سال کبیسه

کبیسه از ریشه کبس به معنی پرکردن چاه از خاک است. در گاه‌شماری، به مقدار زمانی که برای رفع نقصان سالهای عمومی از مقدار واقعی آن یا رفع نقصان سالهای خاص نسبت به سالهای دیگر، بر سال معینی می افزایند، کبیسه گفته می‌شود. سال کبیسه (فرانسه Bissixtile)سالی است که مقدار نقصان بر آن افزوده شده باشد.

گاه‌شماری‌های خورشیدی در سالهای عادی ۳۶۵روزه و در سالهای کبیسه ۳۶۶روزه می‌باشد. در گاه‌شمارهای مبتنی بر تقویم جلالی، مثل تقویم هجری خورشیدی و در تقویم گریگوری، در هر سی‌و‌سه سال، معمولا هشت سال کبیسه وجود دارد (به ندرت در هر سی‌وسه سال هفت سال و به مراتب نادرتر نه سال کبیسه خواهد بود). در تقویم هجری خورشیدی پس از هر چهار یا پنج سال (در هر سی‌وسه سال در بیشتر موارد یک کبیسه پنج ساله و هفت کبیسه چهارساله می‌باشد) و در تقویم گریگوری پس از هر چهار یا هشت سال، یکسال کبیسه خواهد بود (در هر چهارقرن سه کبیسه هشت ساله و مابقی همه چهارساله وجود دارد). در تقویم‌های قمری، مثل تقویم هجری قمری، طول سال‌های عادی ۳۵۴ روز و طول سال‌های کبیسه ۳۵۵ روز است. در این تقویم‌ها پس از هر دو یا سه سال یک بار سال کبیسه می‌شود. و در یکدورهٔ سی ساله، ۱۱ سال کبیسه وجود دارد.

در برخی گاهشمارها، مثل تقویم عبری، تقویم طبری و تقویم چینی، طول سال‌های عادی ۱۲ ماه و طول سال‌های کبیسه ۱۳ ماه است.

تشخیص کبیسه بودن سالها

برای تشخیص کبیسه بودن سالهای گاهشماری رسمی ایران شیوه یکنواختی وجود ندارد. برای سال‌های ۱۲۴۴ تا ۱۳۴۲، چنانچه باقی‌ماندهٔ حاصل تقسیم سال مورد نظر بر عدد ۳۳، یکی از اعداد ۱، ۵، ۹، ۱۳، ۱۷، ۲۱، ۲۶ و ۳۰ باشد، آن‌سال کبیسه است. و برای سالهای ۱۳۴۳ تا ۱۴۷۲ به‌جای ۲۱، باقی‌مانده ۲۲ ملاک خواهد بود. و برای دیگر سالها نیز به مراتب تفاوتهایی در اعداد هشتگانه فوق وجود دارد. به عنوان مثال سال ۱۳۸۷ سالی کبیسه است چراکه باقی‌ماندهٔ تقسیم ۱۳۸۷ بر عدد ۳۳ برابر عدد ۱ است.

برای تشخیص این که سال میلادی مورد نظر کبیسه است، حداقل یکی از شرایط زیر باید برقرار باشد:

۱) سال میلادی مورد نظر بر ۴ بخش‌پذیر باشد (باقی‌ماندهٔ تقسیم آن سال بر ۴ برابر ۰ باشد) و بر ۱۰۰ بخش‌پذیر نباشد (باقی‌ماندهٔ تقسیم آن بر ۱۰۰ برابر ۰ نباشد)

۲) سال میلادی مورد نظر بر ۴۰۰ بخش‌پذیر باشد

به عنوان مثال سال ۱۹۰۰ میلادی با این که بر ۴ بخش‌پذیر است سال کبیسه نیست (چون بر ۱۰۰ بخش‌پذیر است). سال ۲۰۰۰ میلادی سال کبیسه است (چون بر ۴۰۰ بخش‌پذیر است). سال ۲۰۰۴ میلادی سال کبیسه است (چون بر ۴ بخش‌پذیر است و بر ۱۰۰ بخش‌پذیر نیست).

جستارهای وابسته

• گاهشماری در ایران باستان
• تقویم
• سال عادی
• مبنای محاسبه نوروز
• گاه‌شمار خورشیدی تایلندی

پیوند به بیرون

محاسبه زمان تحویل سال خورشیدی از -۴۰۰۰ میلادی تا +۲۵۰۰ میلادی (برابر با -۳۳۷۹ خورشیدی تا ۱۸۷۹ خورشیدی) در تارنمای The Institut de Mecanique Celeste et de Calcul des Ephemerides (IMCCE)

منابع

• «مبدل تقویم» ‎(انگلیسی)‎. فورمیلب سوئیس. بازبینی‌شده در ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۱۰. 
• علی ابراهیمی سراجی. «تقویم هجری شمسی: میراث کهن ایرانیان» ‎(فارسی)‎. پایگاه خبری ماهنامهٔ نجوم، ۲۹ اسفند ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۱۰.