1901
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1901 / MCMI
stulecia: XIX wiek ~ XX wiek ~ XXI wiek
dziesięciolecia: 1870–1879 • 1880–1889 • 1890–1899 • 1900–1909 • 1910–1919 • 1920–1929 • 1930–1939
lata: 1891 « 1896 « 1897 « 1898 « 1899 « 1900 « 1901 » 1902 » 1903 » 1904 » 1905 » 1906 » 1911
[edytuj] Wydarzenia w Polsce
- 16 marca
- w Krakowie w Teatrze Starym odbyła się premiera Wesela Wyspiańskiego.
- w Krakowie uruchomiono pierwszą zelektryfikowaną linię tramwajową.
- 20 maja – wybuchł strajk szkolny polskich dzieci we Wrześni. Doszło do zamieszek spowodowanych wprowadzeniem języka niemieckiego w nauce religii.
- 28 maja – rozpoczęcie budowy kościoła w Ciężkowicach.
- 19 sierpnia – zamontowano i poświęcono krzyż na Giewoncie.
- 21 września – następuje nadanie praw miejskich prężnie rozwijającej się ponad 670-letniej wsi Jaworzno, przez cesarza Franciszka Józefa I.
- 28 września – otwarto Teatr Wielki w Łodzi.
- 8 października – Sopot otrzymał prawa miejskie.
- 12 października – wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła Najświętszego Zbawiciela w Warszawie.
- 27 października – w Katowicach odbył się recital I.J.Paderewskiego.
- Listopad – ukazał się w krakowskim "Czasie" protest Henryka Sienkiewicza przeciwko prześladowaniu przez władze pruskie polskich dzieci we Wrześni. Odezwę zamieściły prawie wszystkie polskie dzienniki i wiele zagranicznych.
- 5 listopada – otwarto Filharmonię w Warszawie.
- 19 listopada – Warszawa: hotel Bristol przyjął pierwszego gościa.
- 6 grudnia – otwarto Cmentarz Centralny w Szczecinie.
- Grudzień – otwarto w Krakowie Przytulisko uczestników powstania polskiego w latach 1863/64. Mieściło się ono przy ul. Biskupiej i gromadziło 22 żyjących jeszcze w mieście weteranów.
- Wprowadzono nowy "Statut gminny dla stołecznego królewskiego miasta Krakowa".
[edytuj] Wydarzenia na świecie
- 1 stycznia
- powstanie Związku Australijskiego.
- Nigeria stała się protektoratem brytyjskim.
- francuski zespół rugby rozegrał pierwszy próbny mecz z zespołem z Nowej Zelandii – All Blacks.
- 5 stycznia – bakterie duru brzusznego, które wydostały się z więzienia w Seattle, zapoczątkowały pierwszą z dwóch epidemii w USA w ciągu roku.
- 7 stycznia – w USA Alferd Packer zostaje zwolniony z więzienia, w którym przebywał 18 lat skazany za kanibalizm.
- 10 stycznia – pierwsze duże złoża ropy naftowej zostają odkryte w Beaumont w Teksasie. Dzień ten jest uważany za narodziny przemysłu naftowego w USA.
- 22 stycznia – po prawie 64 latach panowania – najdłuższym w historii brytyjskiej monarchii – zmarła w wieku 81 lat królowa Wiktoria. Jej najstarszy syn Edward VII zostaje królem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii i dominiów brytyjskich.
- 28 stycznia – baseballowa American League ogłasza się Główną Ligą Baseballową w USA.
- 20 lutego – po raz pierwszy obraduje legislatura terytoriów Hawai.
- 21 lutego
- Albert Einstein otrzymał obywatelstwo szwajcarskie.
- Kuba proklamowała niepodległość.
- 25 lutego – J. P. Morgan, amerykański finansista wciela do swego imperium "United States Steel Corporation", największą korporację produkującą stal w USA.
- 2 marca – Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił prawo (Platt amendment), limitujące autonomię Kuby, jako warunek wycofania z jej terytorium wojsk amerykańskich.
- 4 marca – w USA prezydent William McKinley rozpoczyna drugą kadencję swych rządów.
