Vasa

Vasa
Historia
Położenie stępki	1626
Szwecja
Wejście do służby	1628
Los okrętu	zatonął 10 sierpnia 1628, w 1961 wydobyty i przekształcony w muzeum
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	1210 t
Długość	61 m
Szerokość	11,7 m
Zanurzenie	4,8 m
Załoga	437
Napęd
żagle o powierzchni 1275 m²
Uzbrojenie
64 działa różnych wagomiarów w baterii burtowej: 48 dział 24-funtowych na dwóch pokładach działowych 8 dział 3-funtowych 2 działa 1-funtowe 6 moździerzy (1x 16-funtowy, 1x 62-funtowy i 3x 35-funtowe)
Multimedia w Wikimedia Commons

Zdobiona rufa "Vasy"

Vasa – szwedzki okręt wojenny, królewski galeon, słynny z powodu jego spektakularnego zatonięcia, a następnie wydobycia i przekształcenia w okręt-muzeum.

Historia

"Vasa" należał do klasy największych szwedzkich galeonów nazywanych Regalskeppet (okręty królewskie). Zbudowany został między 1626 a 1628 w Sztokholmie na zlecenie króla Gustawa Adolfa, pod nadzorem budowniczego holenderskiego pochodzenia Henrika Hybertssona. Był przeznaczony do wzięcia udziału w wojnie z Polską. Powstawał, gdy antypolska histeria osiągała w Szwecji apogeum. Stąd m.in. umieszczone pod latrynami galeonu rzeźby przedstawiające polskich szlachciców. Król miał wpływ na prace projektowe, życzył sobie między innymi, żeby nowy okręt był największy z galeonów, a przy tym smukły. Główny projektant zmarł na rok przed ukończeniem okrętu. W rezultacie, powstał najsilniejszy z ówczesnych galeonów, lecz zbyt długi i wysoki jak na swoją szerokość, wyposażony w wysokie i bogato zdobione nadbudówki. Uzbrojenie stanowiły 64 działa umieszczone głównie na dwóch zakrytych pokładach działowych. 120 ton balastu kamiennego było niewystarczające do zrównoważenia wysoko położonych mas, w tym zwiększonej artylerii umieszczonej na górnym pokładzie. Widoczne to było już podczas próby stateczności, lecz pomimo jej niepokojących wyników, admirał Klas Fleming dopuścił okręt do wypłynięcia w próbny rejs.

10 sierpnia 1628 "Vasa" pod dowództwem kapitana Söfringa Hanssona wyruszył w pierwszy próbny rejs z portu sztokholmskiego, obserwowany przez tłumy ludzi na brzegu. Jeszcze w obrębie portu, po postawieniu żagli i wydostaniu się zza osłony nabrzeżnych skał, pod wpływem podmuchu wiatru okręt silne przechylił się na lewą burtę. Po nabraniu wody przez otwarte furty działowe, okręt przewrócił się na burtę i zatonął, pociągając za sobą około 30 do 50 marynarzy. Okręt przepłynął zaledwie około mili. Zwołana później komisja nie obarczyła nikogo odpowiedzialnością za katastrofę. Warto nadmienić iż o sabotaż oskarżono wówczas domniemanych polskich agentów, którzy mieli celowo zmienić dane konstrukcyjne okrętu.

Wydobycie

W 1664 i 1665 roku z wraku wydobyto większość dział za pomocą dzwonu nurkowego, usuwając część pokładów. Potem, zapomniano o nim na prawie 300 lat.

W 1956 wrak spoczywający na głębokości 32 m został odnaleziony przez archeologa-amatora Andersa Franzéna. Zdecydowano wydobyć wrak, w celu pogłębienia wiedzy o XVII-wiecznym budownictwie okrętowym i zyskania cennego zabytku. Powołano w tym celu komitet Vasy. W toku długotrwałych prac, pod wrakiem wydrążono 6 tuneli, przez które przeciągnięto kable; inwentaryzowano również wszystkie odłamane fragmenty. Wrak następnie podniesiono za pomocą dwóch pontonów przymocowanych do kabli i przeholowano na płytszą wodę, gdzie następnie przeprowadzono pod wodą doraźne prace remontowe, mające zapewnić "Vasie" pływalność, żeby mogła wpłynąć do suchego doku. Między innymi, zatkano furty działowe. Dzięki warunkom Bałtyku, wrak zachował się w dobrym stanie, między innymi dzięki brakowi organizmów Teredo navalis żywiących się drewnem.

24 kwietnia 1961 wrak "Vasy" został wydobyty na powierzchnię za pomocą pontonów, następnie wypompowano wodę z połatanego kadłuba. Kolejnym trudnym i kosztownym wyzwaniem była konserwacja okrętu, spoczywającego w wodzie od 333 lat. Początkowo wrak spryskiwano wodą w celu zapobieżenia wysychaniu. Od 1962 zaczęto spryskiwać go konserwującym środkiem, w skład którego wchodził poli(tlenek etylenu) (PEG). Spryskiwanie okrętu roztworem trwało 17 lat i zakończono je w 1979. W latach 80. podjęto prace nad odbudową nadbudówek i dołączaniem luźnych części, jak rzeźb i ornamentów. Rekonstrukcja i konserwacja okrętu, który znalazł pomieszczenie w specjalnym budynku w Sztokholmie, trwa nadal. Według stanu z lat 90., okręt jest prawie w 95% oryginalny.

Na okręcie i na dnie znaleziono ponad 14 000 przedmiotów, w tym ponad 700 rzeźb oraz 6 zapasowych żagli. "Vasa" jest obecnie umieszczony w Muzeum Vasa, na Djurgården w Sztokholmie, otwartym dla publiczności w 1990 i stanowiącym obecnie najczęściej odwiedzane muzeum w Szwecji.

Podobny los, co "Vasa" miał angielski okręt "Mary Rose", również wydobyty na powierzchnię po przewróceniu się i zatonięciu.

Dane

• trzymasztowy galeon, zbudowany w większości z drewna dębowego
• wyporność: 1210 ton
• długość:
  • kadłuba – 61 m
  • z bukszprytem – 69 m
  • między stewami – 47,5 m
• maksymalna szerokość kadłuba – 11,7 m
• wysokość nadbudówek rufowych – 19,3 m
• zanurzenie – 4,8 m
• powierzchnia żagli: 1275 m²
• załoga: 145 marynarzy i do 300 żołnierzy piechoty morskiej
• uzbrojenie: 64 działa różnych wagomiarów w baterii burtowej:
  • 48 dział 24-funtowych na dwóch pokładach działowych
  • 8 dział 3-funtowych
  • 2 działa 1-funtowe
  • 6 moździerzy (1x 16-funtowy, 1x 62-funtowy i 3x 35-funtowe)

Linki zewnętrzne

• Vasa Museum (także w wersji polskiej)
• The Swedish Ship Vasa's Revival – szczegóły na temat wydobycia i konserwacji (ang.)
• Andy Carvin's Vasa Gallery – galeria
• The Vasa of 1628 High resolution photos of the Vasa and the 1 : 10 scale model in the Vasa museum