Hagia Sofia - była katedrą patriarchy Konstantynopola od 537 r. do 1453 r., kiedy to została zabrana przemocą i zamieniona na meczet. Do dziś dnia widoczne są mozaiki z postaciami
świętych.
Konstantynopol stał się siedzibą patriarchy w 381, gdy do czterech dotychczasowych stolic patriarszych – Rzymu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy – Sobór konstantynopolitański I dodał piątą: Nowy Rzym (gr. Nea Roma), czyli Konstantynopol, sytuując ją jako drugą w hierarchii patriarchatów. Ustanowienie stolicy patriarszej w Konstantynopolu było wynikiem zabiegów biskupów tego miasta, dotychczas skromnych sufraganów Heraklei. Wśród hierarchii, wiernych i cesarzy przeważył pogląd, że skoro dotychczasowe Bizancjum, którego znaczenie wynikało "tylko" z ruchu handlowego przez Bosfor, stało się stolicą wschodniej części Cesarstwa, to powinno zostać wyniesione do rangi równej Rzymowi – starej stolicy. Mimo przeciwdziałania papieży kolejne sobory powszechne przyznały biskupom Konstantynopola godność patriarszą i wydzieliły im kanoniczne terytorium, składające się ostatecznie z całej europejskiej części Cesarstwa Wschodniorzymskiego, diecezji Ilirii (należącej do cesarstwa zachodniorzymskiego) i całej Azji Mniejszej.
Patriarchowie Konstantynopola objęli przewodnią rolę w kościele wschodniej części cesarstwa rzymskiego, który później stał się Kościołem Prawosławnym. Na osiągnięcie tej pozycji złożyło się kilka czynników. Pierwszym (chronologicznie) było to, że cesarze bizantyjscy faworyzowali patriarchów rezydujących w ich stolicy, którzy też naturalną koleją rzeczy mieli największe możliwości działania u tronu. Dalej: pozostałe patriarsze stolice Wschodu, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, wcześnie znalazły się pod władzą muzułmanów, co automatycznie odebrało im wiele z ich pierwotnego znaczenia – przestały być jakakolwiek konkurencją dla Konstantynopola. Po upadku Konstantynopola znaczenie jego patriarchów, paradoksalnie, jeszcze wzrosło, ponieważ w systemie millet, zgodnie z którym Turcy osmańscy urządzili swoje państwo, patriarcha konstantynopolitański został uznany za głowę całego rum millet ("narodu rzymskiego" – wiernych Kościoła Prawosławnego), z czym wiązała się pewna władza świecka, a przede wszystkim fiskalna i finansowa. Uzależnienie patriarchów Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy od patriarchy Konstantynopola doszło do tego stopnia, że niektórzy z nich rezydowali w Konstantynopolu, a nie w swoich stolicach.
Wszystko to działo się w warunkach nieustannego konfliktu z Rzymem, który tlił się od początku istnienia patriarchatu, niekiedy otwarcie, innym razem tylko w formie nieprzychylnej postawy wobec "łacinników". Przejawami tego konfliktu były zwłaszcza schizmy: akacjańska (484-519), focjańska (867-893) i ostatnia, nie zakończona jak dotąd, wielka schizma wschodnia (1054). Patriarchowie Konstantynopola konsekwentnie odmawiają papieżom w Kościele prymatu innego, niż honorowy, uważając siebie, patriarchów ekumenicznych, za równych "papieżom rzymskim".
Zarówno wrogość wobec Rzymu, jak i władza nad całym prawosławiem wydają się słabnąć od początku XX wieku. Po upadku Imperium Osmańskiego upadła świecka władza patriarchów. W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego, a tylko uznające jego zwierzchnictwo duchowe. W słowiańskich Kościołach lokalnych osłabł wpływ kultury greckiej, a i Konstantynopol przestał być jej ośrodkiem. 7 grudnia 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras I odwołali wzajemne klątwy rzucone jeszcze w 1054. Stosunki między Rzymem a Konstantynopolem uległy po tym fakcie ogólnemu ociepleniu, choć nie doszło jeszcze do interkomunii ani do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach wiary. Najdalszym krokiem w tym kierunku pozostaje prawosławno-katolicka Deklaracja z Balamand z 1993.
