, w związku z czym papież Leon IV kazał zbudować wokół niej mury obronne.
W VIII w. stał się stolicą Państwa Kościelnego i siedzibą papieży. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do Awinionu.
[edytuj] Historia nowożytna Rzymu
W 1527 Rzym zostaje splądrowany przez wojska niemieckie i hiszpańskie pod wodza cesarza Karola V. W latach 1809-1814 wcielony przez Napoleona I do Francji, następnie ponownie pod władzą papieży. Wreszcie w 1871 stał się stolicą zjednoczonych Włoch. W 1929 traktaty laterańskie między papiestwem a rządem Królestwa Włoch ustanowiły odrębność Państwa Watykańskiego, uznając jego niezależność i niepodległość.
[edytuj] Znane miejsca w Rzymie
- Bazylika św. Jana na Lateranie
- Bazylika św. Pawła za Murami
- Bazylika św. Agnieszki za Murami
- Bazylika Santa Maria Maggiore
- Campo de' Fiori miejsce spalenia na stosie Giordana Bruna
- Circus Maximus
- Cloaca Maxima
- Corso
- Fontanna di Trevi
- Fontana delle Api w Rzymie
- Forum Boarium
- Forum Romanum
- Kapitol
- Koloseum
- Mauzoleum Augusta
- Ołtarz Pokoju
- Palatyn
- Panteon w Rzymie (jedyny całkowicie niezmieniony obiekt starożytny do dzisiaj)
- Plac Navona
- Piazza del Popolo
- Piramida Cestiusza
- Plac Wenecki z Ołtarzem Ojczyzny
- Pole Marsowe
- Schody Hiszpańskie
- Teatro Argentina
- Usta Prawdy
- Via Sacra
- Via Appia
- Watykan
- Wielka Synagoga
- Zamek Świętego Anioła
[edytuj] Sport
W Rzymie swoją siedzibę mają znane kluby sportowe takie jak Lazio, AS Roma czy Lottomatica, odbywały się tu również największe imprezy jak Letnie Igrzyska Olimpijskie 1960 oraz Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 1990, które swój finał miały na Stadio Olimpico. Rzym gościł uczestników uniwersjady w 1975 roku, a 1987 rozgrywane były tu także lekkoatletyczne mistrzostwa świata.
[edytuj] Transport
[edytuj] Kolej
Głównym dworcem osobowym jest Roma Termini, pozostałe to: Roma Campanelle, Roma Fidene, Roma Monte Mario, Roma Nomentana, Roma Nuovo Salario, Roma Prenestina, Roma San Pietro, Roma Tor Sapienza, Roma Torricola, Roma Trastevere, Roma Valle Aurelia, Roma Villa Bonelli.
[edytuj] Lotniska
W Rzymie funkcjonują dwa lotniska, Port lotniczy Rzym-Ciampino oraz Port lotniczy Rzym-Fiumicino.
[edytuj] Komunikacja miejska
Firmą świadczącą usługi komunikacyjne jest ATAC[2]. System komunikacji miejskiej w Rzymie stanowią:
- Sieć linii autobusowych, trolejbusowych i tramwajowych
- Metro rzymskie.
Do komunikacji miejskiej należy też doliczyć wszelkie pociągi osobowe które przejeżdżają przez Rzym.
[edytuj] Zobacz też
- Vigili
- miary rzymskie
- religia starożytnego Rzymu
- architektura starożytnego Rzymu
- legenda o powstaniu Rzymu
Przypisy
- ↑ Praca zbiorowa, 2005, Wielka Historia Świata, t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8
- ↑ ATAC S.p.A. | Azienda per la mobilità
[edytuj] Literatura
- Pliniusz Starszy – Naturalis Historia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
- Kasjusz Dion – Historia rzymska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005
- Tytus Liwiusz – Ab urbe condita libri, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
- Ostrowski Janusz – Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, PWN
- Ziółkowski Adam – Historia Rzymu, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2004
- Sadurska Anna – Archeologia starożytnego Rzymu.
[edytuj] Linki zewnętrzne
|
||||||||||||
