Grecja
Grecja (gr. Ελλάδα Elláda, IPA: [e̞ˈlaða] lub Ελλάς Ellás, IPA: [e̞ˈlas], Republika Grecka (Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Dimokratía, IPA: [e̞ˌliniˈci ðimo̞kraˈtiˌa]) – kraj położony w południowo-wschodniej części Europy, na południowym krańcu Półwyspu Bałkańskiego. Graniczy z czterema państwami, Albanią, Republiką Macedonii i Bułgarią od północy, oraz Turcją od wschodu. Ma dostęp do czterech mórz: Egejskiego i Kreteńskiego od wschodu, Jońskiego od zachodu oraz Śródziemnego od południa. Grecja posiada dziesiątą pod względem długości linię brzegową na świecie, o długości 14880 km. Poza częścią kontynentalną, w skład Grecji wchodzi około 1400 wysp, w tym 227 zamieszkałych. Najważniejsze to Kreta, Dodekanez, Cyklady, i Wyspy Jońskie. Najwyższym szczytem jest wysoki na 2917 m n.p.m. Olimp.
Grecja posiada długą historię i bogate dziedzictwo kulturowe. Uważana jest za spadkobierczynię starożytnej Grecji. Jako taka, stanowi kolebkę całej cywilizacji zachodniej, miejsce narodzin demokracji[3], filozofii[4], Igrzysk Olimpijskich, wielu podstawowych twierdzeń matematycznych, zachodniej literatury, historiografii, politologii, oraz teatru[5], zarówno komedii, jak i dramatu. Świadectwo tej spuścizny stanowi 17 Obiektów Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Nowożytne państwo greckie zostało utworzone w efekcie zwycięskiego powstania przeciwko rządom ottomańskim.
Współczesna Grecja jest rozwiniętym krajem[6][7], o wysokim Wskaźniku Rozwoju Społecznego, i innych wskaźnikach jakości życia[8][9][10], członkiem wielu organizacji międzynarodowych, Paktu Północnoatlantyckiego od 1952 roku, z przerwą w latach 1974-1980, Wspólnot Europejskich od 1981 r.[11],strefy euro od 2002 r. oraz Europejskiej Agencji Kosmicznej od 2005 r.[12] Jest członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju[13] oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Silny wpływ na rozwój starożytnej cywilizacji greckiej wywarły warunki naturalne. Granice górskie podzieliły kraj na wiele niezależnych miast, o różnorodnych formach władzy państwowej. Sąsiedztwo morza sprawiło, że Hellenowie byli odkrywcami i kupcami, dzięki czemu wymieniali towary i idee z innymi ludami świata śródziemnomorskiego. Bliski Wschód i Egipt wywarły wpływ na powstanie mitów greckich, które znalazły wyraz w poezji epickiej, a później w dramacie i sztukach plastycznych. Ziemia obfitowała w marmur i glinę, co umożliwiło wznoszenie świątyń oraz tworzenie rzeźb i ceramiki, głównych źródeł wyobrażeń na temat antycznej kultury Grecji.
Greckie wybrzeża Morza Egejskiego były pierwszym miejscem w Europie, w którym wykształciły się zaawansowane cywilizacje – kultura cykladzka, kultura minojska oraz kultura mykeńska. Następnie, na Peloponezie i w dzisiejszej Grecji Środkowej, a także na wyspach Morza Jońskiego i Egejskiego wyrosło wiele państw-miast (polis). Położenie sprzyjało rozwojowi handlu i ekspansji kolonialnej na wybrzeża Azji Mniejszej, południowych Włoch i Morza Czarnego. Miasta sprzymierzały się z najsilniejszymi – Atenami i Spartą, aby powstrzymać ekspansję Persów. Gdy odepchnięto wroga, pojawiły się konflikty między polis, których kulminacją była wojna peloponeska. W ciągu stulecia niej, po okresie hegemonii Teb, Grecja została zjednoczona pod rządami macedońskimi przez Filipa II. Po śmierci Filipa z rąk zamachowca, władzę przejął jego syn Aleksander, który podbił imperium perskie, jednocząc Grecję z Bliskim Wschodem. Po jego nagłej śmierci hellenistyczne imperium stało się polem walk między jego generałami.