- 6 marca – w Bremie doszło do nieudanej próby zamachu na Wilhelma II Hohenzollerna, cesarza niemieckiego i króla Prus.
- 17 marca – wystawa 71 obrazów Vincenta van Gogha w Paryżu, 11 lat po śmierci malarza, wywołała sensacje.
- 29 marca – w Australii odbyły się pierwsze wybory parlamentarne.
- 31 marca
- w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii odbył się spis ludności.
- w Pradze odbyła się premiera opery Rusałka Antonína Dvořáka.
- 1 kwietnia – na ulice Morawskiej Ostrawy wyjechały pierwsze tramwaje elektryczne.
- 23 kwietnia – została odkryta kometa jednopojawieniowa C/1901 G1.
- 25 kwietnia – stan Nowy Jork, jako pierwszy w USA, wprowadza obowiązkowe tablice rejestracyjne na samochodach.
- 27 kwietnia – rozpoczął się pierwszy wyścig samochodowy dookoła Włoch.
- 3 maja – wielki pożar na Florydzie w Jacksonville, zginęło 7 osób, zostało zniszczonych ponad 2368 budynków, około 10 tys. mieszkańców miasta straciło dach nad głową.
- 5 maja – oficjalnie zakończyła się wojna o Jukatan, prowadzona od 1847 pomiędzy Majami a oddziałami reprezentującymi ludność napływową z Europy (Yucatecos).
- 6 maja – w Dreźnie uruchomiono najstarszą na świecie kolej podwieszaną.
- 9 maja – w Australii w Melbourne otwarto pierwszy parlament.
- 17 maja – doszło do załamania na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (6 najgorsze w historii załamanie na rynku papierów wartościowych).
- 25 maja – został założony Club Atlético River Plate argentyński klub piłkarski.
- 27 maja – w New Jersey, powstaje pierwsza wytwórnia wymienialnych baterii (Edison Storage Battery Company), założona przez Thomasa Edisona.
- 31 maja – początek budowy Kolei Transsyberyjskiej.
- 2 czerwca – Katsura Tarō zostaje premierem Japonii.
- 11 czerwca – Nowa Zelandia zaanektowała Wyspy Cooka.
- 12 czerwca – Kuba staje się protektoratem Stanów Zjednoczonych.
- 24 czerwca – otwarto pierwszą wystawę prac Pabla Picassa.
- 4 lipca – w miejscowości Hartland w prowincji Nowy Brunszwik w Kanadzie na rzece św. Jana (St. John River) zostaje otwarty najdłuższy obudowany most na świecie (390 m).
- Lipiec – w Berlinie odbyły się 1. mistrzostwa świata w kolarstwie szosowym (6 zwycięstw Duńczyka Thorwalda Ellegaarda).
- 24 lipca – O. Henry, właściwie William Sydney Porter, wychodzi na wolność z więzienia w Columbus w stanie Ohio, gdzie spędził trzy lata za malwersacje finansowe.
- 5 sierpnia – w Dublinie Peter O'Connor, irlandzki lekkoatleta, specjalizujący się w skoku w dal i trójskoku, skoczył na odległość 7,61 m, ustanawiając rekord świata, który przetrwał aż 20 lat.
- 7 sierpnia – na ulice Mostu i sąsiedniego Litvínova wyjechały pierwsze tramwaje elektryczne.
- 14 sierpnia – Bridgeport: pierwszy lot pojazdu z silnikiem braci Wright.
- 21 sierpnia – została założona, w Detroit w stanie Michigan, wytwórnia samochodów osobowych "Cadillac Motor Company", kompania została zreformowana 22 sierpnia 1902 roku i zmieniła nazwę na "Cadillac Automobile Company".
- 2 września – wiceprezydent Theodore Roosevelt w swoim przemówieniu na jarmarku stanowym w Minesocie użył sławnego zwrotu: "Mów miękko i trzymaj duży kij" (Speak softly and carry a big stick).
- 5 września – powstała "Mniejsza Liga Baseballowa" (Minor League Baseball) w Chicago.
