1933

Styczeń
- kierowana przez Mariana Rejewskiego grupa matematyków złamała kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
- Polska Partia Socjalistyczna (dawna Frakcja Rewolucyjna) liczyła na terenie Krakowa 136 osób, z czego tylko 36 wykupiło legitymacje.
19 stycznia – otwarto IV most przez Wisłę, łączący Kraków z Podgórzem i noszący imię Józefa Piłsudskiego.
16 lutego – Mieczysław Kaplicki został prezydentem Krakowa.
24 lutego – premiera filmu Każdemu wolno kochać.
1 marca – otwarto magistralę kolejową, łączącą śląskie kopalnie węgla kamiennego z portem w Gdyni.
15 marca – ustawa o szkołach akademickich (ograniczenie samorządu szkół wyższych).
16 marca – władze sanacyjne wydłużyły czas pracy z 46 do 48 godzin.
25 marca – Sejm RP uchwalił nową ustawę o Orderze Virtuti Militari.
28 marca
- rozwiązano Obóz Wielkiej Polski - radykalną organizację polityczną działającą od 1926 z inicjatywy Romana Dmowskiego.
- uchwalono ustawę o kartelach.
7 kwietnia – premiera filmu Jego ekscelencja subiekt.
29 kwietnia – w Krakowie zakończył się proces guwernantki Rity Gorgonowej, oskarżonej o zabójstwo 17-letniej córki lwowskiego architekta Henryka Zaremby.
3 maja – oddano do użytku port rybacki we Władysławowie.
7 maja – Ignacy Mościcki wybrany na drugą kadencję prezydenta Polski.
8 maja – Stanisław Skarżyński zakończył przelot przez Atlantyk polskim samolotem RWD-5bis (SP-AJU).
10 maja – utworzono rząd Janusza Jędrzejewicza.
Czerwiec – zostało założone Koło Gospodyń Wiejskich w Szalowej, jako drugie w powiecie gorlickim (pierwsze założone było w Sękowej).
17 czerwca – oddano do użytku Zbiornik Otmuchów wraz z elektrownią wodną.
22 czerwca – zamieszki w Grodzisku Dolnym.
1-2 lipca – na Stadionie Miejskim w Bydgoszczy rozegrano XIV Mistrzostwa Polski mężczyzn w lekkiej atletyce. Trzy zwycięstwa odniósł Klemens Biniakowski: 200 m - 22,8 s.; 400 m - 51,8 s.; 4 x 400 m - 3:32,4 s.
3 lipca – podpisanie przez Polskę konwencji londyńskiej, definiującej pojęcie agresora.
8 lipca – Polska przystąpiła do tzw. bloku złotego. Szwajcaria, Belgia, Holandia, Włochy i Polska, pod przewodnictwem Francji dążyły do dalszego utrzymania waluty opartej na złocie.
16 lipca – nadano premierowe wydanie Wesołej Lwowskiej Fali.
17 lipca – pod Myśliborzem rozbił się samolot, którym dwóch litewskich lotników - Steponas Darius i Stasys Girėnas - pokonało Atlantyk i zmierzało w kierunku Litwy (obaj piloci zginęli).
Sierpień – przyznanie Polsce kredytu na elektryfikację warszawskiego węzła kolejowego.
6 sierpnia – w Poznaniu, biegacz Klemens Biniakowski ustanowił rekord Polski w biegu na 400 m wynikiem 49,2 s.
21 sierpnia – została zburzona Wieża Bismarcka w Mysłowicach.
31 sierpnia – we wsi Biskupin w Wielkopolsce miejscowy nauczyciel Walenty Szwajcer znalazł w pobliskim jeziorze drewniane szczątki, które okazały się pozostałościami przedsłowiańskiej osady.
2 września – otwarcie pierwszej kolejowej linii średnicowej w Warszawie (rozpoczęcie budowy 1921).
11 września – Józef Lewoniewski zginął w katastrofie lotniczej.
17 września – w Poznaniu, Stanisława Walasiewicz ustanowiła w konkurencjach biegowych
- 2 rekordy świata: w bieg na 60 m - 7,4 s. i w biegu na 100 m - 11,8 s.
- rekord Polski w biegu na 800 m wynikiem 2:18,2 s. (rekord ten przetrwał 19 lat - poprawiono go dopiero w 1952).
24 września – we Lwowie, Stanisława Walasiewicz ustanowiła rekord świata w biegu na 60 m wynikiem 7,3 s. (rekord ten przetrwał 27 lat - poprawiła go dopiero Australijka Betty Cuthbert).
29 września – rozporządzenie Rady Ministrów powołało do życia Polską Akademię Literatury.
5 października – premiera filmu Dwanaście krzeseł.
15 października – w Warszawie Polska przegrała z Czechosłowacją 1:2, w meczu eliminacyjnym do piłkarskich mistrzostw świata we Włoszech.
21 października – ukraiński nacjonalista Mykoła Łemyk zabił naczelnika kancelarii konsulatu sowieckiego we Lwowie (jednocześnie emisariusza sowieckiego wywiadu) O. Majłowa, na znak protestu przeciw wywołaniu wielkiego głodu na Ukrainie.
27 października – premiera filmu Szpieg w masce.
11 listopada – Uniwersytet Poznański nadał tytuł doktora honoris causa Józefowi Piłsudskiemu.
Listopad – powstała Polska Akademia Literatury.
4 grudnia – pierwszy lot polskiego samolotu RWD-9.
8 grudnia – w Gdyni otwarto Dworzec Morski.
9 grudnia – premiera filmu Zabawka.
15 grudnia – katastrofa kolejowa w Poznaniu (zginęło 8 osób).
18 grudnia – Bolesław Bierut został skazany na 7 lat więzienia za współpracę z sowieckim wywiadem.

