Gibraltar

	Gibraltar
Flaga Gibraltaru	Herb Gibraltaru
	Dewiza: (łac.) Nulli Expugnabilis Hosti; (Niezdobyty przez żadnych wrogów)
	Hymn: Hymn Gibraltaru
Państwo	Wielka Brytania
Język urzędowy	angielski
Język używany	angielski, hiszpański
Stolica	Gibraltar
Status terytorium	terytorium zamorskie
Zależne od	Wielkiej Brytanii
Głowa terytorium	królowa Elżbieta II
Gubernator	gubernator Adrian Johns
Szef rządu	szef ministrów Peter Caruana
Powierzchnia; • całkowita; • wody śródlądowe	; 6,5 km²; 0
Liczba ludności (2010); • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 28796 ▼; 4 425 osób/km²
PKB (2010); • całkowite ; • na osobę	; 1,1 mld USD▲; 38 200 USD▲
Jednostka monetarna	funt gibraltarski, funt brytyjski (GIP, GBP)
Rok utworzenia	zajęcie fragmentu terytorium Hiszpanii; 1713
Strefa czasowa	UTC +1 – zima; UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	GI/GIB/292
Domena internetowa	.gi
Kod samochodowy	GBZ
Kod samolotowy	VR-G
Kod telefoniczny	+350

Ten artykuł dotyczy dependencji brytyjskiej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Na mapach: 36°08′N 5°21′W / 36.133, -5.35 Gibraltar (zniekształcone arab. جبل طارق – Dżabal al-Tarik, "góra Tarika"^[3]) – skalisty półwysep na południowym wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego, u wyjścia Morza Śródziemnego na Ocean Atlantycki. Gibraltar stanowi terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii.

[edytuj] Historia

W 711 roku miejsce lądowania berberyjskiego wodza Tarika (stąd nazwa), który rozpoczął w tym miejscu podbój Hiszpanii przez Arabów. W 1462 roku zdobyty przez wojska chrześcijańskie podczas rekonkwisty. W 1704^[4], podczas wojny o sukcesję hiszpańską zajęty przez Wielką Brytanię, ostatecznie przyznany jej pokojem utrechckim jako wieczysta kolonia.

W czasie wojny angielsko-hiszpańskiej w 1727 r. Hiszpania próbowała odzyskać zbrojnie Gibraltar co jednak zakończyło się porażką. Po tej wojnie mocą traktatu w Sewilli w 1729 została ustalona strefa neutralna między brytyjskim obszarem Gibraltaru a hiszpańską miejscowością La Línea de la Concepción o długości 600 toises (ok. 1140 m) – szeroką na "więcej niż odległość dwóch strzałów armatnich między Hiszpanami a Brytyjczykami". W 1908 r. Brytyjczycy zbudowali ogrodzenie w części strefy do której wysunęli roszczenia czego nie uznali Hiszpanie. Oznaczało to faktyczny podział strefy^[5]. Mimo że obecnie oba państwa są członkami Unii Europejskiej, Hiszpania nie uznaje "granicy" z Gibraltarem – używa terminologii "ogrodzenie", "płot", "zasieki".

"The Rock" (Skała) miała w przeszłości (i ma nadal) ogromne znaczenie strategiczne, bowiem strzeże Cieśniny Gibraltarskiej, będącej jedynym połączeniem Morza Śródziemnego z Atlantykiem. To znaczenie szczególnie wzrosło w latach II wojny światowej – żadne nawodne jednostki flot Niemiec i Włoch nie mogły się tędy przedostać. Do roku 1943 – tj. do opanowania przez Aliantów północnej Afryki i Sycylii – było to jedyne, oprócz lotnisk na Malcie, lądowisko dla samolotów kursujących na trasie Anglia – Egipt (pomijając krótkie okresy, gdy Alianci mieli w posiadaniu lotniska w Libii).

10 września 1967 przeprowadzono tu referendum, w którym mieszkańcy wypowiedzieli się za pozostaniem Gibraltaru jako terytorium zamorskiego Wielkiej Brytanii (opowiedziało się za tym 99% głosujących). Był to pierwszy akt samostanowienia mieszkańców Gibraltaru i od tego czasu 10 września jest co roku obchodzony jako święto narodowe. Ponowne referendum odbyło się w 2002, gdy rządy brytyjski i hiszpański doszły do porozumienia w sprawie przyszłości Gibraltaru. Projekt przewidywał ustanowienie brytyjsko-hiszpańskiego kondominium w Gibraltarze ("wspólny podział suwerenności"). 7 listopada 2002 Gibraltarczycy odrzucili w referendum tę propozycję przytłaczającą większością głosów (NIE: 98,5%, TAK: 1,03%).^[6] Nowa niekolonialna konstytucja obowiązuje od 2007, ale Wielka Brytania zatrzymała odpowiedzialność za obronę, politykę zagraniczną i finanse.

