Haiti

République d’Haïti Repiblik d Ayiti Republika Haiti
Flaga Haiti Godło Haiti
Dewiza: (franc.) L’Union Fait La Force (Jedność czyni siłę/W jedności siła)
Hymn: La Dessalinienne
Język urzędowy	haitański, francuski
Stolica	Port-au-Prince
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Michel Martelly
Szef rządu	premier Garry Conille
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	143. na świecie 27 750 km² 0,7%
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	89. na świecie 8 925 000 322 osób/km²
Jednostka monetarna	gourde (HTG)
Niepodległość	od Francji 1 stycznia 1804
Strefa czasowa	UTC –5
Kod ISO 3166	HT
Domena internetowa	.ht
Kod samochodowy	HT
Kod samolotowy	HH
Kod telefoniczny	+509
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło Haiti w Wikisłowniku

Haiti, Republika Haiti (fr. Haïti, République d’Haïti; haitański Ayiti, Repiblik d Ayiti) – państwo w Ameryce Środkowej, zajmujące część wyspy Haiti na Morzu Karaibskim w archipelagu Wielkich Antyli. Graniczy z Republiką Dominikany.

Geografia

Państwo Haiti zajmuje zachodnią część wyspy Haiti dawniej zwanej Hispaniolą (w innych językach nazwa ta utrzymuje się do dziś), a także kilkadziesiąt mniejszych i większych wysp na Morzu Karaibskim (m.in. Tortuga, Gonâve).

Powierzchnia górzysta z niewielkimi nadmorskimi równinami. Wschodnią i środkową część kraju tworzy obszerny płaskowyż. Jeszcze w 1925 r. kraj był bujnie zalesiony (lasy pokrywały wówczas ok. 60% powierzchni kraju), jednak na skutek bardzo niestabilnej sytuacji politycznej i równie złej sytuacji gospodarczej, w kolejnych dziesięcioleciach zniszczono niemal 95% drzewostanu. Efektem jest postępujące jałowienie gleby oraz jej erozja, co odbija się także na katastrofalnych powodziach, takich jaka miała miejsce np. 27 września 2004 r., kiedy to w wyniku uderzenia tropikalnego cyklonu Jeanette, który uderzył w północne wybrzeże kraju, zginęło ponad 3 tys. osób.

Historia

Haiti jest najstarszym niepodległym państwem w Ameryce Środkowej. W XVIII w. była kolonia francuska, opierająca swoją gospodarkę na pracy niewolników murzyńskich na plantacjach cukru i kawy. W 1804 r., po trwających od 1790 wystąpieniach niepodległościowych, proklamowano powstanie Cesarstwa Haiti, dwa lata później Republiki Haiti. Była to pierwsza czarna republika na świecie i druga republika na półkuli zachodniej. Następnie od 1811 do 1820 królestwo. W latach 1806-1820 była podzielona na dwie części, północną murzyńską i południową – mulacką. W latach 1822-1844 w jej skład wchodziła również Dominikana.

W odwecie za bunt, w którym straciła około 800 plantacji cukrowych i 3000 plantacji kawy, Francja wprowadziła blokadę handlową Haiti. W 1825 w zamian za uznanie niepodległości Francja zażądała wypłaty odszkodowania w astronomicznej wysokości 150 milionów franków w złocie, tj. pięciokrotności rocznych dochodów Haiti z eksportu (dla porównania w 1803 Francja sprzedała USA Luizjanę za 60 milionów franków). Haiti zaciągnęło kredyty w bankach amerykańskich, niemieckich i francuskich, jednak w 1900 nadal około 80% budżetu państwa musiało być przeznaczone na spłatę długu wobec Francji. Dług ostatecznie został spłacony w 1947, jednak w znacznym stopniu przyczynił się do tego, że Haiti stało się jednym z najbiedniejszych państw świata. W 2003 rząd Haiti zażądał wypłaty przez Francję 22 miliardów USD tytułem odszkodowania (wraz z odsetkami) za dziewiętnastowieczną „dyplomację kanonierek”, co nie zostało zaakceptowane przez Paryż.