[edytuj] Wydarzenia na świecie

Styczeń – powstało brytyjskie towarzystwo międzyplanetarne.
2 stycznia – po 7 latach obecności ostatnie amerykańskie wojska interwencyjne opuściły Nikaraguę.
4 stycznia – Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił wniosek o wydaniu pamiątkowego znaczka pocztowego na cześć Kościuszki i ogłosił dzień 11 października Dniem Pułaskiego.
5 stycznia – rozpoczęcie budowy mostu Golden Gate nad Zatoką San Francisco (otwarcie 27 maja 1937).
11 stycznia – Sir Charles Kingsford Smith odbył pierwszy komercyjny lot z Australii do Nowej Zelandii.
15 stycznia – przemoc na tle politycznym w Hiszpanii spowodowała śmierć około 100 osób.
17 stycznia – Filipiny uzyskały niezależność. Kongres Stanów Zjednoczonych głosował za niezależnośią Filipin wbrew poglądom prezydenta Herberta Hoovera.
28 stycznia – pojawiło się słowo „Pakistan” (urdu: تحریک پاکستان) i pod tą nazwą zaczęły funkcjonować ruchy islamskie niepodległościowe, dążące do powstania niezależnego od Indii państwa.
30 stycznia
- prezydent Niemiec Paul von Hindenburg powołał Hitlera na stanowisko kanclerza w koalicyjnym rządzie.
- we Francji Édouard Daladier sformował rząd.
1 lutego – w Berlinie, jako kanclerz, Adolf Hitler wygłosił „Orędzie do obywateli niemieckich”.
4 lutego – doszło do buntu załogi holenderskiego pancernika przybrzeżnego „De Zeven Provinciën”.
6 lutego
- weszła w życie 20 poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych.
- w jakuckiej osadzie Ojmiakon odnotowano temperaturę -67,8 °C (najniższa temperatura w Azji).
6-7 lutego – oficerowie amerykańskiego zbiornikowca „USS Ramapo” odnotowali falę o rekordowej wysokości na Oceanie Spokojnym, miała ona wysokość 34 metry.
9 lutego – ekskluzywna organizacja Oxford Union, w której większość członków ukończyła Uniwersytet Oksfordzki, oświadczyła (pod wpływem rewolucyjnych wydarzeń w Rosji), że jej członkowie w żadnych okolicznościach nie będą walczyć za króla i ojczyznę (ang. That this House will in no circumstances fight for its King and country).
15 lutego – w Miami na Florydzie, Giuseppe Zangara podjął nieudaną próbę zabójstwa elekta na urząd prezydenta Franklina D. Roosevelta, zamiast Roosevelta został postrzelony major Chicago Anton Cermak.
16 lutego – Czechosłowacja, Rumunia i Jugosławia podpisały Pakt Organizacji Małej Ententy – organizacji, która miała zapobiec rewizjonistycznej polityce Węgier oraz - w mniejszym stopniu - Bułgarii.
17 lutego
- po raz pierwszy ukazał się amerykański tygodnik społeczno-polityczny Newsweek.
- Senat Stanów Zjednoczonych przegłosował ustawę (ang. Blaine Act) umożliwiającą wyeliminowanie 18 poprawki do konstytucji USA i wprowadzenie 21 poprawki do konstytucji, która została ratyfikowana 5 grudnia 1933 roku i zniosła tym samym na całym terytorium USA prohibicję.
20 lutego – Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił 21. poprawkę do konstytucji, znoszącą prohibicję.
21 lutego – w Niemczech utworzono sądy specjalne.
27 lutego – w Niemczech spłonął gmach Reichstagu.
28 lutego
- po pożarze Reichstagu władze Niemiec ograniczyły prawa obywatelskie oraz zakazały działalności Komunistycznej Partii Niemiec.
- Bertolt Brecht opuścił Niemcy, udając się (przez Pragę) na emigrację do Danii.
2 marca – w Nowym Jorku odbyła się premiera filmu King Kong.
3 marca
- w Chinach w Szanghaju powstał Uniwersytet Ching Yun (chin. trad.: 清雲科技大學; chin. upr.: 清云科技大学; hanyu pinyin: Qīngyún Dàxué).
- odbyła się uroczysta dedykacja Narodowego Pomnika na Górze Rushmore (ang. Mount Rushmore National Memorial) w stanie Dakota Południowa.
- trzęsienie ziemi i związane z nim tsunami uderzyło w wyspę Honsiu, szczególnie ucierpiało miasto portowe Jokohama – około 3 tys. ludzi straciło życie.
4 marca
- Franklin Delano Roosevelt został zaprzysiężony jako 32. prezydent Stanów Zjednoczonych. W czasie swego inauguracyjnego przemówienia, w nawiązaniu do Wielkiego kryzysu proklamował że: jedyną rzeczą którą powinniśmy się obawiać – to sam strach. Była to ostatnia inauguracja prezydencka w USA, która odbyła się w dniu 4 marca.
- prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt proklamował doktrynę dobrego sąsiedztwa.
- Parlament Austrii został zawieszony dekretem kanclerza Engelberta Dollfußa, wyniku konfliktu wewnątrz prezydium parlamentu. Zainicjowało to autorytatywne rządy w Austrii – austrofaszyzm.
5 marca
- w Niemczech odbyły się wybory parlamentarne. NSDAP zdobyło 43,9% głosów.
- Wielki kryzys: Prezydent Franklin D. Roosevelt zarządził tak zwane „wakacje banków” – zamknął wszystkie banki i zamroził wszystkie transakcje finansowe – „wakacje” zakończyły się 13 marca.
9 marca – Wielki kryzys: w USA rozpoczęło się tzw. 100 dni, podczas których zostały uchwalone ustawy wprowadzające New Deal.
10 marca – trzęsienie ziemi w Long Beach w Kalifornii zabiło 117 osób.
12 marca – Wielki kryzys: prezydent USA Roosevelt zapoczątkował radiowe wystąpienia do narodu, tak zwane „Rozmowy przy ognisku domowym – przy kominku” (ang. Fireside Chats). Tematem pierwszej pogadanki radiowej był kryzys bankowy.
13 marca – Joseph Goebbels został ministrem oświaty i propagandy.
15 marca
- oficjalna proklamacja III Rzeszy w Poczdamie.
- Wielki kryzys: indeks giełdowy „Dow Jones Industrial Average” wzrósł z 53.84 punktów do 62.10 punktów. Był to największy wzrost 15,34% w ciągu jednego dnia. Do dzisiaj (2009 r.) jest to rekord wzrostu procentowego w ciągu jednego dnia w historii tego indeksu akcji, notowanych na giełdzie w Nowym Jorku.
- kanclerz Austrii Engelbert Dollfuss nie zezwala na obrady parlamentu, rozpoczyna dyktatorskie i faszystowskie rządy.