- 6 września – zamach na prezydenta USA. William McKinley został zastrzelony przez anarchistę polskiego pochodzenia Leona Czolgosza.
- 7 września – w Chinach zakończyło się powstanie bokserów.
- 14 września
- Theodore Roosevelt został prezydentem USA.
- chiński mistrz sztuki wojennej Huo Yuanjia, pokonał czterech przeciwników, którzy wyzwali go na pojedynek, po jednym z Francji, Anglii, Rosji i Japonii.
- 30 września – brytyjczyk Huberta Bootha opatentował stacjonarny odkurzacz elektryczny, w 1907 został skonstruowany w USA pierwszy przenośny odkurzacz elektryczny.
- 2 października – marynarka wojenna Wielkiej Brytanii zostaje wyposażona w pierwszy okręt podwodny.
- 4 października – amerykański jacht "Columbia" pokonał irlandzki jacht "Shamrock" w regatach o Puchar Ameryki.
- 12 października – prezydent Theodore Roosevelt oficjalnie ustalił nazwę swej siedziby na Biały Dom.
- 16 października – amerykański prezydent Theodore Roosevelt zaprosił lidera czarnoskórych amerykanów Bookera T. Washingtona do Białego Domu. Biali obywatele ze stanów południowych zareagowali gniewnie na to wydarzenie, co wzmogło przemoc rasową w tym regionie.
- 23 października – Uniwersytet Yale świętował dwustulecie swego założenia.
- 24 października – nauczycielka z Michigan Annie Taylor, spłynęła w dół wodospadu Niagara w beczce i przeżyła.
- 29 października – Leon Czolgosz, zamachowiec który zamordował prezydenta Williama McKinleya, zostaje stracony na krześle elektrycznym.
- 14 listopada – Austriak Karl Landsteiner odkrył istnienie grup krwi.
- 15 listopada – Miller Reese Hutchinson opatentował "acousticon", prototyp aparatu słuchowego.
- 18 listopada – Wielka Brytania i Stany Zjednoczone osiągnęły kompromis w sprawie budowy Kanału Panamskiego.
- 27 listopada – w Pensylwanii w miejscowości Carlisle pod Harrisburgiem, zostaje założona uczelnia wojskowa – U.S. Army War College.
- 28 listopada – nowa konstytucja stanu Alabama w USA, pozbawia prawa wyborczego czarnoskórych obywateli ze względu na brak umiejętności pisania i czytania.
- 2 grudnia – USA: King Camp Gillette opatentował maszynkę do golenia o wymiennych ostrzach.
- 3 grudnia – prezydent Theodore Roosevelt w przemówieniu do Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych apeluje o zaprzestanie tworzenia monopoli w gospodarce – w rozsądnych granicach.
- 10 grudnia – w Sztokholmie, w piątą rocznicę śmierci Alfreda Nobla, odbyła się pierwsza ceremonia wręczania Nagrody Nobla.
- 12 grudnia – Guglielmo Marconi przeprowadził pierwszą transatlantycką transmisję radiową. W Nowej Fundlandii w Kanadzie odebrał literę "S" nadaną alfabetem Morse'a.
- 20 grudnia – zostaje ukończona budowa linii kolejowej łączącej Ugandę i Kenię z Mombasą nad Oceanem Indyjskim.
- Anglik Edward Henry opracował system identyfikacji osób na podstawie linii papilarnych.
- Niemcy wprowadzili na uzbrojenie miotacze ognia o współczesnej budowie.
- Pierwszą operację plastyczną twarzy (czyli korekcję skóry twarzy i szyi – facelifting) przeprowadził chirurg berliński Eugen Hollander, pacjentką była polska arystokratka.
- Parlament Wielkiej Brytanii uchwalił prawo (Factory Act) zabraniające zatrudniania dzieci poniżej 12 roku życia.
- Winston Churchill zasiada w izbie niższej dwuizbowego parlamentu brytyjskiego – w Izbie Gmin.
- Powstaje drużyna baseballowa grająca w w dywizji centralnej American League – Cleveland Indians.
- Zostaje zbudowany prototyp motocykla firmy Harley-Davidson.
