1975

Godine: 1970 1971 1972 1973 1974 - 1975 - 1976 1977 1978 1970

Desetljeća: 1940e 1950e 1960e - 1970e - 1980e 1990e 2000e

Stoljeća: 19. stoljeće - 20. stoljeće - 21. stoljeće

Ovo je članak o godini 1975.

1975 u drugim kalendarima

Gregorijanski	1975 MCMLXXV
Ab urbe condita	2728
Islamski	1394 – 1395
Iranski	1353 – 1354
Hebrejski	5735 – 5736
Bizantski	7483 – 7484
Koptski	1691 – 1692
Hindu kalendari
- Vikram Samvat	2030 – 2031
- Shaka Samvat	1897 – 1898
- Kali Yuga	5076 – 5077
Kineski
- Kontinualno	4611 – 4612
- 60 godina	Yin Drvo Zec (od kineske N. g.)
Holocenski kalendar	11975
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1975 (MCMLXXV) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru.

• Međunarodna godina žena (UN)
• Godina evropskog arhitekturnog nasleđa (Savet Evrope)

Događaji

Januar/Siječanj

• 13.1. - Ilič Ramirez Sančez (Karlos Šakal) i Narodni front za oslobođenje Palestine hteli da RPG-om pogode avion izraelskog El Al-a na pariskom Orly-ju, ali pogodili jugoslovenski DC-9. Jugoslovenska štampa insinuira da su Amerikanci iza toga.
• januar - Osmorica profesora, Praxis-ovaca, izbačena sa Beogradskog univerziteta - Mihailo Marković, Ljubomir Tadić, Zagorka Golubović, Svetozar Stojanović, Miladin Životić, Dragoljub Mićunović, Nebojša Popov i Trivo Inđić.

Februar/Veljača

• 13.2. - Kiparski Turci su u severnom delu ostrva, koji je sedam meseci ranije okupirala Turska, proglasili "Tursku federalnu državu Kipar" i formirali ustavotvornu skupštinu. Za prvog predsednika skupštine izabran je vođa kiparskih Turaka Rauf Denktaş.

+ Jugoslovenske vlasti proterale dve američke operske pevačice, pod optužbom za "neprijateljsku aktivnost" (navodno poslale 250 letaka na adrese u Jugoslaviji, koje im je dao neki čikaški emigrant).

• februar - Jugoslovenski disident Mihajlo Mihajlov osuđen na sedam godina zatvora.

+ Zabranjen časopis Praxis.

Mart/Ožujak

• 6.3. - Alžirski sporazum između Iraka i Irana o rešenju pograničnog spora.
• 7.3. - U Ženevi umro Veljko Vlahović, član Predsedništva Centralnog komiteta SKJ, jedan od najbližih saradnika predsednika Tita.
• 10-11.3. - U Dublinu pod predsjedanjem irskog premijera Liama Cosgravea održan prvi sastanak Evropskog savjeta, odnosno redovni sastanak na vrhu tadašnje Evropske ekonomske zajednice.
• 13.3. - "Konvoj suza" u Južnom Vijetnamu - evakuacija se pretvara u egzodus.

+ Umro Ivo Andrić, jugoslovenski nobelovac.

• 21.3. - Komunistička hunta Derg proglasila republiku u Etiopiji.
• 25.3. - Saudijski kralj Fejsal ubijen. Počinilac je nećak, pogubljen je 18.6.
• 28.3. - Požar u riječkom rodilištu, stradalo 25 beba.
• 29.3. - Ustaše upucale jugoslovenskog vice-konzula u Lionu, Mladena Đogovića.
• 30.3.? - Zoran Radmilović dobio "Zlatnog ćurana" na "Danima komedije" u Svetozarevu za ulogu u "Radovanu III".
• mart - U Zadru osuđeno 15 osoba za "zaveru za otcepljenje Hrvatske".