W ciągu XIX wieku rosły wpływy USA. W latach 1915-1934 Haiti było okupowane przez Stany Zjednoczone. Po 1945 rosnące antagonizmy między ludnością murzyńską a mulacką.

W 1957 prezydentem został François Duvalier. Sprawował dożywotnio krwawą dyktaturę, a gdy zmarł w 1971, władzę przejął jego syn Jean-Claude Duvalier, który kontynuował politykę ojca. W 1986 zbiegł do Francji, a władzę przejęła cywilno-wojskowa junta. W 1987 uchwalono konstytucję zabraniającą ponownego wyboru prezydenta na drugą kadencję.

10 października 1994 r. przywódcy junty zrezygnowali ze swych stanowisk i zapowiedzieli wyjazd z kraju. Pięć dni później, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, powrócił z emigracji prezydent Jean-Bertrand Aristide. Utworzono misję pokojową pod auspicjami ONZ – brała w niej udział polska jednostka specjalna GROM. W grudniu 1995 r., René Préval, członek koalicji rządowej Aristide’a, został wybrany na nowego prezydenta republiki. Funkcję premiera w 1999 r., objął Jacques-Édouard Alexis. W listopadzie 2000 r., po wyborach zbojkotowanych przez opozycję, prezydentem ponownie został Aristide. Po objęciu władzy Aristide wynajmował gangi z „miasta słońca”, które zabijały opozycjonistów, a często także niewinną miejscową ludność^{[potrzebne źródło]}.

W 2004 doszło do zamieszek, wywołanych przez byłych wojskowych, stojących na czele szwadronów śmierci FRAPH, oraz gangi uliczne, zwane Armią Kanibali. Siły te utworzyły Rewolucyjny Front Oporu Artibonite, kierowany przez byłego szefa policji z czasów dyktatury Raoula Cédrasa, Guya Philippa i szefa gangu Armii Kanibali z Gonaïves, Buteura Metayera. Negocjacje spełzły na niczym z powodu nieprzejednanej postawy rebeliantów. Aristide uciekł albo, jak twierdzą jego zwolennicy, został uprowadzony przez siły USA – najpierw do Republiki Środkowoafrykańskiej, a potem do RPA, gdzie zrezygnował z urzędu.

W 2006 nowym prezydentem został po raz drugi René Préval. W styczniu 2010 państwo nawiedziło trzęsienie ziemi o sile 7 stopni w skali Richtera. W październiku 2010 wybuchła natomiast epidemia cholery. W maju 2011 prezydenturę objął muzyk Michel Martelly.

Ustrój polityczny

Haiti jest republiką z prezydentem wybieranym w głosowaniu powszechnym. Według powszechnych ocen rządy na Haiti rzadko sprawowane były jednak w demokratyczny sposób, ponieważ kolejni prezydenci często stosowali autorytarne metody. 29 lutego 2004 r. rebelia doprowadziła do rezygnacji demokratycznie wybranego prezydenta Jeana-Bertranda Aristide.

Aktualnie obowiązująca konstytucja, wzorowana na francuskiej i amerykańskiej, została wprowadzona w 1987 r., kiedy prezydentem był Leslie Manigat. W późniejszym okresie była czasowo zawieszana i ograniczana i dopiero w 1994 r. została wprowadzona na nowo.

Gospodarka

Jedna z biednych dzielnic Port-au-Prince, widok z Petion-Ville Golf Club w czerwcu 2006

Haiti jest najbiedniejszym krajem zachodniej półkuli i jednym z najbiedniejszych na świecie. Badania porównawcze wskazują na nieustannie pogarszające się od lat 80. XX w. wskaźniki społeczne i gospodarcze. Kraj zajmuje obecnie 153. miejsce na 177 możliwych w prowadzonym przez ONZ wskaźniku rozwoju państw świata.