- Zostaje odkryty Okapi – ssak z rodziny żyrafowatych zamieszkujący centralną Afrykę, wcześniej znany tylko miejscowym Afrykanom.
- Twórcami nurtu malarstwa zwanego kubizmem, Pablo Picasso rozpoczął okres swej twórczości zwany niebieskim.
[edytuj] Urodzili się
- 3 stycznia – Ngô Đình Diệm, prezydent Wietnamu Południowego (zm. 1963)
- 5 stycznia – Andrzej Czudek, polski leśnik, przyrodnik, działacz ochrony przyrody (zm. 1968)
- 7 stycznia – Stanisław Dubois, polski działacz socjalistyczny (PPS) (zm. 1942)
- 14 stycznia – Bebe Daniels, amerykańska aktorka (zm. 1971)
- 16 stycznia – Fulgencio Batista, kubański polityk (zm. 1973)
- 30 stycznia
- Rudolf Caracciola, niemiecki kierowca rajdowy (zm. 1959)
- Hans Erich Nossack, niemiecki pisarz (zm. 1977)
- 1 lutego – Clark Gable, aktor amerykański (zm. 1960)
- 10 lutego – Stella Adler, amerykańska aktorka (zm. 1992)
- 22 lutego – Mira Zimińska-Sygietyńska, aktorka, piosenkarka (zm. 1997)
- 25 lutego – Zeppo Marx, amerykański komik (zm. 1979)
- 28 lutego – Linus Pauling, amerykański fizyk i chemik, noblista (zm. 1994)
- 4 marca – Charles Goren, amerykański brydżysta (zm. 1991)
- 5 marca – Julian Przyboś, polski poeta dwudziestolecia międzywojennego (zm. 1970)
- 14 marca – Józef Berger, polski duchowny ewangelicki, teolog, działacz społeczny i polityczny na Zaolziu okresu Pierwszej Republiki Czechosłowackiej i II RP (zm. 1962)
- 17 marca
- Wojciech Czerwiński, polski chemik (zm. 1956)
- Alfred Newman, amerykański kompozytor filmowy (zm. 1970)
- 20 marca – Adam Vetulani, polski historyk prawa, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (zm. 1976)
- 21 marca
- Karl Arnold, niemiecki polityk (zm. 1958)
- Jerzy Marr, polski aktor (zm. 1962)
- 22 marca – Greta Kempton, amerykańska artystka (zm. 1991)
- 24 marca – Ub Iwerks, amerykański rysownik, współtwórca Myszki Miki (zm. 1971)
- 27 marca
- Carl Barks, amerykański rysownik, twórca wielu postaci ze świata Kaczora Donalda (zm. 2000)
- Erich Ollenhauer, niemiecki polityk (zm. 1963)
- Eisaku Satō, japoński premier, noblista (zm. 1975)
- Kenneth Slessor, australijski poeta i dziennikarz (zm. 1971)
- 29 marca – Ewen Montagu, brytyjski oficer wywiadu, pisarz i sędzia (zm. 1985)
- 1 kwietnia – Whittaker Chambers, amerykański szpieg (zm. 1961)
- 6 kwietnia – Marian Hemar, pisarz i satyryk (zm. 1972)
- 9 kwietnia – Stanisław Wigura, konstruktor i pilot lotnictwa (zm. 1932)
- 13 kwietnia – Jacques Lacan, francuski psychiatra i psychoanalityk (zm. 1981)
- 29 kwietnia – Hirohito, japoński cesarz (zm. 1989)
- 30 kwietnia – Simon Kuznets, amerykański ekonomista (zm. 1985)
- 2 maja – Willi Bredel, niemiecki pisarz (zm. 1964)
- 4 maja – Roman Kanafoyski, polski komandor porucznik, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej (zm. 1947)
- 5 maja – Blind Willie McTell, amerykański śpiewak (zm. 1959)
- 7 maja – Gary Cooper, amerykański aktor filmowy (zm. 1961)
- 11 maja - Rose Ausländer, żydowska poetka (zm. 1988)
- 13 maja – Witold Pilecki, polski wojskowy (zm. 1948)
