Azija

Azija je najveći i najnaseljeniji kontinent. Ona zauzima 30% Zemljine površine. Sastoji se od 46 zemalja i izlazi na tri okeana: Indijski okean na jugu, Severni ledeni okean na severu i Tihi okean na istoku.

Satelitski snimak Azije

Osnovni podaci

Ime Azija potiče od asirske reči Asu, što znači izlazak Sunca. Azija je kontinent prepun suprotnosti. U Aziji se nalaze najviše planine na svetu, a duž njenih obala se prostiru najdublje morske potoline. U Aziji se nalaze oblasti sa jakom vulkanskom aktivnošću, ali i veoma mirna područja, najveće visoravni, velike nizije i čitava područja bez odvodnjavanja ka moru. I klima Azije je veoma raznovrsna. Najveći deo svetskog stanovništva živi u Aziji, a nacionalni i jezički sastav je raznovrsniji nego na bilo kom drugom kontinentu. Aziju odlikuje bogatstvo starih kultura, ali i velike verske, ekonomske i socijalne suprotnosti.

Severni deo Azije u potpunosti zauzima Rusija i tamo preovlađuju ledena tundra i četinarske šume. Dalje na jugu nalaze se neplodni pašnjaci ili stepe srednje Azije.

Velikim delom jugozapadne Azije, koji se naziva Bliski istok, takođe preovladava pustinja koja je često peskovita i čija je klima žarka i sušna. Južno od najvišeg planinskog venca na svetu Himalaja u zemljama južne Azije vlada monsunska klima. Duga razdoblja žarkog, suvog vremena smenjuju obilne kiše. Idući ka jugoistoku, Malajsko poluostrvo priža se prema brojnim ostrvima Indonezije gde se nalaze velike oblasti gustih, tropskih prašuma.

Ogromna prostranstva Azije gotovo da su nenaseljena, ali Azija je ipak kontinent sa najvećim brojem stanovnika. Na jugu i istoku nekoliko zemalja obogatilo se zahvaljujući svojim velikim rezervama nafte ili uspešnoj modernoj industriji. Međutim, u mnogim drugim zemljama vlada siromaštvo. Većina ljudi bavi se obradom zemlje i zavisi od poplava ili suša. Gradovi u Aziji postaju sve veći jer se u njih doseljava sve više ljudi iz unutrašnjosti u potrazi za poslom.

Geografski položaj

Azija je najveći kontinent na svetu, a najveći deo Azije se nalazi na severnoj hemisferi. Deli više hiljada kilometara kopnene granice sa Evropom, i stoga se ova dva kontinenta često nazivaju zajedničkim imenom Evroazija. Po nekim mišljenjima, teoretska granica ide Uralom, Kaspijskim jezerom, i Kumo-Maničkom dolinom do Azovskog mora. Postoje i mišljenja da granicu između Azije i Evrope čine Ural i Kaspijsko more, i da celo nekadašnje Sovjetsko zakavkazje još spada u Evropu. Ipak ove teorije su bez nekog velikog praktičnog značaja. Ural je posmatrano geografski i kulturno pre veza a ne pregrada između dva kontinenta. Ranije je Azija imala kopnenu vezu sa Afrikom, ali ih sada odvaja Suecki kanal. Između Azije i Amerike se prostire Tihi okean, ali su na krajnjem severu udaljene samo 92 kilometra. Naučnici smatraju da su preko ovog tesnaca zimi kad je more zaleđeno, preci Indijanaca došli iz Azije u Ameriku. U novije vreme, ovaj put su koristili ruski kolonisti da stignu na Aljasku.

