Azia

Harta e botës në të cilën me të gjelbërt është Azia.

Azia

Azia është kontinenti më i madh dhe me dendësi më të madhe të popullsisë nga të gjitha kontinentet e tjera. Ky kontinent mbulon 8.6% të tërë sipërfaqes së tokës, është 4.5 herë më e madhe se Evropa dhe përbën 60% të popullatës botërore.

Etimologjia

 WikiFjalori: Azia – harta gjeografike dhe historike

Kontinenti i Azisë e ka marrë emrin nga fjala asiriane "ASU" , që do të thotë dritë, lindje e diellit. Asirianët me këtë emër i quanin të gjitha vendet të cilat shtriheshin në lindje të shtetit të tyre.

Përkufizimi dhe kufijtë

Kufijtë e Azisë janë tokësorë dhe detarë. Në veri ka dalje në Oqeanin e Ngrirë të Veriut; në jug futet thellë në Oqeanin Indian; në lindje brigjet e saj lagen nga Oqeani Paqësor, kurse në perëndim, Deti Kaspik, Deti i Zi dhe Deti Egje. Malet dhe lumi Ural e ndajnë atë nga Evropa. Në perëndim ndodhen: Mali Kaukaz, Gryka e Bosforit dhe Dardanelet Nga Afrika , Azinë e ndan: Kanali i Suezit dhe Deti i Kuq. Nga Amerika Veriore e ndan ngushtica e Beringut (e gjerë 85 km).

Vendet dhe regjionet

Harta fizike e Azisë duke mos përfshirë Azinë Perëndimore

Regjionet e Azisë: ██ Azia Veriore ██ Azia Qendrore ██ Azia Jugperëndimore ██ Azia Jugore ██ Azia Lindore ██ Azia Jug-lindore

Regjioni dhe shteti	Hapësira (km²)	Demografia (1 Korrik 2002)	Dendësia (për km²)	Kryeqyteti
Azia Qendrore:
20px Kazakistani	2,346,927	13,472,593	5.7	Astana
Kirgistani	198,500	4,822,166	24.3	Bishkek
Taxhikistani	143,100	6,719,567	47.0	Dushanbe
Turkmenistani	488,100	4,688,963	9.6	Ashgabat
Uzbekistani	447,400	25,563,441	57.1	Tashkent
Azia Lindore:
Kina	9,584,492	1,384,303,705	134.0	Pekini
Hong Kong	1,092	7,303,334	6,688.0	Hong Kong
Japonia	377,835	126,974,628	336.1	Tokio
Macao	25	461,833	18,473.3	Makao
Mongolia	1,565,000	2,694,432	1.7	Ulanbatori
Korea Veriore	120,540	22,224,195	184.4	P'yŏngyang
Korea Jugore	98,480	48,324,000	490.7	Sueli
Taivani	35,980	22,548,009	626.7	Taipei
Afrika Veriore:
Egjipti	63,556	1,378,159	21.7	Kairo
Azia Veriore:
Rusia	13,115,200	39,129,729	3.0	Moska
Azia Jug-Lindore:
Brunei	5,770	350,898	60.8	Bandar Seri Begawan
Kamboxhia	181,040	12,775,324	70.6	Phnom Penh
Indonezia	1,419,588	227,026,560	159.9	Xhakarta
Laosi	236,800	5,777,180	24.4	Vientiani
Malajzia	329,750	22,662,365	68.7	Kuala Lumpur
Mianmar	678,500	42,238,224	62.3	Naypyidaw
Filipinet	300,000	84,525,639	281.8	Manila
Singapuri	693	4,452,732	6,425.3	Singapuri
Tailanda	514,000	62,354,402	121.3	Bangkoku
Timori Lindor	15,007	952,618	63.5	Dili
Vietnami	329,560	81,098,416	246.1	Hanoi
Azia Jugore:
Afganistani	647,500	27,755,775	42.9	Kabul
Bangladeshi	144,000	133,376,684	926.2	Dhaka
Butani	47,000	2,094,176	44.6	Thimphu
India	3,287,590	1,045,845,226	318.2	Nju Delhi
Irani	1,648,000	66,622,704	40.4	Teherani
Maldives	300	320,165	1,067.2	Malé
Nepali	140,800	25,873,917	183.8	Kathmandu
Pakistani	803,940	147,663,429	183.7	Islamabadi
Shiri Lanka	65,610	19,576,783	298.4	Kolombo
Azia Perëndimore:
Armenia	29,800	3,330,099	111.7	Yerevan
Azerbajxhani	41,370	3,479,127	84.1	Baku
Bahraini	665	656,397	987.1	Manama
Qipro	9,250	775,927	83.9	Nicozia
Gaza	363	1,203,591	3,315.7	Gaza
Gjeorgjia	20,460	2,032,004	99.3	Tbilisi
Iraku	437,072	24,001,816	54.9	Bagdadi
Izraeli	20,770	6,029,529	290.3	Jerusalemi
Jordania	92,300	5,307,470	57.5	Amani
Kuvajti	17,820	2,111,561	118.5	Kuwait City
Lebanoni	10,400	3,677,780	353.6	Beiruti
Naxçivan	5,500	365,000	66.4	Naxçivan
Omani	212,460	2,713,462	12.8	Muscat
Katari	11,437	793,341	69.4	Doha
Arabia Saudite	1,960,582	23,513,330	12.0	Riyadh
Siria	185,180	17,155,814	92.6	Damasku
Turqia	756,768	57,855,068	76.5	Ankara
Emiratet e Bashkuara	82,880	2,445,989	29.5	Abu Dabi
Bregu Perendimorë	5,860	2,303,660	393.1	—
Jemeni	527,970	18,701,257	35.4	Sana
Gjithsej	43,810,582	3,902,404,193	86.8

Relievi

30 degrees, 1800x1800

Azia konsiderohet si kontinenti më i vjetër i rruzullit tokësor. Pjesa më e vjetër konsiderohet pjesa e Angarës, e cila është krijuar në periudhën Arkaike. Pastaj në fillim të paleozoikut formohet edhe një masë në jug e quajtur Godvana, e cila ka përfshirë nga kontinenti i Amerikës Jugore deri tek ai i Australisë, por edhe disa pjesë të Azisë. Lëvizjet e mëvonshme kan shkaktuar coptimin e Angarës dhe me coptimin e Godvanës, në fundosjen e saj, duke formuar Oqeanin Indian. Në mes të këtyre dy masave Angarës dhe Godvanës ka qenë një det i madh i quajtur Tetis.

