Norwegia
| Kongeriket Norge Kongeriket Noreg Królestwo Norwegii |
|||||
|
|||||
| Dewiza: (norw.) Enige og tro til Dovre faller (Zgodni i wierni aż do upadku Dovre) |
|||||
| Hymn: Ja, vi elsker dette landet (Tak, kochamy ten kraj) |
|||||
 |
|||||
| Konstytucja | Konstytucja Norwegii | ||||
| Język urzędowy | norweski | ||||
| Język używany | norweski | ||||
| Stolica | Oslo | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna | ||||
| Typ państwa | demokracja | ||||
| Głowa państwa | król Harald V | ||||
| Następca tronu | książę Haakon | ||||
| Szef rządu | premier Jens Stoltenberg | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
62. na świecie 324 220 km² 7,0% |
||||
| Liczba ludności (2011) • całkowita • gęstość zaludnienia |
116. na świecie 4 998 200▲ 15,23 osób/km² |
||||
| PKB (2008) • całkowite • na osobę |
232,7 mld USD▲ 48 794 USD▲ |
||||
| Jednostka monetarna | 1 korona norweska = 100 øre (NOK) | ||||
| Niepodległość | rozwiązanie unii ze Szwecją 7 czerwca 1905 |
||||
| Religia dominująca | luteranizm | ||||
| Strefa czasowa | UTC +1 – zima UTC +2 – lato |
||||
| Kod ISO 3166 | NO | ||||
| Domena internetowa | .no .sj .bv | ||||
| Kod samochodowy | N | ||||
| Kod samolotowy | LN | ||||
| Kod telefoniczny | +47 | ||||
 |
|||||
| 1 Powierzchnia 324 220 liczona jest bez posiadłości (Svalbard, Jan Mayen, Wyspa Bouveta). 2 Lapoński jest używany w sześciu gminach 2 Dane za Statistik sentralbyrå (norw.) |
|||||
Norwegia (bokmål Norge lub nynorsk Noreg), urzędowo Królestwo Norwegii to monarchia konstytucyjna, której terytorium obejmuje zachodnią część Półwyspu Skandynawskiego, Jan Mayen, Svalbard i Wyspę Bouveta. Ma łączną powierzchnię 385 252 km² i liczy około pięciu milionów mieszkańców. Jest drugim najrzadziej zaludnionym państwem Europy. Graniczy ze Szwecją niemal na całej długości granicy; znacznie krótsze odcinki oddzielają Norwegię od Finlandii i Rosji. Kraj posiada również granicę morską (przez cieśninę Skagerrak) z Danią. Stolicą Norwegii jest Oslo. Długa linia brzegowa monarchii znana jest z charakterystycznych zatok, tzw. fjordów.
Spis treści |
[edytuj] Ustrój polityczny
Norwegia jest monarchią konstytucyjną. Według konstytucji, król ma bardzo szeroką władzę, m.in. wybiera Radę Państwa, w skład której wchodzi premier i co najmniej siedmiu członków, egzekwuje podatki, mianuje wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych, jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich, ma też prawo łaski.
W rzeczywistości władza wykonawcza spoczywa jednak w rękach rządu, na czele którego stoi premier. Władza ustawodawcza jest w rękach Stortingu (jednoizbowy parlament), w którym zasiada łącznie 169 deputowanych. Składa się z dwóch wydziałów: Lagtingu (¼) i Odelstingu (¾). Wybierany jest na kadencję czteroletnią. Projekty ustaw wnoszone są do Odelstingu przez jego członków lub rząd za pośrednictwem członka Rady Państwa. Konstytucja Norwegii obowiązuje od 17 maja 1814 roku, z późniejszymi zmianami.
[edytuj] System prawny
System prawny Norwegii stanowi swoiste połączenie systemu common i civil law. Występuje tu zarówno prawo ustawowe, co jest typowe dla systemów kontynentalnych, jak i prawo precedensowe typowe dla systemów anglosaskich[1].
[edytuj] Geografia
Norwegia jest najsłabiej, po Islandii, zaludnionym krajem europejskim. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 14,7 mieszkańca na 1 km². Ludność jest skupiona głównie w południowej części kraju, w regionie Oslofjord oraz na wybrzeżach. W miastach mieszka 3,3 mln osób (73% ludności, dane z roku 2001). Największą aglomeracją jest Oslo. Średnia gęstość zaludnienia aglomeracji wynosi 3787 osób na km². Inne duże miasta Norwegii to Bergen, Stavanger, Trondheim, Tromsø, Drammen, Fredrikstad, Molde, Lillestrøm, Kristiansand, Narwik.
