1939

19. stoljeće | 20. stoljeće | 21. stoljeće
1900-1909 | 1910-1919 | 1920-1929 | 1930-1939 | 1940-1949 | 1950-1959 | 1960-1969
1934 | 1935 | 1936 | 1937 | 1938 | 1939 | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944

---

Događaji

Januar/Siječanj

• 1.1. - U Nišu otvorena zgrada današnjeg Narodnog pozorišta.
• 5.1. - Tito dobio mandat od Kominterne da formira CK KPJ.
• 6.1. - Naturwissenschaften objavljuje dokaze da je Otto Hahn postigao nuklearnu fisiju.
• 10.1. - Konačni rezultati izbora iz decembra 1938.

+ Otkriven asteroid 2348 Michkovitch (astronom Miodrag B. Protić).

• 15.1. - Rezolucija Hrvatskog narodnog zastupstva (zastupnici izabrani prošlog meseca): odbija se saradnja sa "prividnim predstavništvom" (zbog izbornog nasilja), ističe se pravo samoopredeljenja hrvatskog naroda, daje se puno poverenje Mačeku za pregovore.
• 16.1. - Prvi sastanak jugoslovenske skupštine izabrane u decembru - poslanici Seljačko-demokratske koalicije apstiniraju, a (srbijanska) Udružena opozicija i Jugoslovenska nacionalna stranka učestvuju.
• 19.1. - Italijanski ministar spoljnih poslova grof Ćano stigao u Jugoslaviju (pokušava da pomiri Jugoslaviju i Mađarsku, ali Jugoslavija nema nameru da preda ikakvu teritoriju Mađarskoj).
• 26.1. - Španski građanski rat: tokom Katalonske ofanzive, Francove trupe uz pomoć Italijana zauzimaju Barcelonu.
• 27.1. - Adolf Hitler naređuje Plan Z - ekspanzija mornarice.
• 30.1. - Hitlerov govor pred Rajhstagom: ako "jevrejski finansijeri izazovu rat protiv Nemačke... rezultat će biti uništenje jevrejske rase u Evropi".

Februar/Veljača

• 2.2. - Mađarska se pridružuje Antikominterna paktu.
• 3-4.2. - Petorica ministara Stojadinovićevog kabineta podnelo ostavke (Mehmed Spaho, Džafer Kulenović, Dragiša Cvetković, Miho Krek i Franc Snoj), nakon čega i on daje ostavku. Mandat za novu vladu dobija Dragiša Cvetković.
• 5.2. - Dragiša Cvetković obrazovao novu vladu.
• 10.2. - Umro papa Pio XI.

+ Okončan Republikanski otpor u Kataloniji.

• 27.2. - Francuska i Britanija priznale Frankovu vladu.
• 28.2. - Štampan prvi broj "Politikinog zabavnika".

Mart/Ožujak

Rastur Čehoslovačke

• mart - Okončana Arapska pobuna u Palestini 1936-39.
• 2.3. - Izabran papa Pio XII., služiće do 1958.
• 3.3. - Mahatma Gandi počinje post protiv britanske vlasti u Indiji.
• 7.3. - Sukob između komunista i antikomunista u Madridu.
• 10.3. - Izjava premijera Cvetkovića povodom hrvatskog pitanja: treba računati sa posebnim narodnim individualiteom "izvesnih krajeva naše domovine".
• 14.3. - Slovačka, u dogovoru sa Hitlerom, uveče proglašava nezavisnost od Čehoslovačke (predsednik Jozef Tiso).
• 15.3. - Njemačke trupe okupiraju Češku i Moravsku i proglašavaju protektorat u okviru Trećeg Reicha. I Slovačka Republika "traži" nemački protektorat i dobija ga. Karpatska Ukrajina proglašava nezavisnost, Mađari odmah ulaze. Demonstracije u Beogradu ("Branićemo zemlju!").
• 16.3. - Mađarska anektirala Karpato-Ukrajinu.
• 18.3. - Konstitutivni sastanak CK KPJ u Boh. Bistrici - Tito generalni sekretar, Edvard Kardelj, Franc Leskošek, Miha Marinko, Josip Kraš, Milovan Đilas, Aleksandar Ranković. Iz partije isključeni komunisti uhapšeni i optuženi u SSSR ("trockisti"), kao i "frakcionaši".
• 22.3. - Litvanija nakon ultimatuma predala Memelsku oblast Nemačkoj.
• 23.3. - Trgovački sporazum Rumunije i Nemačke - dominacija nad rumunskom privredom.
• 23-31.3. - Slovačko-mađarski rat ("Mali rat").
• 25.3. - Italijanski ultimatum Albaniji.
• 26.3. - Nakon ostatka Bohemije-Moravske i Prag prelazi na vožnju desnom stranom.
• 28.3. - Pad Madrida,
• 31.3. - Anglo-francuske garancije Poljskoj.
• mart - Vlatko Maček održava veze sa Italijom (posrednici grof Bombelles i član HSS Amedeo Carnelutti), pominju se mogućnost ustanka i državnog saveza sa Italijom.