21 marca – na mocy zarządzenia Heinricha Himmlera, powstał w pobliżu Dachau w Bawarii, pierwszy obóz koncentracyjny (Dachau (KL)).
23 marca – Reichstag uchwalił, zaś prezydent Hindenburg podpisał ustawę O ochronie narodu i państwa (niem. Zum Schutz von Volk und Staat), dającą rządowi Adolfa Hitlera nadzwyczajne pełnomocnictwa.
24 marca – diaspora żydowska na świecie ogłasza bojkot produktów niemieckich.
27 marca – Japonia wystąpiła z Ligi Narodów.
31 marca – Wielki kryzys: w USA powstał Korpus Ochrony Cywilej (ang. Civilian Conservation Corps) mający za cel walkę z gwałtownie rosnącym bezrobociem.
1 kwietnia – po zwycięstwie wyborczym, naziści pod przywództwem Juliusa Streichera zorganizowali jednodniowy bojkot wszystkich firm w Niemczech, których właścicielami byli żydzi.
3 kwietnia – brytyjska wyprawa dokonała pierwszego przelotu samolotem nad Mount Everestem.
4 kwietnia – amerykański sterowiec szkieletowy „USS Akron (ZRS-4)” rozbił się na wybrzeżu New Jersey, 73 osoby straciło życie.
5 kwietnia
- Międzynarodowy Trybunał w Hadze zadecydował że Grenlandia powinna przynależeć do Danii. Potępił Norwegię za okupację wschodniej części wyspy. Norwegia podporządkowała się werdyktowi trybunału.
- Wielki kryzys: prezydent Roosevelt ogłosił stan wyjątkowy i dekretem ustanowił prawo zabraniające obywatelom amerykańskim posiadania złota.
7 kwietnia
- naziści wprowadzili tak zwane „prawo do przywracania profesjonalnych usług cywilnych” (niem. Gesetz zur Wiederherstellung des Berufsbeamtentums). Prawo to miało za zadanie eliminację ze służb cywilnych państwa osób nienależących do „rasy panów” i osób niewyznających ideologii narodowego socjalizmu.
- w USA zostaje zalegalizowana produkcja piwa, osiem miesięcy przed całkowitym zniesieniem prohibicji (zniesienie prohibicji – 5 grudnia 1933).
11 kwietnia – pilot Bill Lancaster wystartował z Anglii by pobić rekord prędkości przelotu do Przylądka Dobrej Nadziei, jednak zniknął bez śladu. Jego zmumifikowane ciało zostało odnalezione dopiero w 1962 r. na Saharze.
19 kwietnia – Wielki kryzys: Stany Zjednoczone oficjalnie przechodzą na system waluty złotej (ang. gold standard – parytet złota, standard złota).
21 kwietnia – w nazistowskich Niemczech prawnie zabroniono koszernego rytuału uboju zwierząt szechity.
26 kwietnia – w Niemczech utworzono tajną policję polityczną Gestapo.
27 kwietnia – w Niemczech paramilitarna i nacjonalistyczna organizacja utworzona w 1918 r. „Stahlhelm” dołączyła do nazistowskiej partii.
28 kwietnia – dokonano oblotu myśliwca Fiat CR.32.
2 maja
- w Niemczech zlikwidowano związki zawodowe.
- po raz pierwszy rzekomo widziano potwora z Loch Ness.
3 maja – Nellie Tayloe Ross została wybrana jako pierwsza kobieta gubernatorem stanu w USA, później została jako pierwsza kobieta dyrektorem amerykańskiej mennicy (ang. United States Mint).
5 maja - w dzienniku The New York Times ukazał się artykuł o odkryciu, którego dokonał w roku 1931 Karl Guthe Jansky. Odkrył on promieniowanie radiowe Drogi Mlecznej, co zapoczątkowało rozwój radioastronomii.
8 maja
- Stanisław Skarżyński zakończył przelot przez Atlantyk polskim samolotem RWD-5bis (SP-AJU).
- Mahatma Gandhi rozpoczął trzytygodniowy strajk głodowy, by zaprotestować przeciw złemu traktowaniu dolnych kast w społeczeństwie Indii.
10 maja
- przed gmachem opery w Berlinie naziści rozpoczęli palenie książek. W bibliotekach publicznych organizowano akcje oczyszczania, niszczono przede wszystkim książki Maxa Broda, Tomasza i Henryka Mannów, Arnolda i Stefana Zweigów i innych.
- Paragwaj wypowiedział wojnę Boliwii.
12 maja – Wielki kryzys: w USA weszedł w życie Akt Korekty Rolnej (ang. Agricultural Adjustment Act). Prawo to ograniczało produkcję rolną, poprzez wypłaty rolnikom, za nie obsiewanie areału.
17 maja – w Oslo, Vidkun Quisling i Johan Bernhard Hjort założyli norweską partię faszystowską i nacjonalistyczną pod nazwą Narodowa Jedność (nor. Nasjonal Samling).
18 maja – Nowy Ład Gospodarczy (New Deal): prezydent Roosevelt podpisał dekret powołujący do życia Urząd DolinyTennessee (ang. Tennessee Valley Authority), państwową korporację mającą za cel wspomożenie gospodarki stanu Tennessee – stanu najbardziej dotkniętego wielkim kryzysem.
25 maja – Gwardia Palatyńska objęła straż w bazylice na Lateranie.
26 maja
- w Niemczech powstała antypolska i rewizjonistyczna organizacja Bund Deutscher Osten.
- w Niemczech narodowi socjaliści wprowadzają prawo legalizujące eugeniczną sterylizację.
27 maja
- Nowy Ład Gospodarczy: prezydent Roosevelt podpisał dekret (ang. Federal Securities Act) który zobowiązuje do rejestracji każdej transakcji na giełdzie przez Federalną Komisję Handlu (ang. Federal Trade Commission).
- w Chicago została otwarta wystawa światowa pod nazwą „Wiek postępu” (ang. Century of Progress).
31 maja – podpisano zawieszenie broni między Japonią a Chinami.
5 czerwca – Wielki kryzys: Kongres Stanów Zjednoczonych przegłosował ustawę anulującą parytet złota dla wierzycieli. Wierzyciele nie mieli prawa żądać zapłaty w złocie.
6 czerwca – pierwsze kino samochodowe zostało otwarte w mieście Camden w stanie New Jersey.
12 czerwca – Wielki kryzys: w Londynie odbyła się konferencja ekonomiczna z udziałem 66 państw, na której debatowano nad sposobem walki z globalnym kryzysem ekonomicznym.
19 czerwca – rząd francuski zgodził się na pobyt we Francji Lwa Trockiego.
14 lipca – NSDAP stała się jedyną partią polityczną w Niemczech. Ogłoszono ustawę o zakazie tworzenia nowych partii określająca jednocześnie NSDAP jedyną legalną partią.