April/Travanj

• 1.4. - Predsjednik Kambodže Lon Nol pobjegao u Indoneziju, nakon što su Crveni Kmeri opkolili glavni gran Pnom Pen.
• 3.4. - Sovjetski velemajstor Anatolij Karpov postao 12. svjetski prvak u šahu nakon što je dotadašnji prvak Robert Bobby Fischer odbio prihvatiti uvjete Svjetske šahovske asocijacije (FIDE) za susret za svjetsku titulu.
• 4.4. - Vijetnamski rat: tokom "Operacije Babylift", američki vojni avion koji je prevozio vijetnamsku ratnu siročad srušio se nakon polijetanja iz Saigona (Vijetnam). Poginule su 172 osobe, većinom djece.

+ Bill Gates osnovao Microsoft.

• 13.4. - Napad Palestinaca na Falangu (Partija Kataeb) i uzvratni Autobuski masakr - iskra građanskom ratu u Libanu.
• 17.4. - Crveni Kmeri ušli u Pnom Pen, čime je završen Kambodžanski građanski rat (od 1970). Pol Pot proglašava "Demokratsku Kampućiju" i postaje njen prvi premijer (1975-1979); odmah počinje evakuacija gradova i genocid (ovaj dan je proglašen za 1. dan godine 0).
• 21.4. - Troje ljudi poginulo u napadu nemačke terorističke grupe Bader-Majnhof na ambasadu Nemačke u Stokholmu.
• 24.4. - Teroristi iz Frakcije crvene armije zauzimaju ambasadu Zapadne Nemačke u Štokholmu, uzimaju 11 taoca i zahtevaju puštanje iz zatvora svojih članova. Ubrzo zatim ih hapsi švedska policija.
• 30.4. - Rat u Vijetnamu: Rat se završava tako što komunističke snage osvajaju Sajgon, i Južni Vijetnam se bezuslovno predaje.

Maj/Svibanj

• 16.5. - Sikkim se priključio Indiji nakon referenduma.
• 28.5. - Lagoskim ugovorom, 15 zapadnoafričkih zemalja stvara ECOWAS.
• maj - Jugoslavija optužuje Austriju da nije ispoštovala ugovorenu zaštitu manjina i da je desničarski jugoslovenski emigranti koriste kao bazu za napade na Jugoslaviju.

Jun/Juni/Lipanj

• 5.6. - Posle osam godina, ponovo otvoren Suecki kanal.
• 7 - 15.6. - EuroBasket 1975 u Jugoslaviji.
• 11.6. - Novi ustav Grčke - Treća helenska republika ("dimokratía")
• 15.6. - Finale Evropskog prvenstva u košarci u Beogradu: Jugoslavija pobedila SSSR.
• 25.6. - Mozambik nezavisan od Portugala.
• 26.6. Indira Gandhi je proglasila izvanredno stanje u Indiju.
• jun - Severnokorejski predsednik Kim Il Sung posetio Jugoslaviju.
• jun - Jugoslaviju posetili grčki predsednik Konstantin Karamanlis i Severnokorejski Kim Il Sung.

Jul/Juli/Srpanj

• 5.7.. - Zelenortska Republika je dobila nezavisnost nakon 500 godina portugalske vlasti.
  • 5.7.. - američki teniser Artur Eš postao je prvi crnac pobednik turnira u Vimbldonu.
• 6.7. - Komori (osim Mayotte-a) proglasili nezavisnost od Francuske.
• 12.7. - Sao Tome i Principe nezavisan od Portugala.
• 17.7. - američki i sovjetski vasionski brodovi „Sojuz 19“ i „Apolo 18“ spojili su se u Zemljinoj orbiti. Komandanti letilica, Aleksej Leonov i Tom Staford, razmenili su čestitke, pri čemu je Rus govorio engleski a Amerikanac ruski.
• 30.7. - u Helsinkiju počela Konferencija o evropskoj bezbednosti i saradnji koja je okupila državnike 35 zemalja, uključujući lidere SSSR i SAD Leonida Brežnjeva i Džeralda Forda. Jugoslovensku delegaciju predvodio Josip Broz Tito. KEBS kasnije transformisan u Organizaciju za evropsku bezbednost i saradnju.