[edytuj] Granice
Norwegia graniczy z:
[edytuj] Klimat
Południowa i środkowa Norwegia jest położona w strefie klimatu umiarkowanego morskiego, a północ (za kołem polarnym) w strefie umiarkowanego chłodnego morskiego, graniczącego na północnych wybrzeżach z subpolarnym. W niektórych rejonach kraju śniegi utrzymują się cały rok, a temperatura dochodzi do –30 °C
[edytuj] Historia
Najstarsze ślady działalności człowieka w Norwegii odkryto koło Komsa w okręgu Finnmark i niedaleko Fosna w Nordmøre. Datuje się je na około 9000 p.n.e. – 8000 p.n.e.
W 793 r. atakiem na klasztor Lindisfarne rozpoczęła się epoka wikingów. Od tego roku skandynawscy najeźdźcy na długich łodziach często widziani byli w portach Europy Północno-Zachodniej. Norwescy wikingowie dotarli do Islandii, Irlandii (założyli tam miasto Dublin), Grenlandii, a także do Ameryki.
We wczesnym średniowieczu kraj podzielony był pomiędzy lokalnych władców. Jednym z pierwszych, którzy podjęli próbę zjednoczenia, był Harald Pięknowłosy (norw. Harald Hårfagre). On to właśnie w roku 872, po bitwie pod Harsfjorden założył pierwszą w Norwegii siedzibę królewską – Avaldsnes[2].
Pierwszy kościół powstał w Norwegii w Moster w 995 r. za sprawą króla Olafa Tryggvasona. Jako symboliczny moment chrystianizacji kraju uznaje się jednak bitwę pod Stiklestad, gdzie poległ władca Norwegii Olaf Haraldsson, uznany później świętym. XIII wiek to czas świetności Norwegii: pod panowaniem Håkona IV w skład terytorium norweskiego wchodziły także Jämtland, Islandia, Wyspy Owcze, Orkady, Szetlandy i Grenlandia. W XIV wieku kraj został osłabiony przez zwiększające się wpływy Hanzy, epidemię czarnej śmierci w 1349 r. i walki o tron. Po śmierci Håkona VI w 1380 r. tron objął jego syn Olav IV, a następnie żona zmarłego króla, Małgorzata I, która była także królową Danii, a później i Szwecji. W 1397 Norwegia, Szwecja i Dania zawarły unię, zwaną kalmarską. Szwecja wyłamała się z unii w 1523 r. Norwegia, coraz bardziej zależna od Danii, pozostała w unii do 1814 r. Wtedy to, zwycięzcy w wojnach napoleońskich podpisali traktat w Kilonii, na podstawie którego Norwegia miała stać się częścią Szwecji, jako odszkodowanie dla tej ostatniej za stratę Finlandii na rzecz Rosji. Uchwalona 17 maja 1814 w Eidsvoll konstytucja była próbą odzyskania przez kraj całkowitej suwerenności. Skończyło się jednak na unii personalnej ze Szwecją. Pełną niepodległość odzyskali Norwegowie w 1905 r.
W I wojnie światowej kraj zachował neutralność. W II wojnie światowej również próbował pozostać neutralny, jednak zaatakowany przez wojska hitlerowskie 9 kwietnia 1940, przystąpił do antyhitlerowskiej koalicji. Pierwsze lata powojenne to lata rządów Norweskiej Partii Pracy. Odbudowano Norweskie Siły Zbrojne. W 1949 r. po długich debatach nad kierunkiem polityki zagranicznej kraj przystąpił do NATO. W sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej odbyły się w Norwegii dwa referenda: w 1972 i 1994 r. Oba zakończyły się niewielką przewagą strony opowiadającej się przeciw członkostwu w Unii. Wskutek odkrycia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego pod dnem Morza Północnego w latach 60. i 70. XX wieku, Norwegia jest obecnie jednym z najbogatszych krajów świata.