Reljef

Za Azijski reljef je karakteristično veliko prostranstvo pojedinih reljefnih celina. Za razliku od evropskog reljefa, gde se na relativno malim rastojanjima reljef brzo menja, u Aziji preovlađuju znatno veća područja sličnog reljefa. Nizijski predeli su uglavnom u zapadnom Sibiru, i istočnoj i južnoj Aziji, i obuhvataju jednu četvrtinu površine kontinenta. Šestina površine Azije je na nadmorskoj visini od preko 2000 metara. Ovo su uglavnom mlade venačne planine, koje su se izdigle iznad stare mase Sibira na severu i Dekana i Arabijskog poluostrva na jugu. Ove planine se nastavljaju na one evropske; u Maloj Aziji se dele na: „Severni luk“ koji se pruža pored Crnog mora, preko Kavkaza i Elbrusa prema Pamiru, i „Južni luk“ – duž južnog oboda Male Azije i Irana, skrećući u pakistanskom Beludžistanu prema severoistoku, ka Pamiru. Na istočnom obodu Himalaja, najvišeg venca na svetu, venačne planine skreću ka jugu i polako se snižavaju i račvaju u indonežanskom prostoru. Uz istočnu obalu Azije od istočnog Sibira, preko Sahalina i Japana, ide drugi luk venačnih planina koji se na Timoru dodiruje sa evro-azijskim sistemom. Severni rub Tibeta, najveće visoravni na svetu, je oivičen starijim uveliko zaravnjenim planinama. Područje mladih venačnih planina je bogato dubokim dolinama, živim i mrtvim vulkanima, a česti su i jaki zemljotresi.

Klima

Najveće razlike između raznih delova Azije ogledaju se u klimi. Cela severna i srednja Azija je visokim planinama zaklonjena od uticaja toplog Indijskog okeana. Zato u ovom području vlada izrazita kontinentalna klima. U predelima koji su otvoreni prema Indijskom i Tihom okeanu vlada monsunska klima što znači da su leta vrlo vlažna, a zime suve. Klima u Jugozapadnoj Aziji je suva, suptropska. Krajnji jug Azije, a naročito ostrva spadaju u pravi tropski pojas. S obzirom da ljudi već jako dugo naseljavaju ova područja, prvobitna vegetacije, koja je posledica prirodnih uslova je znatno izmenjena.

Od Indonezije do Šri Lanke se prostire uvek zeleni, vlažni tropski pojas. U krajevima gde zbog monsunske klime vladaju duže suše, rastu listopadne „monsunske šume“. Još suvlja područja, zaklonjena od monsunskih vetrova, nalaze se pod savanama i stepama. U jugozapadnoj Aziji, zbog suše, preovlađuju suve stepe, polupustinje i pustinje. Jedino je duž sredozemnih obala i u oazama vegetacija bujnija.

Prirodna bogatstva

Prirodni uslovi, koji su raznovrsni omogućavaju gajenje brojnih useva. Azija je domovina većine žita. Monsunske zemlje danas učestvuju sa oko 90 procenata u svetskoj proizvodnji pirinča. Vrlo je značajna i proizvodnja ječma u severnoj Kini, i severnoj Indiji, kukuruza u južnoj Kini, i maloj Aziji. Za domaću ishranu veliki značaj ima proizvodnja krompira, i soje. U tropskim predelima se proizvode šećerna trska, začini i kokosova palma. Azija u proizvodnji čaja učestvuje sa 90 posto. Veliki značaj, takođe, ima i gajenje kaučuka, jer Azija daje oko 90 procenata svetske proizvodnje.

U većini azijskih zemalja, razvoj stočarstva je ometen iz verskih razloga. Indusi smatraju da je krava sveta životinja, a muslimanima je zabranjeno da gaje svinje i jedu svinjsko meso. Mnogi drugi istočnoazijski narodi, takođe, imaju razne verske predrasude o korišćenju mesa pojedinih vrst životinja.

Među svim kontinentima, Azija ima najviše prirodnih bogatstava, iako su mnoge oblasti još nedovoljno istražene. Najveća prirodna bogatstva se nalaze u Sibiru i Kini (ugalj, gvozdena ruda ...), mada je u zadnje vreme Kina usled eksplozivnog privrednog razvoja postala veliki uvoznik raznih sirovina, utičući time na rast cena na svetskom tržištu. Jugozapadna Azija je vrlo značajan proizvođač nafte i obojenih metala.

Stanovništvo

Azija ima 4 milijarde stanovnika. Najveći deo azijskog stanovništva čine Kinezi38%. Gustina naseljenosti je 80 stanovnika po kvadratnom kilometru. Naseljenost Azije je veoma neravnomerna; devet desetina azijskog stanovništva, što čini polovinu čovečanstva živi u monsunskim zemljama. Veći deo azijskog stanovništva čine narodi mongoloidnog biološkog tipa, podeljeni u više grupa-istočnoazijsku (Kinezi, Korejci), srednjoazijsku (Mongoli), jugoistočnoazijsku (Vijetnamci), a prema gruboj proceni, u ovu grupu bi se mogli svrstati i muslimanski narodi srednje Azije koji su mešavina europedne i mongoloidne biološke zajednice, ali sa više mongoloidnih gena, kao i Japanci koji predstavljaju mešavinu japanskih starosedilaca negroidnog izgleda-Ainua sa doseljenicima mongoloidnog biološkog tipa. Evropeidni biološki tip nema mnogo manje pripadnika u Aziji od mongoloidnog tipa. Ovaj tip čine Indijci, kao i stanovnici severnijih azijskih zemalja, posebno arapske zemlje.