Poza patriarchą prawosławnym, od 1461 w Konstantynopolu rezyduje jeszcze ormiański patriarcha Konstantynopola, jeden ze zwierzchników Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Nie ma natomiast w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego (katolickiego). Jedynym okresem w dziejach, gdy w Konstantynopolu rezydowali patriarchowie łacińscy, pozostaje okres Cesarstwa Łacińskiego (1204-1261) (prawosławni patriarchowie konstantynopolitańscy rezydowali wtedy, wraz z dworem cesarskim, w Nicei). Później był to urząd tytularny, sprawowany przez jednego z urzędników Kurii Rzymskiej, zniesiony w 1964. Obecnie patriarcha Konstantynopola sprawuje zwierzchnictwo nad prawosławnymi w Turcji oraz na niektórych wyspach nie należących do jurysdykcji Cerkwi w Grecji.
[edytuj] Bibliografia
- V. Grumel, La chronologie, Paris 1958.
- S. Runciman, Wielki Kościół w niewoli. Studium historyczne patriarchatu konstantynopolitańskiego od czasów bezpośrednio poprzedzających jego podbój przez Turków aż do wybuchu greckiej wojny o niepodległość, przeł. J.S. Łoś, Warszawa 1973.
- A. Weiss, Ekumeniczny Patriarchat Prawosławny, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 1983, t.4, k.843-852.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Lista biskupów Bizancjum i patriarchów Konstantynopola
|
| święty Andrzej Apostoł |
założyciel, przed r. 38 |
| Stachys |
38-54 |
| Onezym |
54-68 |
| Polikarp I |
69-89 |
| Plutarch |
89-105 |
| Sedecjon |
105-114 |
| Diogenes |
114-129 |
| Eleuteriusz |
129-136 |
| Feliks |
136-141 |
| Polikarp II |
141-144 |
| Atenodor |
144-148 |
| Euzois |
148-154 |
| Wawrzyniec |
154-166 |
| Alipiusz |
166-169 |
| Pertinaks |
169-187 |
| Olimpian |
187-198 |
| Marek I |
198-211 |
| Filadelfus |
211-217 |
| Cyriak I |
217-230 |
| Kastyn |
230-237 |
| Eugeniusz I |
237-242 |
| Tytus |
242-272 |
| Domecjusz |
272-284 |
| Rufin I |
284-293 |
| Probus |
293-306 |
| Metrofan |
306-314 |
| Aleksander |
314-337 |
| Paweł I |
337-339, 342-342, 346-351 |
| Euzebiusz z Nikomedii |
339-341 |
| Macedoniusz I |
342-346, 351-360 |
| Eudoksjusz z Antiochii |
360-370 |
| Demofil |
370-379 |
| Ewagriusz |
379 |
| Grzegorz z Nazjanzu |
379-381 |
| Maksym I Cynik |
380 |
| Nektariusz |
381-397 |
| Jan Chryzostom |
398-404 |
| Arsacjusz z Tarsu |
404-405 |
| Attyk |
406-425 |
| Syzyniusz I |
426-427 |
| Nestoriusz |
428-431 |
| Maksymian |
431-434 |
| Proklos |
434-446 |
| Flawian |
446-449 |
| Anatoliusz |
449-458 |
| Gennadiusz I |
458-471 |
| Akacjusz |
471-488 |
| Frawitas |
488-489 |
| Eufemiusz |
489-495 |
| Macedoniusz II |
495-511 |
| Tymoteusz I |
511-518 |
| Jan II Kapadocki |
518-520 |
| Epifaniusz |
520-535 |
| Antym I |
535-536 |
| Menas |
536-552 |
| Eutychiusz |
552-565, 577-582 |
| Jan III Scholastyk |
565-577 |
| Jan IV Postnik |
582-595 |
| Cyriak II |
596-606 |
| Tomasz I |
607-610 |
| Sergiusz I |
610-638 |
| Pyrrus I |
638-641, 654 |
| Paweł II |
642-653 |
| Piotr |
654-666 |
| Tomasz II |
667-669 |
| Jan V |
669-675 |
| Konstantyn I |
675-677 |
| Teodor I |
677-679, 686-687 |
| Jerzy I |
679-686 |
| Paweł III |
687-693 |
| Kallinik I |
693-705 |
| Cyrus |