April/Travanj

• 1.4. - Francisco Franco proglašava kraj Španskog građanskog rata.
• 3-4.4. - Razgovori Cvetkovića i Mačeka u Zagrebu - postignuta saglasnost.
• 4.4. - Na irački prijesto stupio Fejsal II (treći i posljednji irački kralj), nakon smrti njegovog oca Gazija I.

+ Nakon "Malog rata", Mađarska uzela jedan pojas na istoku Slovačke.

• 7.4. (Veliki Petak za sve crkve) - Italijanske trupe ulaze u Albaniju.
• 12.4. - Albanska ustavotvorna skupština proglasila personalnu uniju sa Italijom i Viktora Emanuela III za kralja Albanije (sledi pojačanje albanske, pa i bugarske iredente u Jugoslaviji).
• 13.4. - Anglo-francuske garancije Rumuniji i Grčkoj.
• 14.4. - Ruzveltovo pismo Hitleru, u kome ga, između ostalog, pita da li je voljan garantovati da neće napasti navedene nezavisne zemlje [1].
• 18.4. - Sovjetski Savez predlaže Britaniji i Francuskoj "mirovni front" za otpor agresiji, koji bi garantovao integritet Poljske, ali ništa od toga.
• 19.4. - Jugoslovenski pisac i diplomata Ivo Andrić predao akreditive u Berlinu.
• 22.4. - Jugoslovenski ministar spoljnih poslova Aleksandar Cincar-Marković u Veneciji razgovara sa italijanskom kolegom grofom Ćanom.
• 25-27.4. - Cincar-Marković u poseti Nemačkoj (razgovor sa Hitlerom 26.4.).
• 27.4. - Potvrđena prva verzija Sporazuma između Cvetkovića i Mačeka, ali ga knez Pavle ne prihvata (pominju se plebisciti u [delu] Bosanske krajine i Srema).
• 28.4. - Hitler otura Anglo-nemački pomorski sporazum iz 1935. i Nemačko-poljski pakt o nenapadanju iz 1934.
• 30.4. - Johann Keks dao ostavku na čelu udruženja nemačke manjine u Jugoslaviji Kulturbund (povlačenje starog rukovodstva pred pronacističkim "Obnoviteljima").

+ Otvorena Svetska izložba u Njujorku.

Maj/Svibanj

• 1.5. - Batman se prvi put pojavljuje u stripu.
• 3.5. - Vjačeslav Molotov sovjetski inostrani komesar umesto Litvinova.
• 8.5. - Hrvatsko narodno zastupstvo preti internacionalizacijom Hrvatskog pitanja.
• 10 - 15.5. - Knez Pavle i kneginja Olga u poseti Italiji (kao gosti italijanskog kraljevskog para).
• 10.5. - Osvećenje temelja Hrama Svetog Save u Beogradu.
• 14.5. - Petogodišnja Peruanka Lina Medina rodila dete.
• 17.5. - Britanska vlada izdaje MacDonaldovu belu knjigu - znatno ograničeno jevrejsko useljavanje u Palestinu.
• 22.5. - U Berlinu potpisan 10-godišnji "Čelični pakt" - vojni savez Nemačke i Italije.
• 23.5. - Hitler saopštio vojnom vrhu da je odlučio da napadne Poljsku.
  • -- Britanski parlament usvojio plan za nezavisnu Palestinu do 1949, zajedničku za Jevreje i Arape.
• 26.5. - Dogovor Ćano - Karneluti (Mačekov izaslanik) - hrvatska pobuna pračena Mačekovim zahtevom za italijanskom intervencijom bi dovela do nezavisne Hrvatske, sa zajedničkim ministarstvima odbrane i spoljnih poslova sa Italijom i mogućom personalnom unijom (Maček nije potpisao tekst ovog sporazuma).