[edytuj] Geografia

Osobny artykuł: Geografia Gibraltaru.

Panorama Gibraltaru (miasto i skała)

Brak bogactw naturalnych i ograniczone zasoby słodkiej wody. Wodę z deszczu przechowuje się w wykutych zbiornikach w skałach. Część wody pochodzi z odsalania wody morskiej.

Gibraltar jest jednym z najgęściej zaludnianych terytoriów świata – 4881 mieszkańców na 1 km². Ląd wydarty morzu stanowi ok. 1/10 całkowitego obszaru.

Ponad portem i zabudową miejską wznosi się wysoka na 426 m n.p.m. wapienna Skała Gibraltarska, stanowiąca potężną twierdzę pod powierzchnią skały, a na zewnątrz w większości rezerwat przyrody.

Terytorium zależne Wielkiej Brytanii, chociaż pretensje do niego rości sobie Hiszpania. Graniczy na lądzie z hiszpańskim miastem La Línea de la Concepción, od którego oddziela je zdemilitaryzowana strefa neutralna, gdzie wybudowano sztuczny pas startowy lotniska gibraltarskiego i zabudowania lądowego przejścia granicznego pomiędzy Gibraltarem i Hiszpanią.

Dużą część półwyspu zajmuje wapienna Skała Gibraltarska – The Rock. Skała ma ok. 4,8 km długości i jest połączona z kontynentem piaszczystą mierzeją o długości 1,5 km. Skała wznosi się na wysokość 426m. i są w niej rozwinięte formy krasowe, m.in. 150 jaskiń. Ponadto jest to jedyne miejsce w Europie gdzie występują małpy (magoty).

Klimat Gibraltaru jest podzwrotnikowy pośredni między morskim, a kontynentalnym z gorącym bezdeszczowym latem i łagodną zimą. Opady wynoszą ok. 800 mm rocznie i przypadają głównie na okres od września do marca. Temperatura w lipcu waha się od 13 do 29 °C, w styczniu od 13 do 18 °C.

[edytuj] Ludność

Gibraltar liczy 27,5 tys. mieszkańców. Według danych ze spisu z 2001, w siedmiu wyodrębnionych dzielnicach miasta zamieszkiwało:

Lp.	Dzielnica	Mieszkańców	%
1	East Side	429	1,54%
2	North District	4116	14,97%
3	Reclamation Areas	9599	34,91%
4	Sandpits Area	2207	8,03%
5	South District	4257	15,48%
6	Town Area	3588	13,05%
7	Upper Town	2805	10,20%
	Gibraltar	27 495	98,18%

W ciągu ostatnich kilku lat (począwszy od 2002) populację Gibraltaru cechuje przewaga liczby mężczyzn nad liczbą kobiet^[2]. W 2008 wskaźnik maskulinizacji wyniósł 101,13 mężczyzn na 100 kobiet.

W ciągu ostatniego 30-lecia w Gibraltarze notuje się spadkową tendencję liczby narodzin. W 1992 urodziło 569 dzieci, natomiast 7 lat później odnotowano tylko 381 narodzin. W 2008 narodziło 400 dzieci. Zdecydowana większość matek jest w wieku 20-34 lat. Co szósta z nich ma 35 lat i więcej, natomiast 5,5% matek rodzi swe dziecko w wieku 19 i mniej lat^[2]. Dla porównania liczba zgonów w ciągu ostatnich 30 lat oscylowała od 200 do 300 (w 2008 odnotowano 227 zgonów).

Ludność Gibraltaru powoli rośnie – w grudniu 2008 liczba mieszkańców wyniosła 29 286. W latach 2005-2008 wskaźnik wzrostu wyniósł +1,76%^[2]. Wskaźnik urodzeń w ostatnich kilku latach wynosił od 12 do 15‰ (13,7‰ w 2008). W tym samym okresie wskaźnik zgonów wahał się w przedziale od 6 do 9‰ (7,8‰ w 2008). Dzięki temu Gibraltar od kilku lat notuje dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego +5,9‰ (2008).

Liczba zawartych małżeństw w ciągu ostatnich 35 lat wykazuje stałą tendencję rosnącą. W 1984 było ich 398, a w 2008 – po raz pierwszy – liczba małżeństw zawartych przekroczyła 1000 (było ich 1062)^[2]. Oznacza to 2,7-krotny wzrost na przestrzeni ćwierćwiecza. Ciekawostką jest fakt, że większość tych małżeństw jest zawieranych przez osoby niebędące stałymi mieszkańcami Gibraltaru.