705-711 |
| Jan VI |
712-715 |
| German I |
715-730 |
| Anastazy |
730-754 |
| Konstantyn II |
754-766 |
| Nicetas I |
766-780 |
| Paweł IV |
780-784 |
| Tarazjusz |
784-806 |
| Nicefor I |
806-815 |
| Teodot I Kassiteras |
815-821 |
| Antoni I Kassimates |
821-836 |
| Jan VII Gramatyk |
836-843 |
| Metody I |
843-847 |
| Ignacy I |
847-858, 867-877 |
| Focjusz I Wielki |
858-867, 877-886 |
| Stefan I |
886-893 |
| Antoni II Kauleas |
893-901 |
| Mikołaj I Mistyk |
901-907, 912-925 |
| Eutymiusz I Synkellos |
907-912 |
| Stefan II z Amasei |
925-928 |
| Tryfon |
928-931 |
| Teofilakt |
933-956 |
| Polieuktos |
956-970 |
| Bazyli I Skamandrenos |
970-974 |
| Antoni III Studyta |
974-980 |
| Mikołaj II Chryzoberges |
984-996 |
| Syzyniusz II |
996-998 |
| Sergiusz II |
999-1019 |
| Eustacjusz |
1019-1025 |
| Aleksy I Studyta |
1025-1043 |
| Michał I Cerulariusz |
1043-1058 |
| Konstantyn III Lichudes |
1059-1063 |
| Jan VIII Ksifilinos |
1064-1075 |
| Kosma I Jerozolimski |
1075-1081 |
| Eustracjusz Garidas |
1081-1084 |
| Mikołaj III Gramatyk |
1084-1111 |
| Jan IX Agapet |
1111-1134 |
| Leon Styppes |
1134-1143 |
| Michał II Kurkuas |
1143-1146 |
| Kosma II Attykos |
1146-1147 |
| Mikołaj IV Muzalon |
1147-1151 |
| Teodot II |
1151-1153 |
| Neofit I |
1153 |
| Konstantyn IV Chliarenos |
1154-1145 |
| Łukasz Chryzoberges |
1156-1169 |
| Michał III z Anchialos |
1170-1177 |
| Charyton Eugeniotes |
1177-1178 |
| Teodozjusz I Borradiotes |
1179-1183 |
| Bazyli II Kamateros |
1183-1186 |
| Nicetas II Muntanes |
1186-1189 |
| Leoncjusz Teotokites |
1189-1190 |
| Dozyteusz |
1190-1191 |
| Jerzy II Kifilinos |
1191-1198 |
| Jan X Kamateros |
1198-1206 |
| Michał IV Autorejan |
1207-1213 |
| Teodor II Eirenikos |
1213-1215 |
| Maksymus II |
1215 |
| Manuel I Charitopulos |
1215-1222 |
| German II |
1222-1240 |
| Metody II |
1240 |
| Manuel II |
1244-1255 |
| Arseniusz Autorejan |
1255-1259, 1261-1267 |
| Nicefor II |
1260-1261 |
| German III |
1267 |
| Józef I Galezjotes |
1267-1275 |
| Jan XI Bekkos |
1275-1282 |
| Grzegorz II Cyprius |
1283-1289 |
| Atanazy I |
1289-1293, 1303-1309 |
| Jan XII |
1294-1303 |
| Nefon I |
1310-1314 |
| Jan XIII Glikis |
1315-1320 |
| Gerazym I |
1320-1321 |
| Izajasz |
1323-1334 |
| Jan XIV Kalekas |
1334-1347 |
| Izydor |
1347-1350 |
| Kalikst I |
1350-1354, 1355-1363 |
| Filoteusz Kokkinos |
1354-1355, 1364-1376 |
| Makary |
1376-1379, 1390-1391 |
| Nil Kerameus |
1379-1388 |
| Antoni IV |
1389-1390, 1391-1397 |
| Kalikst II Ksantopulos |
1397 |
| Mateusz I |
1397-1410 |
| Eutymiusz II |
1410-1416 |
| Józef II |
1416-1439 |
| Metrofan II |
1440-1443 |
| Grzegorz III Mammas |
1443-1450 |
| Atanazy II |
1450-1453 |
| Gennadiusz II Scholar |
1453-1456, 1458, 1462-1463, 1464 |
| Izydor II Ksantopulos |
1456-1457 |
| Sofroniusz I Syropulos |
1463-1464 |
| Joazaf |
1464, 1464-1466 |
| Marek II Ksylokarawes |
1466 |
| Symeon I z Trapezuntu |
1466, 1471-1474, 1481-1486 |
| Dionizy I |
1466-1471, 1489-1491 |
| Rafał I |
1475-1476 |
| Maksym III Manasses |
1476-1481 |
| Nefon II |
1486-1488, 1497-1498, 1502 |
| Maksym IV |
1491-1497 |
| Joachim I |
1498-1502, 1504 |