Ok. 80% społeczeństwa żyje w skrajnej biedzie. Niemal 70% pracuje w rolnictwie, przy czym większość zaangażowana jest w małych przydomowych gospodarstwach, zatrudniających ogółem niemal dwie trzecie aktywnej siły roboczej.

Demografia

Głównymi językami Haiti są język haitański oraz język francuski, przy czym francuski jest językiem kultury oraz edukacji i jako taki ma wyższy prestiż społeczny. Rola haitańskiego rośnie jednak z roku na rok, ponieważ przez wielu Haitańczyków odbierany jest jako element własnej tożsamości. Wyłącznie religijne znaczenie (dla wyznawców voodoo) ma język langaj.

Religia

• Katolicyzm – 61,4%

• Zielonoświątkowcy: 6%
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 4,9%
• Konwencja Baptystyczna – 3,6%
• Kościół Nazarejczyka – 3,2%
• kult Voodoo – 2,5%
• Kościół Episkopalny – 1,3%
• Ewangeliczno-Baptystyczny Kościół Południowego Haitii – 1,2%
• Konserwatywna Misja Baptystyczna – 0,9%
• Świadkowie Jehowy – 0,2%

• Bahaizm – 0,2%

Kultura

Literatura haitańska tworzona jest głównie w języku francuskim, choć z roku na rok wzrasta znaczenie literatury tworzonej w języku haitańskim. Do twórców, którzy zdobyli sobie największe uznanie, także międzynarodowe, należą m.in. René Depestre (którego książka Hadrianna moich marzeń przetłumaczona została także na język polski), Dany Laferrière (także tłumaczony na polski), Jean Price-Mars, Jacques Roumain, Frankétienne oraz Edwidge Danticat.

Polacy na Haiti

Na przełomie XVIII i XIX wieku na Haiti wybuchło powstanie czarnej ludności. Napoleon Bonaparte wysłał 3 półbrygady polskich żołnierzy z Legionów Polskich, aby stłumić rewoltę w najbogatszej francuskiej kolonii. Około 4000 z 5200 legionistów zginęło na wyspie zabitych przez żółtą febrę lub inne tropikalne choroby oraz przez zdobywających przewagę byłych niewolników dowodzonych przez wyzwoleńca Toussainta L’Ouverture. Tylko około 800 z nich powróciło do Francji lub zaciągnęło się do brytyjskiej armii kolonialnej. Niektórzy zostali piratami na Morzu Karaibskim. Wielu legionistów przeszło na stronę „czarnego generała” nie mogąc odnaleźć się w znienawidzonej roli zaborców. Czterystu legionistów osiadło na południu wyspy. Do dziś w górskich wioskach: Cazale, La Valee de Jackmel, Fond des Blancs, Port Salut i St. Jean du Sud żyją ich ciemnoskórzy potomkowie noszący przekręcone polskie nazwiska i odznaczający się pewnymi europejskimi cechami wyglądu.

Innym polskim akcentem było obwołanie królem Faustina Wirkusa, żołnierza wojsk amerykańskich okupujących Haiti na początku XX wieku. Ten syn polskiego górnika był wyznaczony przez Amerykanów do rozstrzygania lokalnych sporów. Kiedy odkrył, że część tubylców jest pochodzenia polskiego i ogłosił, że również jest Polakiem uznano, że zstąpił do nich zbawiciel. Haitańczycy uznali również za znak to, że jeden z lokalnych władców nosił to samo imię co Wirkus.

Zobacz też

• Haitańskie Siły Powietrzne
• Legia Naddunajska
• Ignacy Blumer
• Kazimierz Lux

Linki zewnętrzne

• Artykuł „Haiti: to co nie pokazują media korporacyjne”
• Galeria fotografii „Portraits Africa & Haiti”
• „Żołnierze bez ojczyzny. Legiony Polskie na Haiti”
• „Polacy na Haiti. Zdjęcia Polskich potomków.”
• Gazeta Wyborcza „Czarna Polonia” wywiad z prof. Leszkiem Kolankiewiczem
• Polacy na San Domingo