Avgust/August/Kolovoz

• 1.8. - Sporazumima iz Helsinkija zasnovan KEBS (dan. OEBS) - Deklaracija o principima država-učesnica u međusobnim odnosima (nemešanje u unutrašnje poslove, nepovredivost granica itsl.).
• 3.8. - U Jugoslaviju doputovao američki predsednik Džerald Ford.
• 15.8.. U vojnom puču ubijen predsednik Bangladeša šeik Mudžibur Rahman, prvi premijer nakon sticanja nezavisnosti u januaru 1972.
• 24.8. - Grčka: smrtna kazna liderima vojne hunte preinačena u doživotnu.
• avgust - Vladimir Dapčević, antititoistički komunista, kidnapovan u Bukureštu od strane jugoslovenskih organa

Septembar/Rujan

• 3.9. - Potpisan ugovor o zajedničkom ulaganju za izgradnju fabrike smrznute hrane, današnji Frikom, strani kapital (Unilever) ima učešće 48%.
• 16.9. - Papua Nova Gvineja je stekla nezavisnost Od Australije.
• 28.9. - Priština dobila Orden narodnog heroja.
• septembar - Dva pokušaja ubistva američkog predsednika Forda.

Oktobar/Listopad

• oktobar - Kongres Saveza književnika Jugoslavije; referat Staneta Dolanca, sekretara Izvršnog komiteta CK SKJ, praktično poziva pisce i druge na autocenzuru. Neki najpoznatiji pisci nisu ni došli.
• 1.10. - Razdvojeni Gilbertovi otoci (kasniji Kiribati) i Elisovi otoci (kasniji Tuvalu) u zasebne krunske kolonije Velike Britanije.
• 1.10.. - U Manili održan Thrilla in Manila ili "Triler u Manili" - boks meč u kome je svjetski prvak u teškoj kategoriji Muhammad Ali obranio titulu od Joea Fraziera, poznat kao jedna od najvećih i najspektakularnijih borbi u historiji boksa.
• 5.10. - Američko istražno povjerenstvo ustvrdilo je da je američka tajna služba CIA 60-ih godina nekoliko puta pokušala ubiti kubanskog predsjednika Fidela Castra.
• 11.10. - Emitirana prva epizoda Saturday Night Live, jedne od najpopularnijih, najdugovječnijih i najuticajnijih zabavno-humorističkih TV-serija na svijetu.
• 21.10. - Otvoren rekreativni centar "Zvezdani gaj" u Beogradu.
• 30.10. - Jugoslovenski avion DC-9-30 YU-AJO se srušio prilikom sletanja po magli u Pragu - 68 poginulih. [1]
• oktobar - 14. sednica predsedništva CK SKJ - treba pokazati veću strogost protiv spoljnjeg i unutrašnjeg neprijatelja; takođe prva verzija Zakona o udruženom radu.

Novembar/Studeni

• 5.11. - Otvoreno Dečje selo "Dr Milorad Pavlović" u Sremskoj Kamenici.
• 7.11. - U Banja Luci osnovan Univerzitet, u sklopu kojeg je bilo šest fakulteta, tri više škole i devet instituta i zavoda.
• 10.11. - Vlade Jugoslavije i Italije potpisale Osimski sporazum, definitivno rešenje Tršćanskog pitanja- potvrđen Memorandum o razumevanju iz 1954 - utvrđenje granice, preuzete obaveze o zaštiti manjina, predviđena saradnja u raznim poljima (ugovor stupio na snagu 11. 10. 1977).
• 11.11. - Angola je stekla nezavisnost od Portugala, ubrzo počinje građanski rat.
• 14.11. - Španci napuštaju Zapadnu Saharu.
• 15.11. - Vrednost američkog dolara zaključena ispod 18 dinara, prvi put od uvođenja fluktuirajućeg kursa maja 1973.
• 22.11. - Dva dana nakon Frankove smrti, Juan Carlos proglašen za kralja Španije.
• 25.11. - Južnoamerička država Surinam stekla nezavisnost od Holandije, a za predsjednika postavljen Johan Ferrier.
• 28.11. - Istočni Timor proglasio nezavisnost.
• 30.11. - Afrička država Dahomej promijenila naziv u Narodna Republika Benin.