Jun/Juni/Lipanj

• 1 - 5.6. - Knez namesnik Pavle Karađorđević u zvaničnoj poseti Berlinu; 2.6. priređena velika vojna parada.
• 9-10.6. - Zemaljsko savetovanje KPJ u Tacenu kod Ljubljane.
• 14.6. - Tjencinski incident - Japanci blokirali britansku koncesiju u kineskom Tianjinu, što dovodi do opasne krize tokom leta.
• 23.6. - Sijam (/Sajam/) prvi put menja ime u Tajland (Ratcha Anachak Thai - "Kraljevina Tajland").
• 29.6. - Umro Mehmed Spaho, najistaknutiji muslimanski političar.

+ Turska anektirala Državu Hataj.

• 30.6. - Stefan Kraft, stari lider nemačke manjine u Jugoslaviji ("Kulturbund"), smenjen s čela Saveza nemačkih kreditnih i gospodarskih zadruga (pobeda pronacističkih "Obnovitelja").

Jul/Juli/Srpanj

• 6.7. - U Nemačkoj zatvorena poslednja jevrejska preduzeća.

Avgust/August/Kolovoz

Banovina Hrvatska

• 2.8. - Einstein–Szilárdovo pismo predsedniku Ruzveltu - nakon što je u Nemačkoj otkrivena nuklerna fisija, SAD bi morale istražiti proizvodnju atomske bombe (začetak Projekta Menhetn).
• 12.8. - Prapremijera "Čarobnjaka iz Oza" u Viskonsinu (u Holivudu tri dana kasnije).
• 19.8. - Tokom pregovora sa Sovjetima, Hitler naređuje Kriegsmarine-i da započne operacije Fall Weiss-a, plana invazije na Poljsku.
• 20.8. - Sovjetsko-japanski pogranični sukobi: odlučujuća Žukovljeva sovjetska ofanziva kod Halhin Gola.
• 23.8. - Pakt Molotov-Ribbentrop između SSSR-a i Njemačke o nenapadanju, tajni dodatak o podjeli interesnih sfera u Istočnoj Evropi (Finska, Baltičke države, Poljska, Rumunija)(modifikovan 28.9.).
• 24.8. - Na Brdu kod Kranja zvanično saopštenje o sporazumu Cvetković-Maček (nakon čega Cvetković daje ostavku i odmah dobija mandat za sastav nove vlade).

+ Vanredno zasedanje britanskog parlamenta: donesen Akt o ratnim ovlašćenjima, Mornarica u ratnoj gotovosti. Istog dana britanskim i francusim građanima u Nemačkoj rečeno da se vrate kući.

• 25.8. - Hitler odlaže napad na Poljsku za pet dana (oni koji nisu obavešteni, nakratko počeli napad sutradan ujutru).
• 26.8. - Sporazum Cvetković-Maček - formirana Banovina Hrvatska, od Savske i Primorske banovine i još nekoliko srezova. Na Bledu formirana nova vlada čiji je predsednik opet Dragiša Cvetković a potpredsednik Vlatko Maček (i još 4 ministra iz HSS) Milan Nedić ministar vojske i mornarice. Raspušteni su Narodna skupština i Senat i ukinut izborni zakon - povratak demokratije. (protiv Sporazuma su ustaše, desnica HSS, većina srpskih političara, vojska, SPC i muslimani).
• 27.8. - Prvi let Heinkel He 178, prvog turbomlaznog aviona.
• 29.8. - Vlatko Maček na sednici Hrvatskog narodnog zastupstva: granice i kompetencije Banovine Hrvatske nisu definitivne.