[edytuj] Gospodarka
Norwegia jest wysoko rozwiniętym krajem. Norweski PKB wynosił w 2006 roku nominalnie 335,2 mld dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 191,7 mld dolarów amerykańskich. PKB per capita wynosił nominalnie 72 306 dolarów (2. miejsce po Luksemburgu), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 43 574 dolarów (3. miejsce na świecie). Podatki stanowią 46% PKB, przy czym dużą cześć dochodów budżetowych stanowią dochody z państwowych firm wydobywczych. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 0,26 i należy do niższych na świecie. W 1993 norweskie rezerwy złota wynosiły: 1,20 mln uncji, dewizowe 11,9 mld dolarów. W 1. połowie lat 80. przyrost produktu krajowego brutto wynosił średnio rocznie 3,4%, w 2. połowie obniżał się średnio rocznie o 2,2%. Wskutek ograniczenia inwestycji nastąpił wzrost inflacji i bezrobocia, szczególnie wyraźnie zaznaczyła się stagnacja w budownictwie i produkcji rolnej, której wskaźnik przyrostu 1986-1990 wynosił zaledwie 0,9%. Stopniowy rozwój następował w usługach, transporcie i łączności i w mniejszym stopniu w przemyśle. W 1992 przemysł łącznie z górnictwem i energetyką wytworzył 30,8% produktu krajowego brutto, budownictwo – 3,9%, transport i łączność – 10,5%, handel i usługi – 15,9%, finanse i ubezpieczenia – 13,7%, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo – 2,9%.
[edytuj] Przemysł
Najważniejszymi surowcami mineralnymi są ropa naftowa, wydobywana w 70% przez państwową firmę StatoilHydro, i gaz ziemny wydobywane z norweskiego sektora szelfu na Morzu Północnym i Morzu Norweskim, poza tym eksploatuje się rudy żelaza (głównie okręg Kirkenes), miedzi – koło Løkken, Sulitjelma i Røros, tytanu, niklu i molibdenu – w Knaben (jedno z najważniejszych złóż w Europie), także rudy cynku i ołowiu oraz srebro, siarkę, surowce skalne – wapienie i granity.
Norwegia ma dobrze rozwiniętą energetykę. Produkcja energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosła 27 562 kWh – 1995 i jest najwyższa w świecie. Moc zainstalowana w elektrowniach wynosi netto 27 281 MW, 99,6% produkcji energii pochodzi z elektrowni wodnych (1991). Według danych z 2005 roku, roczna produkcja energii w tym kraju wynosiła 137,8 TWh z czego 136 TWh pochodziło z elektrowni wodnych. Jednocześnie zużycie energii w tym czasie kształtowało się na poziomie 125,8 TWh[3].
Głównymi gałęziami przemysłu przetwórczego są: przemysł elektrochemiczny z produkcją m.in. ciężkiej wody, amoniaku, chloru i karbidu, środków transportowych, zwłaszcza stocznie (w tym także budowa platform wiertniczych do wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego), tradycyjny, oparty na bogatych zasobach leśnych, przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy, hutnictwo żelaza, aluminium i cynku, rafinacja miedzi oraz przemysł: maszynowy, metalowy, włókienniczy, elektrotechniczny, spożywczy (zwłaszcza rybny), porcelanowy i rafineryjny.
Ośrodki przemysłowe skupione są w południowej części kraju oraz na jego wybrzeżach, a największym jest Oslo.
[edytuj] Rybołówstwo, rolnictwo i leśnictwo
Ważnym działem gospodarki Norwegii pozostaje, między innymi dzięki obfitości ryb w wodach przybrzeżnych, rybołówstwo, mimo rzeczywistego zmniejszania się połowów. 1980 – 2409 tys. t, 1985 – 2119 tys. t, 1989 – 1909 tys. t, 1991 – 2096 tys. t. W przeliczeniu na 1 mieszkańca – 488 kg (2000), co daje Norwegii 2. miejsce w świecie (po Islandii). Łowi się głównie śledzie, makrele i dorsze (do 1987 również wieloryby). Wyporność floty rybackiej 1991 wynosiła 281 tys. BRT. Największymi portami rybackimi są Bergen i Stavanger.
