1923

< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | 1950-e | >
<< | < | 1919. | 1920. | 1921. | 1922. | 1923. | 1924. | 1925. | 1926. | 1927. | > | >>

Događaji

Zima (jan-feb.)

• 10-15.1. - Pobuna u regionu Klajpeda (Memel) dovodi do njegovog priključenja Litvaniji.
• 11.1. - Nakon što je Komisija za reparacije većinom glasova presudila da Nemačka nije izručila određenu količinu uglja, Francuzi i Belgijanci započinju Okupaciju Rura (do 1925), Britanci protestuju.
• 13.1. - Nemački kancelar Vilhelm Kuno proglašava "pasivni otpor" okupaciji Rura, čiji troškovi doprinose hiperinflaciji.
• 14.1. - U Beogradu osnovana Nezavisna radnička partija Jugoslavije, paravan za zabranjenu KPJ.
• 16.1. - Kasno uveče, VMRO-ove komite ubile 30 srpskih kolonista u Kadrifakovu (ili Kadrifalk, opština Sveti Nikole).

Prol(j)eće

• 1.3. - Grčka prihvata gregorijanski kalendar.
• 9.3. - Lenjinov treći šlog dovodi do njegovog povlačenja s mesta šefa vlade.
• 15.3. - Jak zemljotres u 06:44 kod Imotskog (M 6.2, Int. VIII-IX), razaranja u Sarajevu, Kotoru, Dubrovniku, Mostaru (duvanska fabrika), osetio se i u Beogradu.
• 16.3. - U Francuskoj umrla Milena Petrović, bivša kraljica Crne Gore.
• 18.3. - Parlamentarni izbori: Pašićeva NRS 108 mandata (+17), Radićeva HRSS 70 (+20), Demokratska stranka 51 mandat (-41, usled velike podeljenosti) itd.
• 21.3. - Sporazum Bugarske i Saveznika o ratnim reparacijama.
• 23.3. - Niški sporazum između Bugarske i Kraljevine SHS oko pitanja granica.
• 25.3. - Avioni kompanije "Franko-Rumen" na liniji Pariz-Istanbul sleteli na pančevački aerodrom da prime gorive (time se Kraljevina SHS uključila u evropski vazdušni saobraćaj).
• mart - U Makedoniji, vlasti ubile muškarce u selu Garvan (opština Radoviš).

• 13.4. - "Markov protokol" u Zagrebu - efemerni sporazum između radikala i Federalističkog bloka (Radić, Korošec, Spaho).
• 15.4. - Masovni miting HRSS-a u zagrebačkom Borongaju, Radićev oštar govor ("Pašić je sporazum stavio u džep", "Nas neće videti u beogradskoj Skupštini. Osim ako bi trebalo srušiti tiraniju".)
• 29.4. - Otvorena poljska luka Gdinja (Gdanjsk/Dancig je Slobodni Grad Dancig, pod zaštitom DN).

• 9-12.5. - U Beču Druga zemaljska konferencija KPJ - zaključeno da rukovodstvo mora raditi u zemlji.
• 10.5. - Grčka vlada dala malu slobodnu zonu u Solunu Kraljevini SHS (deluje od 1925)
• 10.5. - Sovjetski delegat Vaslav Vorovski ubijen u Lozani, dolazi do prekida diplomatskih odnosa SSSR i Švajcarske.
• 24.5. - Završava se Irski građanski rat.
• 29.5. - Premijera Nušićevog "Sumnjivog lica" u beogradskom Narodnom pozorištu.
• 30.5. - Svepravoslavni kongres u Carigradu usvojio kalendar naučnika Milutina Milankovića.

L(j)eto

• 9.6. - U Bugarskoj desničarskim pučem oborena vlada projugoslovenskog premijera Aleksandra Stambolijskog, koji je zatim brutalno ubijen 14.6..
• 13.6. - Osnovana Beogradska filharmonija; osnivač, prvi direktor i šef-dirigent Stevan Hristić.
• 16.6. - Slamanjem Jakutske pobune završen i Ruski građanski rat.
• 23.6. - Na Kosovu se predao harambaša Azem Bejta.
• 24.6. - Zabranjen miting HRSS u Zagrebu (Radić: "Evropa ne može biti složna s Azijom", "Evropa žali danas što je propalo jedno kulturno dobro i što su kulturna područja predata Ciganima").

+ Osnovana Zadruga za saobraćaj i promet stranaca - preteča kompanije "Putnik".

• 25.6. - "Politika" objavljuje da su kod makedonskih komita pronađeni dokumenti o saradnji sa nekim hrvatskim vojnim licima koji služe tamo.
• 27.6. - Premijer Nikola Pašić lakše ranjen u atentatu - izvesni Milutin Rajić ispalio šest revolverskih metaka u premijerov automobil.

