Malta

Repubblika ta' Malta Republic of Malta Republika Malty
Flaga Malty Herb Malty
Hymn: L-Innu Malti
Język urzędowy	maltański, angielski
Język używany	maltański, angielski włoski, francuski
Stolica	Valletta
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent George Abela
Szef rządu	premier Lawrence Gonzi
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	186. na świecie 316 km² 0%
Liczba ludności (2011)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	172. na świecie 408 333[1]▲ 1292,2 osób/km²
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	8,6 mld USD▲ 20 744 USD▲
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 21 września 1964
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	MT
Domena internetowa	.mt
Kod samochodowy	M
Kod samolotowy	9H
Kod telefoniczny	+356
1  Dane szacunkowe na lipiec 2011, podane za CIA The World Factbook (Źródło:CIA) (ang.)

Malta, Republika Malty (Repubblika ta' Malta, Republic of Malta) – państwo wyspiarskie położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, na południe od Sycylii.

Ustrój polityczny

Malta jest republiką z jednoizbowym parlamentem.

Po ostatnich wyborach, które odbyły się w 2008, w parlamencie zasiadają dwie partie:

• Partia Narodowa (Partit Nazzjonalista, PN) – 35 mandatów
• Partia Pracy (Partit Laburista, PL) – 34 mandatów

Partie te dzielą między siebie mandaty w parlamencie nieprzerwanie od 1971. Oprócz nich istnieją też inne drobne partie m.in.:

• Alternatywa Demokratyczna (Alternattiva Demokratika, AD)
• Maltańska Partia Komunistyczna (Partit Komunista Malti, PKM)

Od 1 maja 2004 Malta jest członkiem Unii Europejskiej.

Podział administracyjny

W 1993 roku został ustanowiony podział administracyjny Malty obejmujący Maltę (wyspę) i Gozo. Powstało 68 samorządów, 54 na Malcie i 14 na Gozo.

Geografia

W skład archipelagu Wysp Maltańskich wchodzą wyspy: Malta, Gozo, Comino, Cominotto, Wyspy Św. Pawła (dwie wysepki obok siebie) i Filfla, będące wierzchołkami wapiennego masywu, pełnego głębokich zatok i dolin.

• Współrzędne geograficzne: 35°50' N, 14°35' E
• Długość wybrzeża: 140,8 km Malta i 56,0 km Gozo
• Najwyższy punkt: Ta'Dmejrek w pobliżu Dingli – 253 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Morze Śródziemne – 0 m.

Klimat

Malta leży w strefie klimatycznej śródziemnomorskiej. Nie występują tu ostre wiatry, mgły, śnieg czy mróz. Średnia temperatura waha się od +14,1°C w zimie (listopad–kwiecień) do +32,0°C latem (maj–październik). Nasłonecznienie odpowiednio 6,8 godz. zimą i 10,2 godz. latem. Opady, przeważnie deszcz, pojawiają się głównie w okresie zimy. Roczna suma opadów wynosi 578 mm.

Historia

Początki cywilizacji na Malcie sięgają aż 5200 lat p.n.e., gdy trafili tu z Sycylii pierwsi osadnicy. Około 3500 lat p.n.e. w miejscowości Ġgantija na wyspie Gozo została wzniesiona świątynia. Podobne budowle powstały później także w innych miejscach, zarówno na Gozo jak i na Malcie.

Malta, która jest dogodnym miejscem do kontrolowania centralnego i wschodniego basenu Morza Śródziemnego, często na przestrzeni dziejów przechodziła z rąk do rąk.

Około 800 p.n.e. założyli tu swoje osiedla Fenicjanie, a 300 lat później wyspę podbili Kartagińczycy. W 257 p.n.e. miał miejsce pierwszy atak Rzymian i w 218 p.n.e. Malta przeszła pod władanie Imperium Rzymskiego. W 60 n.e. na mieliźnie u brzegów wyspy rozbił się statek przewożący do Rzymu, jako więźnia, św. Pawła, który nawrócił Maltę na chrześcijaństwo. W 395 po podziale Imperium Rzymskiego wyspa znalazła się we władaniu Cesarstwa Wschodniego ze stolicą w Konstantynopolu. W 870 została zdobyta przez Arabów, a w 1090 przez Normanów i przyłączona do księstwa sycylijskiego, a następnie Królestwa Sycylii.

W 1530 cesarz Karol V Habsburg przekazał wyspę jako lenno wydalonemu z Rodos zakonowi joannitów (Kawalerów Maltańskich) za opłatą roczną w wysokości jednego sokoła maltańskiego. 18 maja 1565 rozpoczął się atak liczącej około 40 tys. żołnierzy armii tureckiej. Obrońcom, w skład których wchodziło kilkuset rycerzy zakonnych, 2 tys. żołnierzy hiszpańskich i około 6 tys. ludności cywilnej, udało się ten atak całkowicie odeprzeć prawie cztery miesiące później, 8 września (Wielkie Oblężenie Malty). Dla uczczenia zwycięstwa Wielki Mistrz Jean Parisot de la Valette wzniósł w 1566 miasto, nazwane od jego nazwiska Valletta. Miasto to stało się później stolicą Malty. W 1798 zdążająca do Egiptu flota francuska zaatakowała i zdobyła wyspę. Napoleon Bonaparte nakazał rycerzom zakonu w ciągu kilku dni opuścić Maltę. Po kilku miesiącach niezadowoleni z rządów francuskich mieszkańcy wyspy wzniecili powstanie i wspomagani przez Króla Sycylii i Brytyjczyków w 1800 zmusili wojska francuskie do poddania się. Malta przeszła pod protekcję Wielkiej Brytanii.