W 146 r. p.n.e. Półwysep Bałkański i wyspy greckie zostały zajęte przez Rzymian. Grecja stała się prowincją rzymską, ale nie przerwało to rozwoju greckiej kultury. Nowi władcy przyjęli ją i rozprzestrzenili na terenie swojego imperium.
Po rozpadzie cesarstwa rzymskiego, w Bizantcjum dominował język (od VIII w. urzędowy) i kultura grecka. Przed zdobyciem Konstantynopola przez Turków wielu inteligentów greckich wyemigrowało do Włoch i innych części Europy wolnych od ich panowania, przyczyniając się znacząco do renesansu i przeniesienia dorobku cywilizacji greckiej na zachód Europy[14]. Ostatni cesarz – Konstantyn XI Dragazes – zginął 29 maja 1453. Ottomański system milletów przyczynił się do tego, że Grecy zachowali odrębność kulturową w posegregowanym narodowo imperium. Odegrało to ważną rolę w odzyskaniu przez Grecję niepodległości.
17 marca 1821 wybuchło gwałtowne powstanie antytureckie. W okręgu Mani, na półwyspie Peloponez, zdobyto wszystkie trzy tureckie zamki garnizonowe. Następnie, 25 marca 1821, arcybiskup Patras, Germanos, wezwał wszystkich Greków do walki o wyzwolenie narodowe. Stąd 25 marca jest świętem narodowym, jednym z dwóch oficjalnych (drugie to dzień "Nie!", 28 października, rocznica odrzucenia ultimatum Mussoliniego). Powstanie, po krwawych walkach, z pomocą Anglii, Francji i Rosji, doprowadziło w 1830 r. do odzyskania niepodległości przez niewielką część obecnego terytorium Grecji.
W wyniku wojny z imperium osmańskim w roku 1897 oraz wojen bałkańskich przyłączone zostały Kreta, Epir, oraz Macedonia z Salonikami. W czasie I wojny światowej Grecja długo była neutralna a król Konstantyn I Glücksburg przejawiał silne tendencje proniemieckie. 27 czerwca 1917 roku Grecja włączyła się do wojny po stronie państw ententy w atmosferze rządowego zamachu stanu, król został zdetronizowany. Przegrana państw centralnych, w tym imperium osmańskiego oraz pogromy i ludobójstwo ludności prawosławnej w Turcji, otworzyły przed rządem w Atenach szansę realizacji haseł Wielkiej Idei, czyli zjednoczenia Greków w ramach jednego państwa, nawiązującego do tradycji monarchii bizantyńskiej, ze stolicą w Konstantynopolu. Pod wpływem tej idei rządy Grecji podjęły kolejne decyzje o zajęciu rejonu dawnej Jonii, a następnie także o kontynuacji grecko-tureckiej wojny. Z upoważnienia państw Ententy, wojska greckie zajęły wtedy okręg Smyrny, o którego przyszłości zdecydować miało referendum. Turcja nie uznała zmiany granic, kontynuując starcia. Grecy zdecydowali wtedy o ofensywie w głąb Anatolii, zakończonej klęską i kolejnymi, licznymi pogromami ludności prawosławnej w Azji Mniejszej. Zawarty w 1923 r. w Lozannie traktat pokojowy zatwierdzał wymianę ludności między Grecją a Turcją wg kryterium wyznawanej religii[16]. W 1924 r. proklamowano republikę, a w 1935 r. przywrócono monarchię. W obydwu wojnach światowych Grecy walczyli po stronie aliantów. W okresie II wojny światowej większość terytorium Grecji administrowana była przez hitlerowski rząd kolaboracyjny.