15 lipca – podpisanie w Rzymie paktu czterech. Jego sygnatariuszami były Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Włochy.
20 lipca – watykański sekretarz stanu Eugenio Pacelli (późniejszy papież Pius XII) podpisał, wynegocjowany wcześniej z Hitlerem, konkordat z III Rzeszą. Traktat ten pozwalał Watykanowi narzucić nowe prawo kościelne niemieckim katolikom i zapewniał spore uprzywilejowanie katolickim szkołom i duchownym.
22 lipca – lotnik amerykański Wiley Post odbył samotnie wieloetapowy lot dookoła świata w czasie 186 godzin i 50 min. Trasa wiodła przez Nowy Jork, Berlin, Moskwę, Irkuck, do Nowego Jorku.
25 lipca – Lew Trocki przybył do Marsylii.
Sierpień – około 3 tys. przedstawicieli grupy etnicznej Asyryjczyków zostało zamordowanych w Iraku przez siły rządowe ((Język syryjski: (ܦܪܡܬܐ ܕܣܡܠܐ) - ang. Simele massacre).
16 sierpnia – włoski statek pasażerski SS Rex zdobył Błękitną Wstęgę Atlantyku.
25 sierpnia – trzęsienie ziemi w prowincji Syczuan w Chinach pozbawiło życia około 9 tys. osób.
30 sierpnia
- Adolf Hitler przedstawił swój rząd, w jego składzie był m.in. Hermann Göring.
- w Mariańskich Łaźniach w Czechosłowacji, nazistowscy agenci zorganizowali zamach na niemieckiego filozofa pochodzenia żydowskiego Theodora Lessinga.
- francuskie linie lotnicze Air France rozpoczęły swą działalność.
2 września – podpisano pakt o nieagresji między ZSRR a Włochami.
3 września – Alejandro Lerroux sformował nowy rząd w Hiszpanii.
8 września – Ghazi I został królem Iraku.
12 września – Leó Szilárd wpadł na pomysł wykorzystania nuklearnej reakcji łańcuchowej do zbudowania bomby atomowej.
17 września – w Mediolanie, Włoch Luigi Beccali ustanowił rekord świata w biegu na 1 500 m wynikiem 3.49,0 s.
21 września-23 grudnia – proces o podpalenie Reichstagu.
22 września – została utworzona Izba Kultury Rzeszy.
26 września – w Meksyku tornado zniszczyło miasto Tampico.
29 września – powstała hiszpańska partia polityczna Falanga.
1 października – nieudana próba zamachu na kanclerza Austrii Engelberta Dollfußa.
7 października – Albert Einstein wraz z rodziną wypłynął z Southampton udając się na emigrację do USA.
10 października – samolot linii lotniczych United Airlines Boeing 247 został zniszczony w powietrzu przez wybuch bomby w pobliżu miejscowości Chesterton w stanie Indiana. Był to pierwszy udowodniony wypadek sabotażu w historii lotnictwa cywilnego.
12 października – budynek więzienia wojsk lądowych Stanów Zjednoczonych na wyspie Alcatraz został nabyty przez Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych z myślą o wcieleniu go do system federalnego więziennictwa. Pierwsi więźniowie zostali osadzeni w 1934 r.
16 października – Niemcy ogłaszają zamiar wystąpienia z Ligi Narodów.
17 października – Albert Einstein przybył do Stanów Zjednoczonych jako uchodźca polityczny z Niemiec.
18 października – Niemcy, Moringen koło Hanoweru: powstał pierwszy obóz koncentracyjny dla kobiet.
21 października – Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów.
23 października – włoski pilot Francesco Angello na hydroplanie MC 72 ustanowił, obowiązujący do dzisiaj, rekord prędkości (709,21 km/h) dla tego typu samolotów z silnikami tłokowymi.
5 listopada – w Hiszpanii Baskowie głosowali za autonomią.
8 listopada
- Nowy Ład Gospodarczy: prezydent Roosevelt przedstawił Administrację Robót Publicznych (ang. Civil Works Administration), mającą za cel stworzenie miejsc pracy dla przeszło 4 milionów bezrobotnych.
- król Afganistanu Mohammad Nadir Szah został w Kabulu zastrzelony przez gimnazjalistę. Nowym królem został jego syn Muhammad Zahir Chan.
11 listopada – w Dakocie Południowej potężna pyłowa burza zdarła wierzchnią warstwę osuszonej gleby w gospodarstwach rolnych, była to jedna z wielu burz pyłowych które nawiedziły te tereny w ciągu roku.
12 listopada
- w wyborach do Reichstagu NSDAP otrzymała 92% poparcia.
- Hugh Gray jako pierwszy sfotografował rzekomego potwora z Loch Ness.
16 listopada
- ZSRR i USA nawiązały stosunki dyplomatyczne.
- Wenezuela: amerykański pilot Jimmie Angel odkrył z powietrza Salto del Angel, najwyższy wodospad na świecie.
17 listopada – premiera filmu Kacza zupa.
19 listopada – w wyborach w Drugiej Republice Hiszpańskiej odniosły sukces partie prawicowe.
21 listopada – pod Charkowem w katastrofie samolotu K-7 zginęło 15 spośród 20 osób na pokładzie.
26 listopada – Camille Chautemps został po raz drugi premierem Francji.
28 listopada – amerykański fizyk i konstruktor Robert J. Van de Graaff zakończył budowę generatora własnego projektu, który był w stanie wytworzyć napięcie 7 000 000 V.
1 grudnia – premiera niemieckiego filmu propagandowego Zwycięstwo wiary w reżyserii Leni Riefenstahl.
4 grudnia – rozpoczęła się Wystawa Berlińska.
5 grudnia – zniesienie prohibicji w USA.
8 grudnia – w Saragossie wybuchła tzw. rewolucja libertarna, która objęła głównie hiszpańskie prowincje: Aragonia, Katalonia, Huesca i Teruel.
12 grudnia – Malcolm Irvine nakręcił dwuminutowy film z potworem z Loch Ness.
23 grudnia
- zakończył się proces lipski. Marinus van der Lubbe został uznany winnym podpalenia Reichstagu i skazany na śmierć.
- w katastrofie kolejowej na linii Lagny-Pomponne we Francji zginęły 204 osoby, a 120 zostało rannych.
26 grudnia
- w Tokio w Japonii powstał koncern Nissan Motor Co. Ltd.
- Edwin Howard Armstrong opatentował radio o modulacji częstotliwości FM.
29 grudnia – członkowie faszystowskiej organizacji Żelazna Gwardia dokonali udanego zamachu na premiera Rumunii Iona Gheorghea Duca.