Istorija

Ime kontinenta se kod azijskih starosedelaca i antičkih grčkih pisaca odnosilo se samo na ostrvo istočno od Kaspijskog jezera. Pored Egipta, Azija je domovina najstarijih kultura: sumerska u Mesopotamiji, hetitska u Maloj Aziji (XX vek pre nove ere.), asirska (1250 – 600. pne.) u Mesopotamiji, kao i vavilonska (oko 600. pne.). Potom sledi persijski period od VI do IV veka pre nove ere.

U Indiji je od dvadesetog veka pre nove ere postojala jaka država, sa najvišim stepenom razvitka tokom petog veka pre nove ere.

U jugozapadnoj Aziji su se razvile tri velike monoteističke religije: jevrejska religija, hrišćanstvo i islam. Indija je domovina hinduizma i budizma, iz kojih su se razvili konfučionizam i šintoizam, koji preovlađuju u Kini i Japanu. Sve ove religije imaju vrlo jak uticaj na socijalno i ekonomsko uređenje u pojedinim zemljama. Animizam i totemizam su sačuvani samo kod manje razvijenih naroda.

Politička podela

država	gustoća	površina	broj stanovnika
	(/km2)	(km2)	(procjena 2002.)
Makao	18,000	25	461,833
Hong Kong	6,688	1,092	7,303,334
Singapur	6,430	693	4,452,732
Maldivi	1,070	300	320,165
Bahrein	987	665	656,397
Bangladeš	926	144,000	133,376,684
Tajvan	627	35,980	22,548,009
Palestinski teritoriji	545	6,220	3,389,578
Južna Koreja	491	98,480	48,324,000
Libanon	354	10,400	3,677,780
Japan	336	377,835	126,974,628
Indija	318	3,287,590	1,045,845,226
Šri Lanka	298	65,610	19,576,783
Izrael	290	20,770	6,029,529
Filipini	282	300,000	84,525,639
Vijetnam	246	329,560	81,098,416
Sjeverna Koreja	184	120,540	22,224,195
Nepal	184	140,800	25,873,917
Pakistan	184	803,940	147,663,429
Kina	134	9,596,960	1,284,303,705
Tajland	121	514,000	62,354,402
Indonezija	121	1,919,440	231,328,092
Kuvajt	118	17,820	2,111,561
Armenija	112	29,800	3,330,099
Sirija	93	185,180	17,155,814
Azerbejdžan	90	86,600	7,798,497
Turska	86	780,580	67,308,928
Gruzija	71	69,700	4,960,951
Kambodža	71	181,040	12,775,324
Egipat	71	1,001,450	70,712,345
Katar	69	11,437	793,341
Malezija	69	329,750	22,662,365
Istočni Timor	63	15,007	952,618
Mjanma	62	678,500	42,238,224
Brunej	61	5,770	350,898
Jordan	58	92,300	5,307,470
Uzbekistan	57	447,400	25,563,441
Irak	55	437,072	24,001,816
Tadžikistan	47	143,100	6,719,567
Butan	45	47,000	2,094,176
Afganistan	43	647,500	27,755,775
Iran	40	1,648,000	66,622,704
Jemen	35	527,970	18,701,257
Ujedinjeni Arapski Emirati	30	82,880	2,445,989
Laos	24	236,800	5,777,180
Kirgistan	24	198,500	4,822,166
Oman	13	212,460	2,713,462
Saudijska Arabija	12	1,960,582	23,513,330
Turkmenistan	9.6	488,100	4,688,963
Rusija	8.5	17,075,200	144,978,573
Kazahstan	6.2	2,717,300	16,741,519
Mongolija	1.7	1,565,000	2,694,432
Ukupno	80.5	49,694,698	4,000,601,258