- 1941-44
- 1946-49
W wyniku plebiscytu z 1 września 1946, ustrój Grecji określono jako monarchię konstytucyjną. W 1967 r. władzę przejęła junta czarnych pułkowników. W roku 1974 junta została obalona i nastały rządy demokratyczne.
Grecja od 1952 r. należy do NATO, a od 1981 roku jest w EWG.
[edytuj] Ustrój polityczny
Grecja jest demokracją parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament oraz prezydent. Parlament składa się z 300 parlamentarzystów, wybieranych na czteroletnią kadencję.
Według nowych zasad 260 mandatów w parlamencie przyznawanych jest w systemie proporcjonalnym, a pozostałych 40 automatycznie przechodzi do partii, która uzyskała największą liczbę głosów.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd oraz prezydent. Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa, który powołuje na to stanowisko przewodniczącego partii posiadającej w parlamencie absolutną większość lub większość względną. Rząd musi otrzymać w parlamencie wotum zaufania.
[edytuj] Obecna sytuacja polityczna
W Grecji 4 października 2009 odbyły się przedterminowe wybory parlamentarne.
Wygrali je socjaliści z PASOK, zdobywając 160 miejsc w 300-osobowym parlamencie. Rządząca od 2004 konserwatywna Nowej Demokracji, na skutek swojej największej porażki w historii (91 zdobytych mandatów), znalazła się w opozycji.
[edytuj] System prawny
W Grecji obowiązuje system prawa należący do typu kontynentalnego. Na jego kształt duży wpływ miały prawo niemieckie i francuskie[17]. Jego podstawą jest Konstytucja Grecji z 1975 r.
[edytuj] Gospodarka
Spośród krajów unijnych, gospodarka Grecji ma najgorszy Wskaźnik Wolności. Nie jest nawet w pierwszej setce na świecie.[18]
W latach 1981-1990 nastąpiły w Grecji znaczne przeobrażenia gospodarcze i rozpoczął się szybki rozwój ekonomiczny. W miejsce rolno-surowcowej uformowała się gospodarka o większym udziale usług (głównie transport, obsługa turystów, handel, finanse). Większą rolę odegrało tu członkostwo (od 1981) i pomoc Wspólnoty Europejskiej. W latach od 1985 do 1991 Grecja otrzymała 2,5 mld dolarów amerykańskich w ramach tzw. planu integracyjnego, średni roczny przyrost produktu krajowego brutto wynosił w latach 1987-1990 1,6%. Usługi wytwarzają 78,3% produktu krajowego brutto, przemysł – 18%, rolnictwo – 3,6% (2011).[19] Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2007 roku wyniósł $27 360, czyli ok. 93% średniej unijnej.
[edytuj] Ludność
Jako Grecy, określa się 98% stałych mieszkańców, czyli pomijając imigrantów ekonomicznych. Odmienność językowa lub kulturowa nie jest w Grecji tożsama z przynależnością do innego narodu. Jedynie ułamek ludności słowiańskojęzycznej oraz cała ludność, używająca w domach języka tureckiego, nie uważa się za Greków. Główne mniejszości narodowościowe, językowe lub kulturowe to Cyganie (ok. 300 tys.), Turcy i Pomacy (stanowiący łącznie ok. 100-130 tys. wyznawców islamu), Arumuni zwani tu Wlachami, Macedończycy, Albańczycy. Liczna jest grupa ludności słowiańskojęzycznej, lub ludności dwu- i trójjęzycznej, identyfikująca się jako rdzenni Grecy. Wg raportu Komitetu Helsińskiego[20], spośród ok. 200 tysięcy ludności słowiańskojęzycznej, rdzennie tubylczej, zamieszkałej w greckiej prowincji Macedonia, co najwyżej 30 tysięcy osób identyfikuje się jako nie Grecy, a Macedończycy. Jako Grecy, zdecydowanie określa się ludność