Duże znaczenie w gospodarce odgrywa leśnictwo, lasy zajmują 26% powierzchni kraju. Norwegia ma jeden z najniższych w Europie odsetek użytków rolnych – 3% ogólnej powierzchni kraju. Grunty orne i sady zajmują 0,9 mln ha, łąki i pastwiska – 0,1 mln ha. Rolnictwo charakteryzuje wysoki stopień mechanizacji (1 ciągnik przypada na 6,3 ha użytków) oraz zużycia nawozów sztucznych – 199 kg na 1 ha (2000). Podstawą produkcji rolnej jest hodowla bydła (1011 tysięcy sztuk – 1992), głównie typu mlecznego i owiec (2,3 mln sztuk), a na północy – reniferów. Powszechna jest hodowla zwierząt futerkowych, zwłaszcza lisów. Ze względu na krótki okres wegetacyjny w Norwegii uprawia się: ze zbóż głównie jęczmień (zbiory 2000) – 590 tys. t oraz owies – 450 tys. t, poza tym ziemniaki – 450 tys. t i rośliny pastewne. Coraz większe znaczenie gospodarcze zyskuje uprawa warzyw i drzew owocowych, głównie w południowej części kraju.
[edytuj] Podział administracyjny
Norwegia podzielona jest na 5 regionów (landsdeler) i 19 województw (norw. fylker), które dalej dzielą się na 433 gminy.
[edytuj] Demografia
[edytuj] Miasta Norwegii
Poniższa lista przedstawia największe miasta Norwegii wg danych z 1 stycznia 2012 roku[4]:
| Miasto | Region | Liczba mieszkańców | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Oslo | Oslo | 613 285 | |||||||
| 2 | Bergen | Hordaland | 263 762 | |||||||
| 3 | Trondheim | Sør-Trøndelag | 176 348 | |||||||
| 4 | Stavanger | Rogaland | 127 506 | |||||||
| 5 | Kristiansand | Vest-Agder | 83 243 | |||||||
| 6 | Fredrikstad | Østfold | 75 583 | |||||||
| 7 | Tromsø | Troms | 69 116 | |||||||
| 8 | Sandnes | Rogaland | 67 814 | |||||||
| 9 | Drammen | Buskerud | 64 597 | |||||||
| 10 | Sarpsborg | Østfold | 53 333 | |||||||
[edytuj] Religie
- Luteranizm – 83,1%
- Ateizm – 12,3%
- Zielonoświątkowcy – 1,7%
- Islam – 1%
- Katolicyzm – 0,9%
- Kongregacjonalizm – 0,5%
- Świadkowie Jehowy – 0,3%
- Prawosławie – 0,2%
[edytuj] Media
Funkcję telewizji publicznej pełni NRK. Największe gazety to: Aftenposten i Verdens Gang.
[edytuj] Sport w Norwegii
Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Ważną rolę w życiu kraju stanowi sport. Położona na północy Europy Norwegia miała i ma wielu wybitnych przedstawicieli przede wszystkim w sportach zimowych, jak również wiele ośrodków i obiektów zarówno rekreacyjnych, nastawionych na turystów, jak i specjalistycznych, przeznaczonych dla profesjonalistów. Odbywały się też tutaj częstokroć zawody najwyższej rangi. Także w sportach letnich sportowcy i zespoły tego kraju osiągają wartościowe wyniki zarówno na arenach europejskich, jak i światowych. Obecnie do najwybitniejszych norweskich sportowców należą: Marit Bjoergen, Petter Northug, Emil Hegle Svendsen, Tarjei Bø, Aksel Lund Svindal i Thor Hushovd.
[edytuj] Galeria
[edytuj] Zobacz też
- Allemansrätten
- Ambasada Norwegii w Polsce
- Norweskie Forum Biznesu (Norwegian Business Forum) w Warszawie
- Zamachy w Norwegii
Przypisy
- ↑ Zob. Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z polską praktyką orzeczniczą, Warszawa 2009, s. 145-148.
- ↑ Norwegia 2008 – broszura wydana przez Innowation Norway, s. 13.
- ↑ Norges vassdrags- og energidirektorat.
- ↑ Befolkningsstatistikk. Folkemengd etter alder, kjønn, sivilstand og statsborgarskap, 1. januar 2012
- ↑ [1]Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. Operation World oraz innych źródeł.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Ilustracje i media w Wikimedia Commons
Definicje słownikowe w Wikisłowniku
Wiadomości w Wikinews- Ambasada Norwegii w Polsce
- Oficjalna strona turystyczna Norwegii
- Norwegia – zdjęcia, informacje ogólne
- Życie i praca w Norwegii
- Portal miłośników Norwegii
|
||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