Septembar/Rujan

• 1.9. - Nemačka invazija na Poljsku počinje u 04:45 (bojni brod Schleswig-Holstein otvara vatru na domaćine u poljskoj bazi Westerplatte kod Danciga, kopnena vojska prelazi granicu) - ovo se navodi kao početak Drugog svetskog rata.
• 3.9. - Velika Britanija i Francuska objavljuju rat Nemačkoj.
• 3.9. - Auto-trka na kružnoj stazi oko Kalemegdana za Kraljev pehar - prvi je Italijan Tazio Nuvolari, drugi Nemac Manfred von Brauchitsch (sinovac generala Waltera), četvrti Boško Milenković. Procenjenih 75.000 gledalaca.
• 5.9. - SAD proglasile svoju neutralnost u ratu
• 7.9. - Rumunija proglašava neutralnost.
• 8.9. - Nemačke prethodnice stigle u blizinu Varšave.
• 15.9. - Varšava opkoljena.

+ Bugarska proglašava neutralnost.

+ Porinut brod "Kozara", najstarije plovilo rečne flotile Vojske Srbije.

+ Kreću emisije jugoslovenske redakcije BBC-ja.

• 16.9. - Primirje u sukobu između Sovjeta (i mongolskih saveznika) i Japanaca.

Evropa, jesen 1939.

• 17.9. - Sovjetske trupe ulaze u Poljsku.
• 21.9. - Članovi Gvozdene garde ubili rumunskog premijera Kalineskua - sledi progon gardista.
• 28.9. - Pad Varšave.

Oktobar/Listopad

• 8.10. - Njemačka anektirala zapadnu Poljsku.
• 11.10. - američki predsjednik Roosevelt odobrio početak projekta Manhattan, projekt izrade atomske bombe.
• 14.10. - Nemačka podmornica U-47 potopila zastareli bojni brod HMS Royal Oak (833 mrtvih).
• 19.10. - Turska, Francuska i V. Britanija potpisali sporazum u Ankari o uzajamnoj pomoći ukoliko ih neka evropska sila napadne na Mediteranu.

+ Glavni generalštab JKV predlaže formiranje koncentracionih logora za komuniste i njihove pomagače.

• 20.10. - Summi Pontificatus, prva veća enciklika pape Pija XII, osuđuje rasizam, totalitarizam, traži obnovu Poljske (smatra se napadom na nacistički režim).
• 25.10. - Naredba ministarstva vojske i mornarice o suzbijanju komunističke aktivnosti u vojsci.

Novembar/Studeni

• 1-2.11. - SSSR odgovorio pozitivno na peticije Ukrajinaca i Belorusa iz bivše istočne Poljske za prijem u savez.
• 5.11. - Kod Siska ubijen Ivan Radić, narodni poslanik 1931-35, rođak Stjepana i Pavla.
• 6.11. - Ministar Džafer Kulenović izjavio da bi BiH trebala biti četvrta banovina (pored hrvatske i [zamišljene] slovenačke i srpske).
• 8.11. - Bezuspješni pokušaj atentata na Hitlera u minhenskoj pivnici.
• 12.11. - Izbor 47 senatora u Kraljevini Jugoslaviji.
• 17.11. - Demonstracije čeških studenata i srednjoškolaca protiv nemačke okupacije - Nemci ubijaju 9 studenata, 1200 poslato u konc-logore, zatvoreni univerziteti (danas Međunarodni dan studenata i srednjoškolaca).
• 18.11. - Teretni brod "Carica Milica" udario u minu kod engleske obale i potonuo, posada spasena (minu postavila nemačka podmornica U-19).
• 24.11. - Sastanak muslimanskih organizacija u Sarajevu - traži se autonomna BiH u historijskim granicama.
• 30.11. - Sovjetskim napadom na Finsku počinje "Zimski rat".

Decembar/Prosinac

• 2.12. - U Njujorku otvoren aerodrom, danas poznat kao La Guardia.
• 3.12. - Pušten u promet novi željeznički (zeleni) most u Zagrebu.

+ Otkrivena bista pesnika Milana Rakića ispred hotela "Srpska kruna" u Beogradu (danas Biblioteka grada Beograda).

• 14.12. - Velike studentske demonstracije u Beogradu, policija puca, ima mrtvih.