• 6.7. - Zvanično proglašenje SSSR-a, na osnovu odluke s kraja 1922.
• 10.7. - Krupan grad/tuča ubija 23 ljudi u Rostovu, SSSR.
• 14.7. - Hrvatski blok objavljuje tekst Markovog protokola, Stjepan Radić govori o Bastilji i optužuje Pašića, Pribićevića i dr. da su nameravali da bude ubijen.
• 15.7. - Eksplozija u skladištu municije kod Kragujevca, materijalna šteta.
• 20.7. - U Meksiku ubijen Pančo Vilja.
• ca. 20.7. - Uhapšeni oficiri u Južnoj Srbiji (Makedoniji) i Hrvatskoj zbog navodne antidržavne zavere za otcepljenje Hrvatske i Makedonije; špijunska afera sa Danicom Androlić i izvesnim Abdagićem, impliciran i Stjepan Radić.
• 23.7.? - Stjepan Radić prethodne noći pobegao u Mađarsku.
• 24.7. - Lozanski ugovor Saveznika sa (Ataturkovom) Turskom i sporazum Turske i Grčke o razmeni stanovništva (znatno povoljnije za Tursku od Ugovora iz Sevra 1920).

• 2.8. - Američki predsednik Warren G. Harding umro na dužnosti, nasleđuje potpredsednik Calvin Coolidge.
• 13.8. - Kemal Ataturk postao prvi predsednik Turske (do smrti 1938).
• ca. 15.8. - Stjepan Radić se kriomice vratio iz Beča u zemlju?, pa otišao u London; vlada razmatra zakonske mere koje će preduzeti protiv njega.
• 18.8. - Radić u Londonu.
• 19.8. - Opštinski izbori.
• 27.8. - Kod Janjine u Grčkoj ubijeni članovi italijanskog tima (gen. Enrico Tellini i još trojica) koji je nadgledao demarkaciju Albanije i Grčke. Musolini zahteva 50 miliona lira odštete.
• 31.8. - 27.9. - Krfski incident, italijanska okupacija tog grčkog ostrva.

Jesen

• 1.9. - Veliki japanski zemljotres 1923 pogađa ravnicu Kantō, gradove Tokio i Jokohama - između 100 i 140 hiljada mrtvih, najsmrtonosniji u istoriji Japana.
• 6.9. - Rođenje prestolonaslednika Petra (kršten 21.10.).
• 8.9. - Katastrofa na Honda Pointu: sedam američkih razarača se nasukalo na kalifornijskoj obali.
• 9.9. - Prvi noćni let u istoriji vazduhoplovstva Pariz - Beograd - Bukurešt - Istambul.
• 13.9. - Vojni puč Prima de Rivere u Španiji, uspostavljena diktatura.
• 15.9. - Musolini odredio Beogradu ovaj datum kao rok za ratifikaciju ugovora o Rijeci; jugoslovenska vlada umesto toga registrovala Rapalski ugovor kod Lige naroda. Vojni pokreti pre toga izazvali zebnju u Evropi.
• 17.9. - Italijani postavili svog guvernera u Rijeci (neformalna aneksija).

+ Beogradski ultimatum Bugarskoj da će preći granicu ako ne prestanu komitski upadi iz te zemlje (kasnije posredovanje francuskog premijera Poenkarea).

• 19/20.9. - Septembarski ustanak u Bugarskoj - komunisti pod pritiskom Kominterne, uz podršku agraraca i anarhista; ugušen do kraja meseca, lideri, među kojima i Georgi Dimitrov, pobegli preko Srbije.
• 26.9. - Kancelar Gustav Štrezeman okončava pasivni otpor okupaciji Rura.

• 13.10. - Ankara proglašena prestonicom Turske republike.
• 16.10. - Osnivačka skupština Društva za saobraćaj putnika i turista Kraljevine SHS - preteča "Putnika".
• 21.10. - Proglašena separatistička Rajnska Republika u Ahenu, uz pomoć Francuza.
• 22.10. - Venčanje kneza Pavla i grčke princeze Olge.
• 24.10. - U Speyer-u proglašen "Autonomni Pfalc", uz podršku Francuza.
• 29.10. - Proglašena Republika Turska, prvi predsednik Mustafa Kemal Ataturk.
• oktobar? - Jugoslovenski poslanik u Atini, Živojin Balugdžić, navodno pregovara sa sovjetskom vladom o priznanju
• oktobar - Vrhunac hiperinflacije u Nemačkoj (40 milijardi maraka za dolar).

• 8-9.11. - Pivnički puč u Minhenu - Adolf Hitler pokušao u saradnji sa Ludendorfom da preuzme vlast u Minhenu, Bavarskoj i Nemačkoj.
• 15.11. - U Nemačkoj uvedena rentenmarka, kojom je zaustavljena hiperinflacija (4,200,000,000,000 "papirnih maraka" za dolar).

Zima (dec.)

• 2.12. - Stjepan Radić opet u Beču, iz Londona.
• 12.12. - Od pucanja brane na reci Po strada 600 ljudi.

Tokom godine

• Stabilizacija dinara i inflacije, uravnotežen budžet KSHS (oporavak).
• U Beču osnovan Interpol.