W Andorze przyznano prawo wyborcze wszystkim mężczyznom powyżej 24. roku życia.
W Niemczech powstała komisja ekspercka mająca odpowiedzieć na pytania w sprawach dotyczących populacji i kwestii rasowych pod przewodnictwem Ministra Spraw Wewnętrznych III Rzeszy Wilhelma Fricka.
W konsekwencji polityki przymusowej kolektywizacji rolnictwa w ZSRR doszło do klęski głodu na Ukrainie – Hołodomor (ukr. Голодомор).
Pięć rządów koalicyjnych zostało sformowanych i upadło we Francji.
Prezydent USA Roosevelt odrzucił socjalizm i państwową własność zakładów przemysłowych.
Bezrobocie w Stanach Zjednoczonych osiągnęło poziom 15 milionów osób.

[edytuj] Urodzili się

1 stycznia
- Joe Orton, angielski dramaturg i aktor (zm. 1967)
- Mieczysław Kalenik, polski aktor
2 stycznia
- Henryk Łapiński, polski aktor
- Richard Riley, amerykański polityk
4 stycznia - Eliasz II (patriarcha Gruzji)
6 stycznia
- Leszek Drogosz, polski bokser
- Oleg Makarow (ros. Олег Григорьевич Макаров), kosmonauta radziecki (zm. 2003)
8 stycznia - Juan Marse, hiszpański pisarz, dziennikarz i publicysta
9 stycznia - Wilbur Smith, brytyjski pisarz zambijskiego pochodzenia
16 stycznia - Susan Sontag, amerykańska pisarka (zm. 2004)
17 stycznia - Dalida, francuska piosenkarka (zm. 1987)
18 stycznia
- John Boorman, angielski reżyser, scenarzysta i producent filmowy
- Jean Vuarnet, francuski narciarz
23 stycznia - Bill Hayden, polityk austalijski
25 stycznia - Corazon Aquino, polityk filipińska, prezydent Filipin (zm. 2009)
26 stycznia - Javier Lozano Barragán, meksykański duchowny katolicki, kardynał
29 stycznia - Sacha Distel, francuski piosenkarz i gitarzysta (zm. 2004)
2 lutego - Than Shwe, birmański wojskowy i polityk
3 lutego
- Hanna Loth-Nowak, polska koszykarka
- Paul Sarbanes, polityk amerykański
4 lutego - Maria Chwalibóg, polska aktorka
13 lutego
- Paul Biya, polityk kameruński
- Costa Gavras, grecko-francuski reżyser
- Kim Novak, amerykańska aktorka filmowa
15 lutego - Władimir Sawczenko (ukr. Савченко Володимир Іванович), ukraiński pisarz science fiction (zm. 2005)
18 lutego
- Rafael Llano Cifuentes, brazylijski biskup katolicki
- Yoko Ono (jap. 小野洋子), amerykańska artystka i wokalistka pochodzenia japońskiego, żona Johna Lennona
- Bobby Robson, angielski piłkarz i trener piłkarski (zm. 2009)
21 lutego
- Nina Simone, amerykańska piosenkarka i pianistka jazzowa (zm. 2003)
- Bob Rafelson, amerykański reżyser i scenarzysta
22 lutego - Katarzyna, księżna Kentu
26 lutego - Lubomyr Huzar, ukraiński duchowny katolicki, kardynał
27 lutego - Aleksander Minkowski, polski pisarz
28 lutego
- Sidney J. Furie, kanadyjski reżyser
- Harry Kurschat, niemiecki bokser
1 marca - Józef Waczków, polski poeta, tłumacz literatury czeskiej, francuskiej, rosyjskiej, portugalskiej i słowackiej (zm. 2004)
3 marca - Gerhard Mayer-Vorfelder, niemiecki polityk
4 marca - Nino Vaccarella, włoski kierowca wyścigowy
5 marca - Walter Kasper, niemiecki duchowny katolicki
9 marca
- Reinhard Lettmann, niemiecki duchowny rzymskokatolicki
- Lloyd Price, amerykański piosenkarz
11 marca - Leszek Lichy, polski lekkoatleta
14 marca
- Michael Caine, brytyjski aktor, dwukrotny zdobywca Oscara
- René Felber, szwajcarski polityk
- Quincy Jones, amerykański kompozytor muzyki jazzowej
15 marca - Ruth Bader Ginsburg, amerykańska prawniczka i sędzią Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych
17 marca - Heather Armitage, brytyjska lekkoatletka
18 marca - Severino Poletto, włoski duchowny katolicki
19 marca
- Zofia Czerwińska, polska aktorka
- Philip Roth, pisarz amerykański
20 marca
- Henryk Muszyński, polski duchowny katolicki Prymas Polski
- Azeglio Vicini, włoski piłkarz
22 marca
- Abol Hassan Bani-Sadr, polityk i ekonomista irański
- Michel Hidalgo, francuski piłkarz
23 marca
- Philip Zimbardo, amerykański psycholog
- Andrzej Trzaskowski, kompozytor, pianista, dyrygent, publicysta i krytyk muzyczny, pionier jazzu w Polsce (zm. 1998)
26 marca - Tinto Brass, włoski reżyser, scenarzysta i aktor
28 marca
- Włodzimierz Czechowski, polski polityk
- Eugeniusz Rudnik, polski kompozytor
- Juan Sandoval Iniguez, meksykański duchowny katolicki