+ U "Srpskom glasu", glasilu Srpskog kulturnog kluba, objavljen članak "Gde god je Srba - tu je Srbija".

+ Sovjetski Savez isključen iz Društva naroda zbog napada na Finsku.

• 15.12. - Premijera filma "Prohujalo s vihorom" u Atlanti, Džordžija.
• 17.12. - Njemački džepni bojni brod Admiral Graf Spee potopljen ispred luke Montevideo, Urugvaj.
• 27.12. - Zemljotres kod turskog grada Erzindžan, u istočnoj Anadoliji - 30.000 mrtvih (Severnoanadolska raselina).
• 31.12. - Održan prvi Bečki novogodišnji koncert - prvi i poslednji put 31.12. umesto 1.1..
• prosinac - Krležin "Dijalektički antibarbarus" u časopisu "Pečat" (tzv. Sukob na književnoj ljevici).

Tokom/tijekom godine

• Formirani logori za komuniste u Bileći, Lepoglavi i dr.

Rođenja

• 8. siječnja - Mile Bogović, hrvatski biskup
• 10.1. - Sal Mineo, američki glumac
• 29.1. - Germaine Greer, australijska akademičarka, spisateljica i voditeljica

• 2.2. - Emir Dragulj, akademski slikar, grafičar († 2002)
• 8.2. - Bisera Alikadić, bosanskohercegovačka književnica
• 9.2. - Vatroslav Frkin, hrvatski katolički svećenik
• 9.2. - Bogomil Đuzel, makedonski književnik
• 22.2. - Svetozar Stijović, srpski lingvista

• 25.3. - Milisav Milić, novinar, dopisnik RTB iz Prištine... († 2006)

• 1.4. - Dejan Đurković, reditelj i scenarista († 2003)
• 2.4. - Zoran Bečić, bosanskohercegovački glumac († 2006)
• 2.4. - Jovan Ristić, pozorišni, filmski i TV reditelj
• 2.4. - Živan Saramandić, srpski operski pevač
• 7.4. - Francis Ford Coppola, američki režiser, scenarist i producent
• 14.4. - Slobodan Novaković, dramaturg, reditelj, književnik, potpredsednik FK Partizan († 2007)
• 16.4. - Boris Dvornik, hrvatski i jugoslovenski glumac († 2008)
• 20.4. - Gro Harlem Brundtland, norveška političarka

• 1.5. - Mladen Crnobrnja, hrvatski glumac († 2000.)
• 4.5. - Amos Oz, izraelski književnik i novinar
• 5.5. - Jovan Zebić, srpski političar i ekonomista. († 2007)
• 9.5. - Đoko Vještica, novinar i urednik Studija B († 2008)
• 10.5. - Ivica Vidović, hrvatski glumac († 2011)
• 10.5. - Vlajko Brajić, profesor Pravnog fak. u Bg., akademik († 2004)
• 13.5. - Harvey Keitel, američki glumac
• 18.5. - Silvana Armenulić, pevačica narodne muzike († 1976)
• 25.5. - Ian McKellen, engleski glumac
• 25.5. - Tibor Varadi, pravnik, ekspert za međunarodno pravo

• 9.6. - Nikola Rackov, srpski pijanista i profesor

• 3.7. - Ljubivoje Ršumović, srpski književnik
• 3.7. - Dušan Maravić, fudbalski reprezentativac
• 7.7. - Đorđe Bobić, srpski arhitekta
• 9.7. - Slobodan Stanišić, književnik i novinar
• 30.7. - Piter Bogdanovič, američki glumac, reditelj, scenarista

• 3.8. - Ljubiša Petruševski, oboista, dekan FMU u Bg. († 2002)
• 5.8. - Ratomir Vićentić, srpski košarkaš
• 9.8. - Romano Prodi, italijanski političar
• 23.8. - Milan Vlajčić, novinar, književni kritičar
• 27.8. - Nikola Pilić, teniser i trener
• 29.8. - Joel Schumacher, američki režiser, scenarist i filmski producent

• 1.9. - Lily Tomlin, američka glumica
• 3.9. - Slobodan Mašić, arhitekta, grafički dizajner
• 13.9. - Radoslav Lazić, pozorišni reditelj
• 29.9. - Fikret Abdić, bosanskohercegovački privrednik i političar