Katastrofe

• 24. ožujka - Potres jačine 7,3 u Kini, 5.000 mrtvih
• 25. svibnja - Potres jačine 5,7 u Iranu, 2.200 mrtvih
• 1. rujna - Potres u regiji Kanto, Japan, 140.000 mrtvih

Rođenja

• 3.1. - Dragutin Gostuški, kompozitor, muzikolog, istoričar umetnosti... († 1998)
• 14.1. - Mihajlo Bata Paskaljević, glumac († 2004)
• 1.2. - Danilo Purić, političar, diplomata, novinar, gl. urednik i dir. "Politike" († 2005)
• 2.2. - Svetozar Gligorić, šahovski velemajstor
• 8.2. - Milorad Bata Mihailović, slikar
• 14.2. - Miljenko Smoje, dalmatinski novinar, kroničar i satiričar († 1995.)
• 7.3. - Milo Dor (Milutin Doroslavac), austrijski književnik srpskog porekla († 2005)
• 16.3. - Vasa Popović, književnik, publicista, novinar
• 29.3. - Drago Đurović, vajar († 1986)
• 1.4. - Miljenko Grgić, hrvatski vinar
• 3.4. - Radivoje Lola Đukić, srpski filmski i TV-redatelj († 1995.)
• 4.4. - Nikola Hajdin, dr. građevinskih nauka, predsednik SANU
• 8.4. - Đurđevka Čakarević, prvakinja Beogradske opere († 2006)
• 20.4. - Nikola Bibić, fotograf († 2001)
• 22.4. - Aaron Spelling, američki producent, pisac i glumac († 2006.)
• 18.5. - Vojin Šulović, ginekolog, akademik († 2008)
• 30.5. - Dragoljub Milosavljević - Gula, srpski glumac († 2005)
• 12.6. - Mića Popović, slikar, reditelj, akademik († 1996)
• 14.6. - Ivan Gubijan, hrvatski i jugoslovenski atletičar († 2009)
• 14.7. - Božidar Prodanović, slikar i profesor († 2006)
• 15.8. - Shimon Peres, izraelski političar i dobitnik Nobelove nagrade za mir
• 17.8. - Mira Stupica, srpska glumica
• 18.8. - Pavle Popović, književnik († 2001)
• 24.8. - Radojka Živković, harmonikašica i kompozitor († 2002)
• 1.9. - Rocky Marciano, američki svetski bokserski sampion od 9/23/1952 do 11/30/1956!
• 1.9. - Mile Bogdanović, estradni umetnik
• 5.9. - Miroslava Lili Petrović, klavirski pedagog († 2009)
• 6.9. - Dušan Skovran, dirigent i muzički pisac († 1975)
• 9.9. - Cliff Robertson, američki glumac († 2011.)
• 11.9. - Vasilije Mokranjac, kompozitor († 1984)
• 26.9. - Milosav Mija Aleksić, glumac († 1995)
• 28.9. - Marcello Mastroianni, talijanski filmski i kazališni glumac († 1996.)
• 5.11. - Biserka Cvejić, operska pevačica
• 6.11. - Antonije Isaković, srpski književnik i akademik († 2002)
• 6.11. - Tatjana Lukjanova, glumica († 2003)
• 10.11. - Dragoslav Andrić, književnik, leksikograf itd. († 2005)
• 2.12. - Maria Callas, američka operna pjevačica grčkog porijekla († 1977.)
• 3.12. - Stjepan Bobek Štef, veliki fudbaler, trener († 2010)
• 3.12. - Ivan M. Antić, arhitekta, profesor, srpski akademik, član Krunskog saveta († 2005)
• 11.12. - Milka Ivić, lingvista, srpski akademik

Smrti

• 9. siječnja - Katherine Mansfield, novozelandska spisateljica
• 10. veljače - Wilhelm Conrad Röntgen, njemački fizičar (* 1845.)
• 2. ožujka - Sarah Bernhardt, francuska glumica (* 1844.)
• 5. ožujka - Dora Pejačević, hrvatska skladateljica (* 1885.)
• 16. mart - Milena Petrović, crnogorska kraljica (* 1847)
• 27. mart - Živko Jovanović, revolucionar i publicista (* 1888)
• 6. maj - Svetislav Dinulović, srpski glumac (* 1855)
• 10. svibnja - Ulderiko Donadini, hrvatski književnik (* 1894.)
• 20. srpnja - Pancho Villa, meksicki revolucioner (* 1878.)
• 5. kolovoza - Vatroslav Jagić, hrvatski jezikoslovac (* 1838.)
• 25. kolovoza - Milan Ogrizović, hrvatski književnik (* 1877.)
• 24. rujna - Ivo Ćipiko, hrvatski književnik (* 1869.)
• 28. oktobar - Stojan Protić, srpski političar, prvi premijer KSHS (* 1857)
• 2. novembar - Stevan Aleksić, srpski slikar (* 1876)
• 22. decembar - Petar Dobrinović, pozorišni glumac i reditelj (* 1853)
• 28. prosinca - Gustave Eiffel, francuski inženjer, konstruktor Eiffelova tornja u Parizu (* 1832.)

Nobelova nagrada za 1923. godinu

• Fizika: Robert Andrews Millikan
• Kemija: Fritz Pregl
• Fiziologija i medicina: Frederick Banting i John James Richard Macleod
• Književnost: William Butler Yeats
• Mir: nije dodijeljena

Reference

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1923