Satelitarne zdjęcie Malty

Trwający od 1814 do 1815 kongres wiedeński ustanowił Maltę kolonią brytyjską. Wyspa stała się brytyjskim "niezatapialnym lotniskowcem" i bazą okrętów podwodnych w czasie II wojny światowej, stwarzając poważne zagrożenie dla dostaw zaopatrzenia dla wojsk Osi w Afryce Północnej. Malta również wymagała dostaw. Wojska Osi „oblegały” wyspę, niszcząc konwoje z zaopatrzeniem płynące na Maltę, intensywnie ją bombardując oraz zastawiając minami. Spowodowało to czasową utratę przez aliantów możliwości podejmowania działań zaczepnych z Malty. Niemcy zrezygnowali jednak z planowanej inwazji koncentrując wysiłki na zdobyciu Egiptu. Po oblężeniu, kiedy przydział chleba dla cywilów spadł do niecałych 300 gramów, wyspa w 1942 została odznaczona Krzyżem Jerzego.

W 1947 Malta uzyskała autonomię wewnętrzną, a w 1963 proklamowane zostało powstanie Państwa Maltańskiego. Rok później Malta uzyskała całkowitą niepodległość jako członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Podpisany został też układ obronny z Wielką Brytanią, który zezwalał na utrzymanie na Malcie brytyjskich baz wojskowych. W 1967 układ ten został zerwany i dopiero po czterech latach udało się wynegocjować prowizoryczne porozumienie. 13 grudnia 1974 proklamowana została Republika Malty (Repubblika ta' Malta). 1 maja 2004 Malta przystąpiła do Unii Europejskiej.

Zobacz też

• Polscy lotnicy na Malcie w czasie II wojny światowej

Gospodarka

W II połowie lat 80. XX wieku szybki rozwój gospodarczy kraju, do niedawna silnie związanego z Wielką Brytanią (brytyjskie bazy wojskowe, stocznie remontowe, przemysł metalowy). Po 1987 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, napływ kapitału zagranicznego i rozwój nowoczesnej gałęzi przemysłu. Wzrost produktu krajowego brutto o 1,4% (2005). Przemysł wytwarza 23% PKB, rolnictwo — 3%, pozostałą część — usługi 2003. PKB na 1 mieszkańca w 2005 wynosił w parytecie siły nabywczej 18800 dolarów amerykańskich. Główną gałęzią gospodarki Malty jest turystyka.

Demografia

2003 r.
Liczba ludności	399 867
Ludność według wieku
0 – 14 lat	19,5%
15 – 64 lat	67,5%
ponad 64 lata	13%
Wiek (mediana)
W całej populacji	37,2 lat
Mężczyzn	35,6 lat
Kobiet	38,8 lat
Przyrost naturalny	0,73%
Współczynnik urodzeń	12,75 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	7,8 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	2,34 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,09 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,08 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,02 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,72 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	5,62 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	5,87 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,34 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	78,43 lat
Mężczyzn	75,94 lat
Kobiet	81,14 lat
Rozrodczość	1,91 urodzin/kobietę

Religia

Malta jest uważana za najbardziej katolicki kraj w Europie (poza Watykanem). Około 98% Maltańczyków to katolicy. Praktykuje 52,6% wiernych (od 36% do aż 88%), co jest absolutnym ewenementem w skali Europy. Pozostałe to inne grupy chrześcijaństwo (w tym Protestantyzm - 0.5% i Świadkowie Jehowy – 0,2%) i mniejsze grupy imigrantów wyznające islam i inne religie. W stolicy istnieje niewielka społeczność żydowska.

Biblia podaje, że u wybrzeży Malty rozbił się statek, którym płynął Paweł. W czasie trzymiesięcznego pobytu na tej wyspie apostoł uzdrowił ojca Publiusza i wielu innych chorych.

Kultura

Święta państwowe

Data	Nazwa polska	Nazwa maltańska	Nazwa angielska
31 marca	Dzień Wolności	Jum il-Ħelsien	Freedom Day
7 czerwca	siódmy czerwca	Is-Sette Giugno	Sette Giugno
8 września	Matki Boskiej Zwycięskiej	Jum Il-Vitorja	Our Lady of Victories
21 września	Dzień Niepodległości	Jum I-Indipendenza	Independence Day
13 grudnia	Dzień Republiki	Jum ir-Repubblika	Republic Day

• Dzień Wolności – 31 marca 1979 – ostatnie jednostki wojsk brytyjskich opuściły Maltę.
• Sette Giugno z wł. 7 czerwca – 7 czerwca 1919 – wojska angielskie siłą stłumiły demonstracje w Valletcie, zginęło 3 demonstrantów a kolejny z demonstrantów zmarł, na skutek odniesionych ran, następnego dnia.
• Matki Boskiej Zwycięskiej – 8 września 1565 – wojska tureckie odstąpiły od oblężenia Malty.
• Dzień Niepodległości – 21 września 1964 – uzyskanie przez Maltę niepodległości.
• Dzień Republiki – 13 grudnia 1974 – proklamowanie Republiki Malty

Transport samochodowy

Na Malcie obowiązuje ruch lewostronny. Maksymalna prędkość w terenie zabudowanym wynosi 50 km/h, poza — 80 km/h.

Zobacz też

• Maltańczycy
• Maltańskie tablice rejestracyjne

Linki zewnętrzne

• Strona Maltańskiej Organizacji Turystycznej. [dostęp 2011-04-17].
• Strona rządu maltańskiego (ang. • malt.)
• Malta Travel Guide patronized by Malta Tourism Authority (ang. • wł.)