• 2.10. - Mirjana Bohanec-Vidović, hrvatska sopranistica, glumica i diplomatkinja
• 6.10. - Bruno Bušić, hrvatski politički emigrant
• 12.10. - Franjo Gregurić, hrvatski političar
• 16.10. - Eva Hristić, spiker RTB
• 18.10. - Lee Harvey Oswald, američki atentator († 1963)
• 27.10. - John Cleese, britanski glumac, komičar i redatelj
• 28.10. - Miroslav Cerar, gimnastičar
• 31.10. - Ron Riffkin, američki glumac
• 31.10. - Boris Mutić, hrvatski sportski novinar († 2009.)

• 1.11. - Bernar Kušner, francuski lekar i političar
• 3.11. - Terrence McNally, američki dramski pisac
• 16.11. - Miloš Žutić, glumac († 1993)
• 18.11. - Margaret Atwood, kanadska spisateljica
• 20.11. - Igor Mandić, književnik i književni kritičar
• 26.11. - Tina Turner, američka pjevačica, plesačica i glumica
• 29.11. - Matija Bećković, književnik, srpski akademik

• 1.12. - Aleksandar Živanović, srpski pedagog, višestrani umetnik
• 19.12. - Stjepan Kljujić, hrvatski političar iz BiH
• 31.12. - Ivan Prenđa, zadarski nadbiskup (--)

•  ? - Dušan Đurić, glumac († 1969)

Smrti

• 18.1. - Dragiša Mišović, lekar i političar (* 1898)

• 10.2. - Pije XI, rimski papa († 1857)

• 2.3. - Howard Carter, britanski arheolog

• 19.4. - Sima Marković, srpski političar, matematičar i filozof
• 19.4.? - Vladimir Čopić, komunistički političar (* 1891)

• 22.5. - Ernst Toller, njemački književnik

• 4.6. - Pavle Popović, srpski književni kritičar i istoričar (*1868)
• 26.6. - Ford Madox Ford, engleski književnik
• 29.6. - Mehmed Spaho, bosanski muslimanski političar (* 1883)

• 4.7. - Oton Iveković, hrvatski slikar (* 1869.)
• 14.7. - Alfons Mucha, češki slikar (* 1860.)
• 16.7. - Dragoslav Jovanović, prof. beogradskog pravnog fakulteta (* 1886)
• 27.7. - Milica Janković, srpska književnica (* 1881)

• 14.8. - Dragiša Lapčević, političar i publicista (* 1867)

• 23.9. - Sigmund Freud, austrijski neurolog i osnivač psihoanalize

• 28.11. - James Naismith, kanadsko-američki izumitelj košarke
• 30.11. - Béla Kun, mađarski političar

• 8.12. - Nikola Krasnov, rusko-srpski arhitekta, akademik (* 1864)

Nobelova nagrada za 1939. godinu

• Fizika: Ernest Orlando Lawrence
• Kemija: Adolf Butenandt i Lavoslav Ružička
• Fiziologija i medicina: Gerhard Domagk
• Književnost: Frans Eemil Sillanpää
• Mir: nije dodijeljena

Spoljne veze

• Chronology 1939, University of Indiana
• Miscellany: Husband ("Arc"), TIME Magazine, Monday, Jan. 30, 1939 (izvesni Dragutin Milović napravio Nojev kovčeg)
• YUGOSLAVIA: After Czecho-Slovakia, TIME Magazin, Monday, May. 08, 1939 (nagoveštaj Sporazuma)
• GERMANY: Spider and Fly, TIME Magazine, Monday, Jun. 12, 1939 (o poseti kneza Pavla Nemačkoj)
• YUGOSLAVIA: Visits, TIME Magazine, Monday, Jul. 24, 1939
• YUGOSLAVIA: Spororum (sic), TIME Magazine, Monday, Aug. 28, 1939 (o Sporazumu)
• THE BALKANS: Southern Relatives, TIME Magazine, Monday, Dec. 11, 1939 (pominju se neke studentske demonstracije u Beogradu, priznaju se neki stari dugovi Nemačkoj)

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1939