- 17 maja – Werner Egk, niemiecki kompozytor (zm. 1983)
- 18 maja – Vincent du Vigneaud, amerykański biochemik, noblista (zm. 1978)
- 20 maja – Max Euwe, holenderski szachista (zm. 1981)
- 22 maja – Eleonora Słobodnikowa, polska tłumaczka, żona poety Włodzimierza Słobodnika (zm. 1986)
- 27 maja – Jerzy Kahané, polski duchowny luterański na Górnym Śląsku i Pomorzu, redaktor prasy kościelnej (zm. 1941)
- 1 czerwca – Antoni Gąsiorowski, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Akcji Bollwerk (zm. 1943)
- 12 czerwca – Jan Bartecki, polski pedagog (zm. 1967)
- 18 czerwca – Anastazja (księżniczka rosyjska) (zm. 1918)
- 24 czerwca – Harry Partch, amerykański kompozytor (zm. 1974)
- 29 czerwca – Nelson Eddy, amerykański piosenkarz i aktor (zm. 1967)
- 9 lipca – Barbara Cartland, amerykańska pisarka (zm. 2000)
- 17 lipca – Bruno Jasieński, pisarz i poeta futurystyczny (zm. 1938)
- 18 lipca
- Stanisław Mikołajczyk, działacz ruchu ludowego (zm. 1966)
- Franciszek Moskwa, kupiec, kolekcjoner, bibliofil rzeszowski (zm. 1981)
- 20 lipca – Heinie Manush, amerykański baseballista (zm. 1971)
- 31 lipca – Jean Dubuffet, francuski malarz (zm. 1985)
- 3 sierpnia – kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski (zm. 1981)
- 4 sierpnia – Louis Armstrong, amerykański trębacz jazzowy (zm. 1971)
- 8 sierpnia – Ernest Orlando Lawrence, amerykański fizyk, noblista (zm. 1958)
- 18 sierpnia – Jean Guitton, francuski filozof i teolog (zm. 1999)
- 20 sierpnia – Salvatore Quasimodo, włoski poeta, krytyk teatralny (zm. 1968)
- 26 sierpnia – Maxwell D. Taylor, amerykański dyplomata (zm. 1987)
- 30 sierpnia – Henryk Luft-Lotar – polski reżyser i aktor teatralny żydowskiego pochodzenia (zm. 1979)
- 1 września – Jerzy Bronisław Braun, pisarz, działacz polityczny, poeta, dramaturg, krytyk literacki, publicysta, scenarzysta, filozof (zm. 1975)
- 3 września
- James Hanley, angielski pisarz (zm. 1985)
- Antoni Falkiewicz, internista, kardiolog, drugi rektor Akademii Medycznej we Wrocławiu (zm. 1977)
- 12 września – Ben Blue, kanadyjski aktor i komik (zm. 1975)
- 13 września – Alex James, były szkocki piłkarz (zm. 1953)
- 22 września – Charles Brenton Huggins, amerykański chirurg i fizjolog, laureat Narody Nobla w dziedzinie medycyny w 1966 (zm. 1997)
- 23 września – Jaroslav Seifert, czeski poeta, noblista (zm. 1986)
- 29 września
- Enrico Fermi, włoski fizyk, noblista (zm. 1954)
- Lanza del Vasto, włoski filozof, poeta, artysta (zm. 1981)
- 10 października – Alberto Giacometti, szwajcarski rzeźbiarz (zm. 1966)
- 3 listopada
- André Malraux, pisarz francuski (zm. 1976)
- Leopold III, król Belgów (zm. 1983)
- 7 listopada – Norah McGuinness, irlandzka malarka (zm. 1980)
- 18 listopada – George Gallup, amerykański socjolog, badacz opinii publicznej (zm. 1984)
- 20 listopada – Nazım Hikmet, turecki pisarz (zm. 1963)
- 22 listopada
- Joaquín Rodrigo, kompozytor hiszpański (zm. 1999)
- Józef Lejtes, reżyser filmowy (zm. 1983)
- 5 grudnia
- Walt Disney, amerykański reżyser i producent filmowy (zm. 1966)