Decembar/Prosinac

• 3.12. - u Laosu vlast preuzeli komunisti i proglasili kraj 600 godina stare monarhije.
• 7.12. - indonežanska armija je ušla u Istočni Timor gde je, nakon ukidanja trovekovne portugalske kolonijalne vlasti, izbio građanski rat.
• 18.12. - Otvorena prva pešačka zona u Beogradu.
• 25.12. - Proizvedeno milionito "Zastavino" vozilo (Zastava 101).
• 27.12. - Više od 400 rudara poginulo u eksploziji u rudniku uglja u Časnali u indijskoj državi Bihar.
• 29.12. - Eksplozija bombe u zračnoj luci LaGuardia u New Yorku, 11 poginulih. Iako za napad nitko nije preuzeo odgovornost, sumnjalo se da iza njega stoje hrvatski "nacionalisti".

Tokom godine

• Izgrađena prva dva agregata HE Varaždin [2] od po 47 MW; dva plinskoturbinska agregata KTE Jertovec (Konjščina) od po 31,5 MW.
• Završena brana Mratinje na reci Piva u Crnoj Gori (zbog koje se Pivski manastir preseljava na novu lokaciju).
• Spomen muzej "21. oktobar" u Kragujevcu.
• Inflacija u Jugoslaviji 22%.
• Izgubljeno rekordnih 24.700.675 radnih dana zbog bolovanja.
• Jake kiše i poplave Dunava umanjile rod u podunavskim zemljama.
• TV serija Grlom u jagode.

1975. u temama

• Rukovodstvo Jugoslavije:
  • Predsednik Republike i SKJ - Josip Broz Tito
  • Predsednik Saveznog izvršnog veća - Džemal Bijedić
  • Predsednik Savezne skupštine - Kiro Gligorov

• Stekli nezavisnost:

Mozambik	Zelenortska Republika	Komori	Sao Tome i Principe
Papua Nova Gvineja	Angola	Surinam	(nakratko)

• Televizija. TV serije: "Otpisani" (1974-75), "Pesma", "Pozorište u kući 3", "Vaga za tačno merenje" (1975-79), "Šta da se radi" (1975-77), "Azbuka zanimanja" (1975-76), "Đavolje merdevine", "Lepeza", "Život je lep" (TV Beograd); "Gruntovčani", "Kapelski kresovi" (snim. 1974, prikazivana 1975-76), "Vrijeme ratno i poratno" (TV Zagreb); "Odbornici" (TV Sarajevo).

Rođenja

• 6.1. - Enis Bešlagić, bosanskohercegovački glumac
• 21.1. - Oliver Dulić, političar u Srbiji
• 30.1. - Danijel Ljuboja, bosanskohercegovački pozorišni glumac

• 22.2. - Dru Barimor, američka glumica.
• 26.2. - Almir Delić, bosanskohercegovački nogometaš

• 15.3. - Eva Longoria Parker, američka glumica i model
• 17.3. - Hrvoje Kečkeš, hrvatski glumac

• 2.5. - Dejvid Bekam, engleski fudbaler
• 6.5. - Martina Tomčić, hrvatska operna pjevačica
• 10.5. - Branka Bebić, hrvatska manekenka

• 4.6. - Angelina Jolie, američka glumica
• 17.6. - Milan Gurović, srpski košarkaš
• 27.6. - Tobey Maguire, američki filmski glumac