1 kwietnia - Claude Cohen-Tannoudji, francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla
2 kwietnia - György Konrád, węgierski pisarz
4 kwietnia - Frits Bolkestein, polityk holenderski
5 kwietnia - Frank Gorshin, aktor i komik amerykański (zm. 2005)
7 kwietnia
- Mieczysław Czernik, polski matematyk, astronom, historyk poczty, filatelista, popularyzator historii, łodzianin. (zm. 1991)
- Wayne Rogers, amerykański aktor
9 kwietnia - Jean-Paul Belmondo, francuski aktor
12 kwietnia - Montserrat Caballé, hiszpańska śpiewaczka (sopran koloraturowy)
13 kwietnia - Ben Nighthorse Campbell, amerykański żołnierz, judoka i polityk
16 kwietnia - Elżbieta Ryl-Górska, polska śpiewaczka operetkowa
19 kwietnia - Jayne Mansfield, amerykańska aktorka filmowa, modelka Playboya (zm. 1967)
26 kwietnia - Arno Penzias, amerykański fizyk i astrofizyk niemieckiego pochodzenia, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
29 kwietnia - Mark Eyskens, belgijski ekonomista, profesor, polityk, premier
30 kwietnia
- Willie Nelson, amerykański piosenkarz country
- Stanisław Tworzydło, polski artysta plastyk
3 maja
- James Brown, "ojciec chrzestny" soulu (zm. 2006)
- Steven Weinberg, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla
4 maja - Andrzej Tarkowski, polski embriolog
7 maja - Nexhmije Pagarusha, albańska piosenkarka i aktorka, mieszkająca w Kosowie
8 maja - Jerzy Molga, polski aktor
11 maja - Louis Farrakhan, amerykański lider radykalnej gałęzi Narodu Islamu
12 maja - Zofia Kucówna, polska aktorka
17 maja - Jarosław Abramow-Newerly, polski dramatopisarz
19 maja - Wacław Sadkowski, polski krytyk literacki, eseista, tłumacz
21 maja - Maurice André, trębacz francuski (zm. 2012)
22 maja - Chen Jingrun, chiński matematyk (zm. 1996)
23 maja
- Joan Collins, brytyjska aktorka
- Ove Fundin, szwedzki żużlowiec
26 maja - Edward Whittemore, amerykański pisarz i dziennikarz, agent CIA (zm. 1995)
27 maja - Jerzy Nasierowski, polski aktor i pisarz
29 maja - Helmuth Rilling, niemiecki dyrygent
1 czerwca
- Jan Janca, polski organista, kompozytor i muzykolog
- Charles Wilson, polityk amerykański (zm. 2010)
4 czerwca - Godfried Danneels, belgijski duchowny katolicki, kardynał
6 czerwca - Heinrich Rohrer, szwajcarski fizyk, laureat Nagrody Nobla
8 czerwca
- Joan Rivers, amerykańska aktorka
- Władysław Stróżewski, polski filozof
11 czerwca - Gene Wilder, amerykański aktor komediowy
14 czerwca - Jerzy Kosiński, amerykański pisarz polsko-żydowskiego pochodzenia (zm. 1991)
16 czerwca - Wiesława Kwaśniewska, polska aktorka
19 czerwca
- Otto Barić, chorwacki piłkarz
- Wiktor Pacajew (ros. Виктор Иванович Пацаев), kosmonauta radziecki (zm. 1971)
20 czerwca
- Danny Aiello, amerykański aktor
- Katarzyna Łaniewska, polska aktorka
22 czerwca - Dianne Feinstein, polityk amerykańska
23 czerwca - Andrzej Trzos-Rastawiecki, polski reżyser i scenarzysta
24 czerwca - Wojciech Skalmowski (pseud. Maciej Broński), polski orientalista, literaturoznawca, eseista, pisarz, publicysta, krytyk literacki (zm. 2008)
25 czerwca - Álvaro Siza, portugalski architekt
26 czerwca - Claudio Abbado, włoski dyrygent, pianista
30 czerwca - Lea Massari, włoska aktorka
4 lipca - Józef Stompel, polski pianista i pedagog
7 lipca
- Murray Halberg, nowozelandzki lekkoatleta
- Jacek Kajtoch, polski eseista i krytyk literacki
9 lipca - Oliver Sacks, angielski neurolog
10 lipca - Jerry Herman, amerykański kompozytor
15 lipca - Julian Bream, brytyjski gitarzysta i lutnista
20 lipca - Cormac McCarthy, amerykański pisarz, scenarzysta i dramaturg
24 lipca - Jerzy Harasymowicz, polski poeta (zm. 1999)
21 lipca - John Gardner, amerykański powieściopisarz, krytyk literacki i nauczyciel (zm. 1982)
23 lipca - Richard Rogers, brytyjski architekt
27 lipca
- Marlene Ahrens, chilijska lekkoatletka
- Stanisław Jędryka, polski reżyser i scenarzysta filmowy
31 lipca - Cees Nooteboom, holenderski prozaik
3 sierpnia - Jerzy Urban, polski dziennikarz, redaktor naczelny tygodnika "Nie"
4 sierpnia - Nathan Brooks, amerykański bokser
10 sierpnia - Doyle Brunson, amerykański pokerzysta
11 sierpnia
- Jerry Falwell, amerykański pastor i teleewangelista (zm. 2007)
- Jerzy Grotowski, polski reżyser, teoretyk teatru (zm. 1999)