używająca języka wołoskiego, oraz Arvanici, tj. lud o korzeniach albańskich, zamieszkały w całej Grecji od kilku stuleci, większa część Cyganów oraz Pontowie. Liczni rosyjskojęzyczni repatrianci z Rosji i ZSRR, także określają się jako Pontowie, a zatem Grecy. Gęstość zaludnienia to 79 osób/km². Wg danych meldunkowych, w miastach mieszka 63% ludności. Jednak w Grecji nie ma obowiązku zmiany meldunku przez obywatela w wypadku zmiany miejsca zamieszkania. Toteż w gminach zameldowania znacznej części mieszkańców Grecji są tylko przechowywane dane osób, w rzeczywistości tam już niezamieszkałych. Większe zespoły miejskie składają się ze spójnych urbanistycznie, lecz odrębnych administracyjnie jednostek, gmin miejskich, prawnie określanych także jako "miasto". Oto największe z nich:
| Lp | Miasto | Liczba Ludności, jeśli nie zaznaczono inaczej, dotyczy tylko centralnej gminy danego zespołu miejskiego. |
|---|---|---|
| 1. | Ateny | 745 514 (mieszkańcy aglomeracji 4,017 mln.)[21]). |
| 2. | Saloniki | 363 987 (mieszkańcy aglomeracji 1,084 mln.)[22]) |
| 3. | Pireus | 175 697 (miasto wpisuje się w jednolity zespół urbanistyczny Wielkich Aten) |
| 4. | Patras | 171 616 |
| 5. | Heraklion | 137 711 |
W rzeczywistości liczby te należy powiększyć jeszcze o około milion niezameldowanych w Grecji imigrantów. Wg danych służby statystycznej Eurostat, w 2008 roku Grecję zamieszkiwało (legalnie) około 906 tysięcy cudzoziemców, do których należeli w większej części Albańczycy, stanowiący 63,7% ogółu legalnie przebywających w Grecji cudzoziemców. Liczba nielegalnych imigrantów prawdopodobnie znacznie przewyższa liczbę legalnych i jest to głównie ludność pochodzenia azjatyckiego.
[edytuj] Religia
Większa część stałych mieszkańców Grecji jest wyznawcami prawosławnego Autokefalicznego Kościoła Greckiego, na którego czele stoi metropolita Aten i całej Hellady (obecnie arcybiskup Hieronim II). Kościół podzielony jest administracyjnie na 81 diecezji, w których znajduje się 9000 kościołów i 300 monasterów (nie licząc autonomicznego okręgu Świętej Góry Athos).
Dane z 2005:
- prawosławie: 87,1%,
- ateizm: ok. 9%
- islam: 1,5%,
- katolicyzm: 0,61%,
- protestantyzm: 0,54%, gł. zielonoświątkowcy
- Świadkowie Jehowy: 0,26%,
- judaizm: 0,05%.
- wśród imigrantów dominującą religią jest islam.
[edytuj] Geografia i warunki naturalne Grecji
- Terytorium Grecji można podzielić na:
- Grecję kontynentalną (wraz z oddzielonym od niej Kanałem Korynckim półwyspem Peloponez), która wchodzi w skład Półwyspu Bałkańskiego
- oraz wyspy rozsiane na morzach Egejskim i Jońskim
krajobrazy wyspy Zakintos
Prawie 1/5 powierzchni Grecji przypada na około 3000 wysp, z czego 167 jest zamieszkanych. Największe z wysp to:
- Kreta (ok. 8260 km²)
- Eubea (ok. 3621 km²)
- Lesbos (ok. 1630 km²)
- Rodos (ok. 1400 km²)
- Chios (ok. 840 km²)
- Kefalinia (ok. 780 km²)
- Samos (ok. 480 km²)
- Lemnos (476 km²)
- Naksos (ok. 430 km²)
- Zakintos (406 km²)
- Thasos (ok. 390 km²)
- oraz archipelagi
- Wyspy Jońskie
- Cyklady
- Sporady Południowe i Północne
Blisko 81% powierzchni Grecji zajmują pasma górskie (śr. wysokość 1200–1800 m n.p.m.), które przyjmują przebieg południkowy. Obszary nizinne są niewielkie i występują w pobliżu wybrzeży (Niz. Salonicka, Tracka, Tesalska oraz Argolidzka). Półwysep Chalcydycki tworzy 3 wtórne półwyspy: Kassandra, Sithonia i Athos.