Wykres liczby ludności Gibraltaru na przestrzeni ostatniego półwiecza

źródło: Abstract of Statistics 2008 (Statistics Office of Gibraltar)^[2]

Struktura mieszkańców Gibraltaru wg kraju pochodzenia, na przestrzeni ostatniego półwiecza, nie uległa większym zmianom^[2]. Co najmniej 2/3 z nich to rodowici mieszkańcy Gibraltaru a kilkanaście procent stanowią obywatele Wielkiej Brytanii. W 2008 struktura przedstawiała się następująco: Gibraltarczycy – 81,1%; Brytyjczycy – 11,1%; inne nacje – 7,8%.

[edytuj] Religia

Osobny artykuł: Diecezja Gibraltaru.

Osobny artykuł: Wielka Synagoga w Gibraltarze.

Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Wielkiej Brytanii#Świadkowie Jehowy na Gibraltarze.

Struktura wyznaniowa wszystkich mieszkańców Gibraltaru (wg danych ze spisu powszechnego w 2001)^[2] przedstawia się następująco:

Kościół rzymskokatolicki – 78,09%;
kościół anglikański – 6,98%;
islam – 4,01%;
pozostali chrześcijanie – 3,21%;
judaizm – 2,12%;
hinduizm – 1,79%.

Wśród rodowitych Gibraltarczyków zdecydowanie przeważają wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego, jest ich 88,05%. Wierni kościoła anglikańskiego stanowią 4,22%; a co 50 Gibraltarczyk jest wyznania mojżeszowego. Nieco inaczej przedstawia się struktura wyznaniowa brytyjskich mieszkańców Gibraltaru – wyznawcy kościoła anglikańskiego i rzymskokatolickiego znajdują się w równowadze (stanowią odpowiednio: 35,48% i 31,82%). Do wiary w hinduizm przyznaje się co 19 Brytyjczyk zamieszkujący Gibraltar. Wśród pozostałych narodowości najwięcej wyznawców ma islam i katolicyzm (50,20% i 24,52%).

[edytuj] Gospodarka

Gibraltar jest krajem zamożnym ze względu na swoją znakomitą lokalizację. Dzięki niej na Gibraltarze rozwinął się port handlowy i pasażerski. Obsługa statków handlowych i opłaty pobierane za tranzyt towaru są głównym źródłem dochodów kolonii. Dużą rolę odgrywa także turystyka , dzięki której w 1991 kraj odwiedziło 4,1 mln turystów, a kasa państwa została zasilona 112 mln USD. Gospodarka półwyspu jest uzależniona od Wielkiej Brytanii, która udziela kolonii pożyczek i kredytów. Dochód narodowy w 2008 wynosił 38 200 USD na 1 mieszkańca.

[edytuj] Języki

Oficjalnym językiem na półwyspie jest angielski, który używany jest m.in. przez władze, administrację i sądownictwo. Wielu mieszkańców biegle posługuje się też hiszpańskim. Na półwyspie spotyka się również ludzi posługujących się llanito (czyt. ljanito) – kreolem angielskiego i andaluzyjskiego dialektu hiszpańskiego (przypomina to używany głównie w USA spanglish). Ponadto w Gibraltarze mieszka spora mniejszość maltańska oraz arabska, które posługują się maltańskim oraz arabskim.

Przypisy

↑ CIA The World Factbook (ang.). CIA. [dostęp 2010-01-06].
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Abstract of Statistics 2008 (ang.). Statistics Office of Gibraltar. [dostęp 2010-01-07].
↑ Radosław Stryjewski, Na granicy kultur [w:] Islam a terroryzm, pod red. nauk. Anny Parzymies, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2003, s. 236-237
↑ Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz: Historia Hiszpanii. Wyd. I. Wrocław: Ossolineum, 1998, s. 202. ISBN 83-04-04403-X.
↑ http://www.gibnet.com/library/neutral.html The Status of the Neutral Territory
↑ BBC NEWS | Europe | Gibraltar referendum result in quotes

Gibraltar na pierwszym planie, w oddali La Línea de la Concepción
Meczet w Gibraltarze
Gibraltar, Europa Point – powszechnie znany jako najdalej na południe wysunięty punkt Europy, w rzeczywistości dalej na południe znajduje się dość duży obszar Hiszpanii (np. hiszpańskie miasto Tarifa)
Magot gibraltarski
Stutonowe działo
Jedno z dział znajdujących się w instalacji wojskowej wydrążonej w Skale Gibraltarskiej.
Lotnisko w Gibraltarze
Afryka widziana z południowego krańca Gibraltaru]]