14 sierpnia - Richard Ernst, chemik szwajcarski, laureat Nagrody Nobla
16 sierpnia
- Reiner Kunze, niemiecki poeta, prozaik i tłumacz
- Stuart Roosa, astronauta amerykański (zm. 1994)
17 sierpnia - Tom Courtney, amerykański lekkoatleta
18 sierpnia
- Roman Polański, polski reżyser i aktor
- Just Fontaine, francuski piłkarz, król strzelców na Mundialu w Szwecji 1958
19 sierpnia - Debra Paget, amerykańska aktorka
20 sierpnia - George Mitchell, amerykański polityk
21 sierpnia - Zbigniew Bujarski, polski kompozytor, pedagog i malarz
22 sierpnia - Irmtraud Morgner, niemiecka pisarka (zm. 1990)
23 sierpnia
- Robert Curl, chemik amerykański, laureat nagrody Nobla
- Pete Wilson, amerykański polityk
25 sierpnia
- Wayne Shorter, amerykański kompozytor i saksofonista
- Tom Skerritt, amerykański aktor i reżyser
27 sierpnia - Kerstin Ekman, szwedzka pisarka
29 sierpnia - Arnold Koller, szwajcarski polityk
31 sierpnia - Kirsten Walther, duńska aktorka (zm. 1987)
2 września
- Mathieu Kérékou, wojskowy i polityk Beninu
- Bob Woods, szwedzki curler
4 września - Stanisław Olczyk, polski hokeista, olimpijczyk (zm. 1996)
5 września - Francisco Javier Errázuriz Ossa, chilijski duchowny katolicki kardynał
6 września - Janusz Zimniak, polski biskup katolicki
9 września - Michael Novak, konserwatywny amerykański politolog, ekonomista i teolog
10 września
- Jewgienij Chrunow (ros. Евгений Васильевич Хрунов), kosmonauta radziecki (zm. 2000)
- Karl Lagerfeld, niemiecki projektant mody
- Irena Pomorska, polska egiptolog (zm. 2008)
11 września - Nicola Pietrangeli, włoski tenisista
17 września - Chuck Grassley, polityk amerykański
18 września
- Robert Foster Bennett, polityk amerykański
- Scotty Bowman, kanadyjski trener hokeja
- Jerzy Połomski, polski piosenkarz i aktor
27 września - Lina Medina, najmłodsza znana matka w historii medycyny
29 września - Samora Machel, polityk mozambicki, pierwszy prezydent kraju (zm. 1986)
2 października - Giuliano Sarti, włoski piłkarz
3 października - Neale Fraser, australijski tenisista
9 października
- Eryk Adamczyk, polski prawnik
- Peter Mansfield, fizyk brytyjski, laureat Nagrody Nobla
10 października - Jay Sebring, amerykański stylista i fryzjer mieszkający w Hollywood (zm. 1969)
13 października - Adam Kaczyński, polski pianista i kompozytor (zm. 2010)
17 października - William Anders, astronauta amerykański
19 października - Geraldo Majella Agnelo, brazylijski duchowny katolicki, kardynał
21 października - Francisco Gento López, hiszpański piłkarz.
25 października - Aleksander Gelman (ros. Александр Исаакович Гельман), rosyjski dramaturg, scenarzysta filmowy
27 października - Andrzej Czeczot, polski grafik (zm. 2012)
28 października - Garrincha, piłkarz brazylijski, mistrz świata 1962 (zm. 1983)
30 października - Tadeusz Chyła, polski piosenkarz, gitarzysta i kompozytor
1 listopada – Eddie Colman, angielski piłkarz (zm. 1958)
3 listopada
- Michael Dukakis, polityk amerykański
- Amartya Sen (bengalski: অমর্ত্য কুমার সেন Ômorto Kumar Shen) , ekonomista indyjski, laureat Nagrody Nobla
4 listopada - Charles K. Kao, chiński fizyk, laureat Nagrody Nobla
11 listopada - Stanisław Janicki, polski pisarz, dziennikarz i scenarzysta
12 listopada - Dżalal Talabani (kurdyjski: جەلال تاڵەبانی , arabski: جلال طالباني), polityk iracki narodowości kurdyjskiej
13 listopada - Peter Härtling, pisarz niemiecki
14 listopada - Fred Haise, astronauta amerykański
19 listopada - Larry King, amerykański dziennikarz
23 listopada - Krzysztof Penderecki, polski kompozytor i dyrygent
29 listopada - John Mayall, brytyjski multiinstrumentalista, kompozytor, bluesman, pionier muzyki rockowej
2 grudnia - Michael Larrabee, amerykański lekkoatleta (zm. 2003)
3 grudnia - Paul J. Crutzen, holenderski chemik atmosfery i meteorolog, laureat Nagrody Nobla
6 grudnia - Henryk Mikołaj Górecki, polski kompozytor, pedagog i profesor (zm. 2010)
12 grudnia - Christa Stubnick, niemiecka lekkoatletka
20 grudnia - Rik Van Looy, belgijski kolarz
23 grudnia - Akihito (jap: 明仁, cesarz - Heisei : 平成), cesarz Japonii
25 grudnia - Joachim Meisner, niemiecki kardynał
28 grudnia - Giovanni Battistelli, Kustosz Ziemi Świętej (zm. 2011)
Jan Konieczyński, polski chemik