[edytuj] Podział administracyjny Grecji
Grecja jest podzielona na 13 regionów (περιφέρεια – periféreia, l.mn. περιφέρειες – periféreies), które dzielą się na 54 departamenty (νομός – nomós, l. mn. νομοί – nomoí).
W myśl uchwalonej już ustawy, z dniem 1 stycznia 2011 liczba gmin i departamentów uległa redukcji o ok. 40%. Zapewnić ma to budżetowi państwa oszczędność 1,8 mld Euro, corocznie.
[edytuj] Zobacz też
- kuchnia grecka
- Achajowie, Dorowie, Jonowie, Eolowie, Karowie
- Hellada
- hymn państwowy, herb Grecji, flaga Grecji
- władcy Grecji, prezydenci Grecji
- mitologia grecka
- wyspy Grecji
- konflikt grecko-macedoński
- Ludobójstwo Greków
- greckie tablice rejestracyjne
- Grecy
- Ambasada Grecji w Polsce
Przypisy
- ↑ EL.STAT.: Publication of provisional result s of the 2011 Population Census (ang.). [dostęp 30-01-2012].
- ↑ 2,0 2,1 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2010: IMF: World Economic Outlook Database, September 2011: Report for Selected Countries and Subjects – Greece. [dostęp 30-01-2011].
- ↑ Finley, M. I. Democracy Ancient and Modern. 2d ed., 1985. London: Hogarth.
- ↑ History of Philosophy, Volume 1 by Frederick Copleston
- ↑ Brockett, Oscar G. History of the Theatre. sixth ed., 1991. Boston; London: Allyn and Bacon.
- ↑ World Economic Outlook Database April 2010—WEO Groups and Aggregates Information, Międzynarodowy Fundusz Walutowy
- ↑ Appendix B :: International Organizations and Groups, The World Factbook, CIA
- ↑ Human Development Report 2009 - HDI rankings, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju
- ↑ The Economist Intelligence Unit’s quality-of-life index (2005), The Economist, www.economist.com, format=PDF
- ↑ Interactive Infographic of the World's Best Countries, Newsweek
- ↑ publisher=europa.eu, Member States of the EU: Greece
- ↑ Greece becomes 16th ESA Member State, www.esa.int
- ↑ www.oecd.org, Convention on the OECD
- ↑ Millennium issue: Trouble with Turkey The fall of Constantinople Economist.com, Economist.com, 1997-03-20
- ↑ Ιάκωβος Δ.ΜιχαΗλίδης - "Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Πολιτικές επιλογές και Στρατιωτικές Επιχειρήσεις (1821-1827), wyd. Skai Biblio, Ateny, 2011.
- ↑ Dzieje Świata, LSW, 1990, str. 316
- ↑ Eugenia Dacoronia: Greece. W: Elgar Encyclopedia of Comparative Law. Jan M. Smits (red.). Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2006, s. 289. ISBN 978-1-84542-013-0. (ang.)
- ↑ Country rankings of trade, business, fiscal, monetary, financial, labor and investment freedoms
- ↑ The World Factbook, CIA
- ↑ Raport Greckiego Komitetu Helsińskiego
- ↑ dane wg spisu powszechnego, 2008 r.
- ↑ dane ze źródeł regionalnych, maj 2009
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Prezydent Grecji
- Parlament Grecji
- Rząd Grecji
- Greckie Ministerstwo Turystyki
- Greckie ambasady na świecie (archiwum)
- Grecja w katalogu Open Directory Project
|
||||||||||||||||||||
|
||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