| Pachomiusz I |
1503-1504, 1504-1513 |
| Teolept I |
1513-1522 |
| Jeremiasz I |
1522-1545 |
| Joannik I |
1546 |
| Dionizy II |
1546-1555 |
| Joazaf II |
1555-1556 |
| Metrofan III |
1565-1572, 1579-1580 |
| Jeremiasz II Tranos |
1572-1579, 1580-1584, 1587-1595 |
| Pachomiusz II |
1584-1585 |
| Teolept II |
1585-1586 |
| Mateusz II |
1596, 1598-1602, 1603 |
| Gabriel I |
1596 |
| Teofan I Karikes |
1597 |
| Melecjusz I Pegas |
1597-1598, 1601 |
| Neofit II |
1602-1603, 1607-1612 |
| Rafał II |
1603-1607 |
| Tymoteusz |
1612-1620 |
| Cyryl I Lukaris |
1612, 1620-1623, 1623-1635, 1637-1638 |
| Grzegorz IV z Amasei |
1623 |
| Antym II |
1623 |
| Cyryl II Kontares |
1633, 1635-1636, 1638-1639 |
| Atanazy III Patelaros |
1634 |
| Neofit III Nicejski |
1636-1637 |
| Parteniusz I |
1639-1644 |
| Parteniusz II |
1644-1646, 1648-1651 |
| Joannik II |
1646-1648, 1651-1656 |
| Cyryl III |
1652, 1654 |
| Paisjusz I |
1652-1655 |
| Parteniusz III |
1656-1657 |
| Gabriel II |
1657 |
| Parteniusz IV |
1657-1662, 1665-1667, 1671, 1675-1676, 1684, 1685 |
| Dionizy III |
1662-1665 |
| Klemens |
1667 |
| Metody III |
1668-1671 |
| Dionizy IV Muselimes |
1671-1673, 1676-1679, 1682-1684, 1686, 1687, 1693-1694 |
| Gerazym II |
1673-1674 |
| Atanazy IV |
1679 |
| Jakub |
1679-1682, 1685-1688 |
| Kallinik II |
1688, 1689-1693, 1694-1702 |
| Neofit IV |
1688 |
| Gabriel III |
1702-1707 |
| Neofit V |
1707 |
| Cyprian I |
1707-1709, 1713-1714 |
| Atanazy V |
1709-1711 |
| Cyryl IV |
1711-1713 |
| Kosma III |
1714-1716 |
| Jeremiasz III |
1716-1726, 1732-1733 |
| Paisjusz II |
1726-1732, 1740-1743, 1744-1748 |
| Serafim I |
1733-1734 |
| Neofit VI |
1734-1740, 1743-1744 |
| Cyryl V |
1748-1751, 1752-1757 |
| Kallinik III |
1757 |
| Serafim II |
1757-1761 |
| Joannik III |
1761-1763 |
| Samuel I Chaceres |
1763-1768, 1773-1774 |
| Melecjusz II |
1768-1769 |
| Teodozjusz I |
1769-1773 |
| Sofroniusz II |
1774-1780 |
| Gabriel IV |
1780-1785 |
| Prokopiusz I |
1785-1789 |
| Neofit VII |
1789-1794, 1798-1801 |
| Gerazym III |
1794-1797 |
| Grzegorz V |
1797-1798, 1806-1808, 1818-1821 |
| Kallinik IV |
1801-1806, 1808-1809 |
| Jeremiasz IV |
1809-1813 |
| Cyryl VI |
1813-1818 |
| Eugeniusz II |
1821-1822 |
| Antym III |
1822-1824 |
| Chryzant I |
1824-1826 |
| Agatangelos I |
1826-1830 |
| Konstancjusz I |
1830-1834 |
| Konstancjusz II |
1834-1835 |
| Grzegorz VI |
1835-1840, 1867-1871 |
| Antym IV |
1840-1841, 1848-1852 |
| Antym V |
1841-1842 |
| German IV |
1842-1845, 1852-1853 |
| Melecjusz III |
1845 |
| Antym VI |
1845-1848, 1853-1855, 1871-1873 |
| Cyryl VII |
1855-1860 |
| Joachim II |
1860-1863, 1873-1878 |
| Sofroniusz III |
1863-1866 |
| Joachim III |
1878-1884, 1901-1912 |
| Joachim IV |
1884-1887 |
| Dionizy V |
1887-1891 |
| Neofit VIII |
1891-1894 |
| Antym VII |
1895-1897 |
| Konstantyn V |
1897-1901 |
| German V |
1913-1918 |
| Melecjusz IV Metaksakis |
1921-1923 |
| Grzegorz VII |
1923-1924 |
| Konstantyn VI |
1924-1925 |
| Bazyli III |
1925-1929 |
| Focjusz II |
1929-1935 |
| Beniamin |
1936-1946 |
| Maksym V |
1946-1948 |
| Atenagoras I |
1948-1972 |
| Dymitr I |
1972-1991 |
| Bartłomiej I |
od 1991 |