[edytuj] Zmarli

3 stycznia - Wilhelm Cuno, polityk niemiecki, kanclerz Rzeszy (ur. 1876)
5 stycznia - Calvin Coolidge, polityk amerykański, 30. prezydent Stanów Zjednoczonych (ur. 1872)
11 stycznia - Oswald Balzer, polski historyk prawa i ustroju Polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (ur. 1858)
17 stycznia - Louis Comfort Tiffany, amerykański artysta tworzący głównie dzieła ze szkła i wyroby jubilerskie w stylu secesji (ur. 1848)
31 stycznia - John Galsworthy, angielski powieściopisarz, laureat Nagrody Nobla (ur. 1867)
18 lutego - Jim Corbett, amerykański bokser (ur. 1866)
20 marca - Giuseppe Zangara, amerykański zamachowiec (ur. 1900)
26 marca - Eddie Lang, amerykański gitarzysta jazzowy (ur. 1902)
17 kwietnia - Wincenty Birkenmajer, polski taternik (ur. 1899)
30 kwietnia - Anna de Noailles, francuska poetka i pisarka pochodzenia rumuńskiego, inicjatorka Prix Femina (ur. 1876)
16 maja - Karol Adamiecki, polski teoretyk zarządzania (ur. 1866)
2 czerwca - Frank Jarvis, amerykański lekkoatleta (ur. 1878)
29 czerwca - Roscoe Arbuckle, amerykański aktor komediowy z okresu kina niemego (ur. 1887)
15 lipca - Irving Babbitt, amerykański krytyk literacki (ur. 1865)
8 września - Fajsal I (arabski: فيصل بن حسين), król Iraku (ur. 1885)
20 września - Annie Besant, angielska teozofka, feministka, oraz pisarka (ur. 1847)
5 października - Renée Adorée, francuska i amerykańska aktorka teatralna i filmowa, gwiazda kina niemego (ur. 1898)
29 października - Albert Calmette, twórca szczepionki przeciw gruźlicy (BCG) (ur. 1863)
3 listopada - Pierre Paul Émile Roux, francuski bakteriolog (ur. 1853)
4 grudnia - Stefan George, niemiecki poeta i filozof (ur. 1868)
17 grudnia - XIII Dalajlama, duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego (ur. 1876)

[edytuj] Nagrody Nobla

z fizyki - Erwin Schrödinger, Paul Adrien Maurice Dirac
z chemii - nagrody nie przyznano
z medycyny - Thomas Hunt Morgan
z literatury - Iwan Bunin
nagroda pokojowa - sir Norman Angell

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Święta ruchome

Tłusty czwartek: 23 lutego
Ostatki: 28 lutego
Popielec: 1 marca
Niedziela Palmowa: 9 kwietnia
Wielki Czwartek: 13 kwietnia
Wielki Piątek: 14 kwietnia
Wielka Sobota: 15 kwietnia
Wielkanoc: 16 kwietnia
Poniedziałek wielkanocny: 17 kwietnia
Wniebowstąpienie: 25 maja
Zesłanie Ducha Świętego: 4 czerwca
Boże Ciało: 15 czerwca

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
1933

1933

Spis treści

[edytuj] Wydarzenia w Polsce

[edytuj] Wydarzenia na świecie

[edytuj] Urodzili się

[edytuj] Zmarli

[edytuj] Nagrody Nobla

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Święta ruchome

Osobiste

Przestrzenie nazw

Warianty

Widok

Działania

Szukaj

Nawigacja

Dla czytelników

Dla wikipedystów

Narzędzia

Drukuj lub eksportuj

W innych językach