- Werner Karl Heisenberg – fizyk, laureat Nagrody Nobla (zm. 1976)
- 9 grudnia – Ödön von Horváth, austriacki dramatopisarz i prozaik (zm. 1938)
- 14 grudnia
- Paweł I Glücksburg, król Grecji (zm. 1964)
- Berthold Lubetkin, brytyjski architekt rosyjskiego pochodzenia (zm. 1990)
- Kazimierz Michałowski, polski archeolog i historyk sztuki (zm. 1981)
- 16 grudnia – Margaret Mead, amerykańska socjolog (zm. 1978)
- 19 grudnia
- Rudolf Hell, niemiecki wynalazca (zm. 2002)
- Oliver La Farge, amerykański pisarz i etnolog, laureat Nagrody Pulitzera z 1930 (zm. 1963)
- 25 grudnia – Alicja Christabel Montagu-Douglas-Scott, księżna Gloucester (zm. 2004)
- 27 grudnia – Marlena Dietrich, niemiecka aktorka (zm. 1992)
- 30 grudnia – Bronisław Dardziński, polski aktor (zm. 1971)
- 31 grudnia – Karl-August Fagerholm, premier Finlandii (zm. 1984)
- Clelia Gatti Aldrovandi, wybitna włoska harfistka (zm. 1989)
[edytuj] Zmarli
- 15 stycznia – Josif Hurko, generał-gubernator Warszawy (ur. 1828)
- 16 stycznia – Arnold Böcklin, szwajcarski malarz (ur. 1827)
- 21 stycznia – Elisha Gray, amerykański wynalazca (ur. 1835)
- 22 stycznia – Wiktoria, królowa brytyjska (ur. 1819)
- 27 stycznia – Giuseppe Verdi, włoski kompozytor operowy (ur. 1813)
- 11 lutego – Milan I król Serbii (ur. 1854)
- 21 lutego – George Francis Fitzgerald, irlandzki fizyk (ur. 1851)
- 25 lutego – Wojciech Gerson, malarz (ur. 1831)
- 8 marca – Aleksander Gierymski, malarz (ur. 1850)
- 13 marca – Benjamin Harrison, prezydent USA (ur. 1833)
- 29 kwietnia – Izaak Mikołaj Isakowicz, zwany Złotoustym, arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego, polski patriota (ur. 1824)
- 5 czerwca – Dagny Juel, norweska pisarka (ur. 1867)
- 7 lipca – Johanna Spyri, szwajcarska pisarka, autorka m.in. powieści Heidi (ur. 1827)
- 12 sierpnia – Adolf Erik Nordenskiöld, baron, szwedzki geolog, mineralog (ur. 1832)
- 9 września – Henri Toulouse-Lautrec francuski malarz i grafik (ur. 1864)
- 14 września – William McKinley, prezydent USA (ur. 1843)
- 17 października – Michał Bałucki, polski powieściopisarz i komediopisarz (ur. 1837)
- 29 października – Leon Czolgosz, anarchista, zabójca prezydenta McKinleya (ur. 1873)
- 22 listopada – Tomasz Reggio, arcybiskup Genui, błogosławiony katolicki (ur. 1818)
- 30 listopada – Edward John Eyre, angielski odkrywca (ur. 1815)
[edytuj] Zdarzenia astronomiczne
[edytuj] Nagrody Nobla
- z fizyki – Wilhelm Conrad Röntgen
- z chemii – Jacobus Henricus van 't Hoff
- z medycyny – Emil von Behring
- z literatury – Sully Prudhomme
- nagroda pokojowa – Jean Henri Dunant, Frédéric Passy
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Święta ruchome
- Tłusty czwartek: 14 lutego
- Ostatki: 19 lutego
- Popielec: 20 lutego
- Niedziela Palmowa: 31 marca
- Wielki Czwartek: 4 kwietnia
- Wielki Piątek: 5 kwietnia
- Wielka Sobota: 6 kwietnia
- Wielkanoc: 7 kwietnia
- Poniedziałek wielkanocny: 8 kwietnia
- Wniebowstąpienie: 16 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 26 maja
- Boże Ciało: 6 czerwca
