Biblia

Zwój Tory w języku hebrajskim

Starożytny fragment manuskryptu Septuaginty oznaczany jako LXX^{VTS 10a} (zwój Proroków mniejszych) ok. I w. p.n.e.

Ręcznie przepisywany egzemplarz Biblii łacińskiej z 1407 r. do czytania na głos w klasztorze

Biblia Gutenberga pierwsza książka drukowana przy użyciu ruchomej czcionki

Fragment hebrajskiego tekstu Księgi Wyjścia rozdz. 20 (Dziesięć Przykazań)

Pierwsza strona Ewangelii Jana z Biblii Johna Wyclifa (XIV wiek)

Fragment Ewangelii Łukasza w Kodeksie Aleksandryjskim z V wieku

Prolog do Ewangelii Jana, Wulgata Klementyńska, wydanie z 1922 r.

Karta z Psałterza floriańskiego

Karta z Biblii Królowej Zofii (1455)

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Króla Jakuba

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Wujka

Strona tytułowa Biblii Gdańskiej

Biblia, Pismo Święte (z greckiego βιβλίον, biblion – zwój papirusu, księga, l.m. βιβλία, biblia – księgi) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu.

Kanon

Do IV wieku n.e. nie obowiązywał żaden kanon Biblii^{[potrzebne źródło]}. Później zmieniał on się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Pierwsze wzmianki o przyjętym w starożytnym Kościele zestawie ksiąg kanonicznych pojawiają się w zachowanych pismach autorów chrześcijańskich IV wieku - m.in. św. Atanazego, św. Augustyna, św. Hieronima, św. Rufina. W tym też okresie podejmowano próby sformalizowania tradycyjnego kanonu - m.in. na lokalnych synodach w Hipponie w 393 roku i w Kartaginie w 397 roku. Kościół Wschodni nigdy nie uznawał postanowień tych synodów za wiążące, ponadto przyjmował inny, obszerniejszy kanon, który zmieniano na przestrzeni wieków. Różnice pomiędzy kanonem przyjętym przez Kościoły Wschodnie a kanonem przyjętym przez Kościół Zachodni istnieją do dzisiaj.

Do czasu Soboru Trydenckiego w Kościele Zachodnim przyjmowano za obowiązującą opinię św. Hieronima, zawartą w jego słynnej przedmowie do komentarza do Księgi Samuela i Ksiąg Królewskich. Jednak z powodu Reformacji, która zgodnie z przyjętą zasadą powrotu do źródeł kwestionowała wprowadzone przez Kościół rzymski liczne ceremonie i tradycje, teologowie rzymscy zmuszeni byli podać mocniejsze dowody na słuszność wielu wprowadzonych w średniowieczu praktyk religijnych. Na IV Sesji Soboru Trydenckiego uchwalono ostatecznie kanon podnoszący do rangi ksiąg kanonicznych te księgi, które św. Hieronim uznawał za niekanoniczne i zalecał jedynie do czytania dla zbudowania. Księgi te odtąd nazywane są księgami deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).

Protestancki kanon jest identyczny z kanonem zawartym w Prologus Galeatus św. Hieronima.

Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego, a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi. Przez żydów i protestantów są one określane jako apokryfy.

Stary Testament

Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:

• 39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie. Starożytny, tradycyjny kanon żydowski wymienia znanych obecnie 39 natchnionych ksiąg, jednak wylicza 24 lub 22 księgi, łącząc niektóre obecnie znane księgi. To drugie zestawienie wymieniające 22 księgi że łącząc Księgę Rut z Księgą Sędziów, oraz Lamentacje (Treny) z Księgą Jeremiasza uzyskuje ilość ksiąg równą ilości liter w alfabecie hebrajskim
• 46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)
• 49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają wszystkie księgi, które pojawiły się w Biblii greckiej – Septuagincie)

Księgi Starego Testamentu powstawały według różnych współczesnych badaczy w okresie od XII do II wieku p.n.e.. Krytyka tradycjonalistyczna uważa jednak, że powstawały one wcześniej, począwszy od XIII, a nawet XV wieku p.n.e..

Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim i aramejskim.

Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na:

• księgi historyczne
• księgi profetyczne
• księgi dydaktyczne

Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie, są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).

Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do ziemi Kanaan, oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. Na Pięcioksiąg składają się księgi:

• Rodzaju
• Wyjścia
• Kapłańska
• Liczb
• Powtórzonego Prawa

Dla judaizmu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory:

• Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków:
  • Jozuego
  • Sędziów
  • Samuela (1 i 2 jako jedna księga)
  • Królów (1 i 2 jako jedna księga)
  • Izajasza
  • Jeremiasza
  • Ezechiela
  • Dwunastu proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza)

• Księgi hagiograficzne – dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym, opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków:
  • Psalmów
  • Przysłów
  • Hioba
  • Pieśń nad pieśniami
  • Rut
  • Lamentacje Jeremiasza (Treny)
  • Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei)
  • Estery
  • Daniela
  • Ezdrasza z Nehemiasza
  • Kronik (1 i 2 jako jedna księga)

Nowy Testament

Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament, spisany w języku greckim w latach 52 – 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich.

Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu za pisma święte, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii.

Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:

• Cztery Ewangelie – zapis życia i nauczania Jezusa Chrystusa:
  • w tym trzy Ewangelie synoptyczne:
    • Ewangelia Mateusza
    • Ewangelia Marka
    • Ewangelia Łukasza
  • oraz
    • Ewangelia Jana
• Dzieje Apostolskie – księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy)
• księgi dydaktyczne – zbiór listów pisanych przez apostołów:
  • 13 listów Pawła z Tarsu
  • List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku Pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie)
  • 7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza)
• Apokalipsa, zwana też Objawieniem świętego Jana – księga prorocka

Historyczność Biblii

Badaniem Biblii zajmuje się biblistyka.

Obecnie większość ksiąg Starego Testamentu uznaje się za dzieła złożone (powstałe w obecnej formie z dzieł więcej niż jednego autora), które poprzedzała tradycja ustna i proces redakcji. W niektórych księgach Starego Testamentu występują wyraźne nawiązania do literatury Bliskiego Wschodu, np. w opisie powstania świata, albo w treści psalmów i ksiąg mądrościowych.

Najstarsze fragmenty Starego Testamentu (np. Wj 15,21) powstały około X wieku p.n.e., najnowsze pochodzą z II lub nawet I wieku p.n.e. (Księga Daniela).

Zgodność ksiąg Starego Testamentu z wydarzeniami zależy od ich gatunku literackiego. Odkrycia archeologiczne, jak też badanie stylu literackiego tzw. ksiąg historycznych (np. Ksiąg Samuela i Królewskich) potwierdzają ich wczesne pochodzenie i wartość jako źródła historycznego. Z kolei niektóre księgi mądrościowe np. Księga Rut mają charakter midraszy i luźny związek z rzeczywistymi wydarzeniami.

Największa część Nowego Testamentu powstała w I wieku. Według większości współczesnych chronologii do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy uważają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza (ściśle: aramejski pierwowzór znanej nam Ewangelii według św. Mateusza). Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Dzieje Apostolskie mogły zostać spisane po opisanych tam wydarzeniach (po 60 roku n.e.), ale współczesna krytyka biblijna przesuwa je na lata 80-90.

W debacie na temat historyczności Jezusa Chrystusa powoływano się zarówno na świadectwo Nowego Testamentu, jak i na źródła pochodzące od pisarzy starożytnych lub inne tradycje chrześcijańskie.

Apokalipsa Jana została spisana około 96 roku n.e., a więc w przybliżeniu ćwierć wieku po upadku Jerozolimy, i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz w swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim.

Przekłady Biblii

Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły Żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata, przetłumaczona przez Hieronima w latach 382-406. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski. W IX wieku na język staro-cerkiewno-słowiański przekładu dokonali Cyryl i Metody.

W Średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. W latach reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. W tym też okresie pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginalnych. W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia Króla Jakuba, oparta na językach oryginalnych, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka.

Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z 1. połowy XV wieku Psałterz floriański. Kościół katolicki w Polsce, aż do XX wieku korzystał z Biblii Jakuba Wujka (1599), dla protestantów głównym źródłem była Biblia Gdańska (1632).

Druga połowa XX wieku przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginalnych. Wśród przekładów katolickich najbardziej popularna jest Biblia Tysiąclecia, która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym. Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii Warszawskiej.

Według Wycliffe Global Alliance Biblia jest dostępna w 471 językach - są one językami ojczystymi dla około 4,8 miliarda ludzi. Sam Nowy Testament przetłumaczono na kolejne 1223 języki, a fragmenty Biblii - 1002. Daje to razem 2696 języków i oznacza, że części Biblii są napisane w języku ojczystym dalszych 595 mln osób.

Znaczenie Biblii

• Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej.
• jest uważana przez wierzących za świętą
• jest nośnikiem idei i zasad moralnych, kształtującym wzory postaw życiowych
• wyrastają z niej korzenie wielu gatunków literackich (hymnu, przypowieści, pieśni, psalmu, listu);
• biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce;
• jest źródłem związków frazeologicznych.

Zakaz posiadania i czytania Biblii

Katolicyzm

Jedyne, obejmujące całą wspólnotę Kościoła, ograniczenia w korzystaniu Pisma Świętego dotyczyły przekładów niekatolickich - nigdy nie ograniczano korzystania z Biblii w językach oryginalnych, ani w przekładzie łacińskim. Pojawiały się natomiast zakazy lokalne, związane m.in. z aktualnie panującą na danym terenie herezją. Zakaz taki wydał dla diecezji wchodzących w skład metropolii Narbonne synod prowincjonalny w Tuluzie (1229 r.) i obejmował on zarówno wersję łacińską jak i przekłady na języki narodowe. Dozwolone było posiadanie brewiarzy i psałterzy, wydanych w języku łacińskim.