• 3.7. - Vuk Jeremić, srpski političar

• 6.8. - Ivica Grlić, bosanskohercegovački nogometaš
• 7.8. - Gaahl, norveški black metal pevač (Gorgoroth)
• 9.10. - Kate Winslet, britanska glumica
• 9.10. - Mark Viduka, australski nogometaš
• 27.10. - Predrag Drobnjak, crnogorski košarkaš

• 13.11. - Vlado Šćepanović, crnogorski košarkaš
• 30.11. - Adnan Gušo, bosanskohercegovački golman

• 9.12. - Aleksandar Karakašević, srpski stonoteniser
• 17.12. - Mila Jovović, glumica i foto-model

Smrti

• 19.1. - Sulejman ef. Kemura, bosanskohercegovački reis

• 24.2. - Vjekoslav Štefanić, hrvatski filolog (r. 1900.)
• 25.2. - Abdurezak Hifzi Bjelavac, bosanski književnik

• 7.3. - Veljko Vlahović, revolucionar, političar, narodni heroj (* 1914)
• 13.3. - Ivo Andrić, bosanski književnik i dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961
• 15.3. - Aristoteles Onassis, grčki brodovlasnik (r. 1906.)

• 5.4. - Čang Kaj-šek, kineski političar
• 7.4. - Krsto Hegedušić, hrvatski slikar (r. 1901.)
• 12.4. - Josephine Baker, američko-francuska glumica, pjevačica i plesačica (* 1906.)
• 24.4. - Vanja Radauš, slikar, vajar, grafičar (* 1906)
• 29.4. - Stjepan Gomboš, hrvatski arhitekt (r. 1895.)

• 11.8. - Dušan Skovran, dirigent i muzički pisac (* 1923)
• 27.8. - Haile Selassie, posljednji etiopijski car
• 29.8. - Éamon de Valera, irski političar i državnik (* 1882.)

• 17.9. - Krešimir Baranović, kompozitor, dirigent, muzički pedagog, akademik (* 1894)
• 19.9. - Kosta Todorović, lekar i akademik (* 1887)
• 20.9. - Saint-John Perse, francuski pjesnik i diplomat (r. 1887.)

• 19.10. - Milan Budimir, srpski klasični filolog i akademik (* 1891)
• 30.10. - Gustav Ludwig Hertz, njemački fizičar i dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1921. (* 1887)

• 2.11. - Pier Paolo Pasolini, italijanski književnik i filmaš (r. (1922.)
• 20.11. - Francisco Franco, španski general i diktator (* 1892)

• 4.12. - Hannah Arendt, njemački filozof (r. 1906.)
• 7.12. - Mara Švel-Garmišek, hrvatska književnica (* 1900.)

Nobelova nagrada za 1975. godinu

• Fizika: Aage Niels Bohr, Ben R. Mottelson i James Rainwater
• Kemija: John Cornforth i Vladimir Prelog (rođen u Sarajevu)
• Fiziologija i medicina: David Baltimore, Renato Dulbecco i Howard M. Temin
• Književnost: Eugenio Montale
• Mir: Andrej Dmitrijevič Saharov
• Ekonomija: Leonid Kantorovich i Tjalling Koopmans

Spoljne veze

• Yugoslav Moslems Arrested for Alleged "Cominformist" Activities, Slobodan Stanković, Open Society Archives - Radio Free Europe
• World Bank Helps Yugoslavia's Economic Development, OSA-RFE
• Yugoslav Critic of Comecon Labor Migration, Zdenko Antić, OSA-RFE
• Productive Results of Yugoslav-Rumanian Co-operation, Zdenko Antić, OSA-RFE
• Yugoslav Attitude Toward International Communist Movement, Slobodan Stanković, OSA-RFE
• Yugoslav Foreign Minister Visiting Moscow, Slobodan Stanković, OSA-RFE
• The Divisive Issue Of Macedonia: Yugoslav Attitudes And Suspicions, Slobodan Stanković, OSA-RFE
• Yugoslav Book on Tito's Conflict with Moscow Reviewed, Slobodan Stanković, OSA-RFE

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1975