Klima

Shtrirja e madhe gjeografike e kontinentit të Azisë është arsyeja e klimës së shumëllojshme. Në të dominojnë gati të gjithë tipat klimatik të sipërfaqës së Tokës. Mbi këtë kontinent konfrontohen masat ajrore të viseve tropikale me ato polare, kontinentale me ato maritime. Në pjesën qendrore të Azisë ndikimi i masave të lagështa dhe të nxehta detare nuk arrin të depërtojë dhe pikrisht këto vise janë nën influencën e klimës së thatë kontinentale

Hidrografia

Hidrografia e këtij kontinenti është një ndër elelmetet dalluese gjeografike. Në krahasim me teritorin e madh që ka , e që dallohet dukshëm nga kontinentet tjera, rrejetit i lumenjëve nuk ëshë zhvilluar në masë të duhur. Megjithë atë, lumenjtë e Azisë janë të medhenj, të gjatë, me prurje të mëdha uji. Pjesa më e madhe e lumenjëve burimin e ka në pjesën qendrore të Azisë, prej nga gravitojnë kah Oqeanet që e rrethojnë. Azia dallohet si kontinent me hapsirë të madhe gjeografike, prej nga rrjedhat ujore nuk arrijnë të derdhen në detetë e afërme. Kjo hapsirë shtrihet prej Liqenit Kaspik, në perëndim, deri te kufiri i Kinës, në lindje. Vetëm kësaj zone i takon 1/3 e kontinentit.

Bota bimore e shtazore

Bota bimore e Azisë eshtë e lidhur me shumllojshmërinë e klimës. Në pjesën veriore të kontinentit të Azisë janë të përhapura tundrat, ndërsa në jug të sajë tajga. Në pjesën qendrore stepat dhe shkretëttirat: në viset bregdetare të Detit të Mesdhe bimët mesdhetare , ndërsa në atë jugore pyjet e pashkelura që quhen xhungla.

Bota shtazore është e pasur me elefantë, tigra, shpesë etj. Në shkretëtitra jetojnë devja, çakalli etj. Në zonën e tajgave jetojnë : ariu, ujku, dhelpra etj., ndërsa në zonën e tundrës ariu i bardhë de dhelpra polare

Demografia

Në Azi, jetojnë rreth 3 860 000 000 banorë që është afër 60% e numrit të përgjithshëm të popullsisë botërore.

Dendësia e popullsisë është 80 banorë për kilometër katror, por kjo ndryshon nga një rajon pothuajse të pabanuara në veri të Siberisë dhe ate të tejët të dendur në jug-perëndim të kontinentit në të cilën jetojnë deri 500 për çdo km ². Viset më të banuara janë pjesët e Kinës lindore, , qendrore dhe jugore, Gadishulli Korean, pjesët e ishujve japoneze Honshu, Tajvan, ishujt indonezian Java, Bangladeshi, dhe Hinduistani në veri të Indisë. Në Rusi, në pjesën e Azisë - Siberiane jetojnë rreth 30 milion banorë, një situatë e ngjashme në stepë të Azisë Qendrore, si dhe në Azinë jugperëndimore.

Rreth dy të tretat e popullsisë i përket racës së Azisë mongoloide që jetojnë në territorin e Japonisë në liqenin Kaspik dhe në Siberi dhe Indokinë. Pjesë të tjera të Azisë janë të banuara kryesisht me popuj indo-evropian ngjyrë të errët të lëkurës . Në Arqipelagun e Malajës jeton raca meleze.

Fetë kryesore në Azi janë Hinduizmi, Islamizmi, Kristianizmi, Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi dhe Shintoizmi. Hinduizmi është i përhapur në Indi, në Azinë Juglindore dhe Lindore janë të përfaqësuara nga Budizmi, Konfucianizmi, Taoismizi dhe Shintoizmi, Islamizmi në Azinë jugore, Pakistan, Bangladesh dhe Indonezi, shumica e fesë katolike në Filipine dhe ortodokse në Rusi dhe Mesdhe, në jug të Azisë

Ekonomia

Ekonomia e Azisë
Gjer më vitin 2003

Demografia:	3,958,768,100 (2006 Estimate)
GDP:	US$18.077 trilion
GDP (Para):	$8.782 trilion
GDP/kapita (PPP):	$4,518
GDP/kapita (Para):	$2,195
Rritja vjetore e GDP për kapita :
Hyrjet e top 10%:
Miljonerët	2.0 million (0.05%)
Papunsia
Femra e vlerësuar hyrje
Shumica e të dhënave janë marrë nga UNDP nga viti 2002 tjerat të dhëna nga burime tjera.

Shiko dhe këtë

• Shkretëtirat ne Azinë qendrore

Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Asia

Referencat

• "Asia". The Columbia Gazetteer of the World Online. 2005. New York: Columbia University Press.
• World Conflicts: Asia and the Middle East [1]. Edited by Carl L. Bankston III. New York: Salem Press.

Lidhje të jashtme

• Harta e Azisë