Tłumacze Biblii na języki narodowe, o ile można ich było zidentyfikować, byli ekskomunikowani i karani. Taki los spotkał m.in. Williama Tyndale, pierwszego tłumacza Biblii na język angielski z języków oryginalnych, który został spalony na stosie. Penalizacja tłumaczenia i prywatnego posiadania oraz prywatnej lektury Biblii była wielokrotnie powtarzana i stosowana z różnym nasileniem w różnych częściach Europy. Np. w 1414 roku czytanie angielskich przekładów Biblii było zabronione pod karą śmierci, oraz utratą przez krewnych praw do dziedziczenia ziemi, bydła oraz dóbr osoby winnej czytania Biblii. Zakaz ten na ponad sto lat opóźnił druk angielskiej Biblii.

Jedynym oficjalnym i uznawanym na mocy decyzji Soboru Trydenckiego tekstem Pisma Świętego była łacińska Wulgata^{[potrzebne źródło]}. Kościół katolicki wielokrotnie potępiał tłumaczenie Biblii na języki narodowe (o ile nie odbywały się za oficjalnym zezwoleniem ) i jej rozpowszechnianie, a także działalność towarzystw biblijnych:

• list apostolski Magno et acerbo Piusa VII z dnia 3 września 1816 roku do arcybiskupa Mohylewa
• encyklika Ubi primum Leona XII z dnia 5 maja 1824 roku
• encyklika Traditi humilitati Piusa VIII z dnia 24 maja 1829 roku
• encyklika Qui pluribus Piusa IX z dnia 9 listopada 1846 roku
• alokucja Singulari quadam Piusa IX z dnia 9 grudnia 1854 roku
• syllabus błędów dołączony do encykliki Quanta cura Piusa IX z dnia 8 grudnia 1864 roku

Leon XIII wydał 25 stycznia 1897 roku wykaz ksiąg zakazanych (Index librorum prohibitorum) i w nim figuruje także Biblia, jeżeli tłumaczona jest na język ojczysty bez imprimatur władz kościelnych.

W Polsce zakaz czytania i posiadania przekładów w językach narodowych dotyczył wydań protestanckich, głównie najbardziej znanej i popularnej Biblii Gdańskiej, zaś czytanie przekładów katolickich uzależnione było od uzyskania imiennego zezwolenia odpowiednich władz kościelnych^{[potrzebne źródło]}.

Prawosławie

W 1826 roku zakazano indywidualnego czytania Biblii. Rozwiązano wtedy Rosyjskie Towarzystwo Biblijne tłumaczące fragmenty Biblii z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (używanego wówczas tylko w liturgii) na język rosyjski i spalono kilka tysięcy wydanych przez nie egzemplarzy Biblii. W 1836 roku synod wydał następujące zarządzenie: "Każdemu pobożnemu laikowi wolno słuchać Pisma Świętego, ale zakazuje się czytania niektórych jego części, zwłaszcza Starego Testamentu, bez odpowiedniego przewodnictwa".

Zakazy współczesne

Obecnie żaden Kościół chrześcijański oficjalnie nie zakazuje czytania i rozpowszechniania Biblii. Jednak Biblia jest księgą niepożądaną w krajach tradycyjnie niechrześcijańskich (np. Bhutan), krajach islamskich (szczególnie w Arabii Saudyjskiej i na Malediwach, gdzie samo posiadanie Biblii jest zabronione prawem).

Postacie biblijne

Biblia zawiera informacje na temat przeszło 3000 osób.

Lista miejsc biblijnych

W Biblii znajduje się ponad 1000 nazw poświęconych różnym miejscom (miastom, miejscowościom, obszarom).

Zobacz też

Informacje w siostrzanych projektach

 Ilustracje i media  w Wikimedia Commons
 Definicje słownikowe  w Wikisłowniku
 Teksty źródłowe  w Wikiźródłach
 Cytaty  w Wikicytatach

• Zwoje z Qumran

Linki zewnętrzne

Treść Biblii

• Codex Sinaiticus (Kodeks Synajski) – reprint najstarszego znanego egzemplarza całej Biblii w języku greckim, z połowy IV wieku n.e.
• Biblia Internetowa – 101 przekładów Pisma Świętego w 23 językach, w tym 11 w języku polskim, oraz wersje w grece i hebrajskim. Księgi protokanoniczne, deuterokanoniczne i apokryfy.
• Biblia 2000 – tekst Biblii w głównych polskich przekładach oraz Vulgata i Septuaginta.
• Bible Gateway (ang.) – teksty przekładów anglojęzycznych.

Serwisy poświęcone Biblii

• Biblia w katalogu Open Directory Project
• Baza artykułów biblistyki polskiej
• Strona biblijna
• Skeptic's Annotated Bible (ang.) – treść całej Biblii z uwagami krytycznymi z agnostycznego punktu widzenia