1919

< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1880-e | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | >
<< | < | 1915. | 1916. | 1917. | 1918. | 1919. | 1920. | 1921. | 1922. | 1923. | > | >>

Događaji

Januar/Siječanj

• 5.-14. siječnja - U političkim borbama u Berlinu poražena revolucionarna radnička ljevica (tzv. Spartakistički ustanak); ubijeni Rosa Luxemburg i Karl Liebknecht.
• 6.1. - Božićna pobuna u Crnoj Gori (pristalice dinastije Petrović uz italijansku podršku).

+ Manifest regenta Aleksandra (program vlade) - sazivanje narodnog predstavništva, ustavno-parlamentarna vladavina, proširenja prava i sloboda iz srpskog ustava na celu KSHS, agrarno pitanje, utvrđivanje granica.

• 7.1. - Otvoren prvi vrtić u Beogradu.

+ "Tragični tjedan" u Buenos Airesu, niz nereda i masakara.

• 15.1. - U poplavi melase poginula 21 osoba u Bostonu.
• 18. siječnja - Početak mirovne konferencije u Versaillesu.
• 18. siječnja - Izbori u Njemačkoj.
• 21.1. - Napad na policiju u mestu Soloheadbeg označava početak Irskog rata za nezavisnost.
• 27.1. - Mariborska krvava nedelja - Slovenci ubili desetak austrijskih demonstranata.
• 28.1. - U predratnoj Srbiji i Crnoj Gori uveden gregorijanski kalendar, tako što je posle Savindana 14. januara (po julijanskom) došao 28. januar (po gregorijanskom) - time je izjednačen kalendar u Kraljevini SHS.
• 31.1. - Završeno žigosanje jugoslovenskih kruna (ima ih 5,323 milijarde).
• januar - Ruski građanski rat: Ofanziva Crvenih u istočnoj Rusiji i Belih u Transkavkaziji.

Februar/Veljača

• 3.2. - Vanredna skupština HRSS - osuđeno sprovođenje centralizacije u Hrvatskoj.
• 6.2. - Sastala se skupština u Vajmaru, Nemačka, Fridrih Ebert izabran za predsednika 11.2.
• 10.2. - SAD priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
• 11. veljače - Friedrich Ebert izabran za predsjednika republike u Njemačkoj.
• ca. 14.2. - Počinje poljsko-sovjetski rat.
• 15.2. - Nova vlada Hrvatske-Slavonije, s manjim brojem ministarstava i ovlašćenja.
• 25.2. - Prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme: dekretom ukinuti čivčijski (kmetski) i kolonatski odnosi, predviđena razdeoba velikih imanja .
• februar - U Sarajevu osnovana Demokratska stranka, od nekoliko liberalnih stranaka i grupa.
• februar - Osnovana Jugoslovenska muslimanska organizacija.

Mart/Ožujak

• 1.3. - Okupilo se Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine SHS (296 poslanika delegiranih iz skupština i sabora; HPSS, sa 2 poslanika, odbila učešće).
• 2-6.3. - U Moskvi osnivački kongres Treće, Komunističke, internacionale (Kominterna).
• 8.3. - Rezolucija HPSS - ne priznaju monarhiju ni legitimitet Privremenog predstavništva.
• 9.3. - Gomila studenata demolirala knjižaru Stjepana Radića u Zagrebu.

+ Egipatska revolucija protiv britanske okupacije.

• 11.3. - Carinska tarifa Srbije proširena na celu KSHS (želi se zaštita industrije).
• 12.3. - Austrijska Konstituanta usvojila novi ustav i glasala za uniju sa Nemačkom.
• 16.3. - Prestonom besedom regenta Aleksandra formalno počeo rad Privremenog narodnog predstavništva.
• 21. ožujka - Proglašena Mađarska sovjetska republika (Béla Kun).
• 22.3. - Jugoslovenska demokratska liga u Parizu predlaže jedinstvenu (unitarnu) Jugoslaviju sa upravnom decentralizacijom.
• 25.3. - Stjepan Radić uhapšen (u zatvoru do 27.2. 1920).
• 28.3. - Mađarska objavila rat Čehoslovačkoj.
• 28.3. - Osnovan Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu.
• mart - Sovjetska kontra-ofanziva u južnoj Rusiji.
• proleće - Mestimični napadi na vlastelinska imanja i samovlasna podela zemlje u KSHS.

April/Travanj

• 4. travnja - Početak Sun Jat Sen-ove kulturne revolucije u Kini.
• 7. travnja - U Münchenu proglašena Bavarska sovjetska republika.
• 10.4. - Antiboljševička vlada Mađarske u Segedinu, sa francuskom podrškom. Rumunska ofanziva na Mađarsku (Mađarsko-rumunski rat (1919)).
• 13.4. - Osnovan Fudbalski savez Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

+ Masakr u Amritsaru, britanski vojnici ubili najmanje 379 Sika u Pandžabu.

• 14.4. - Vudro Vilson odbacuje italijanske zahteve za Rijekom i obalom južno od grada - Italijani napuštaju konferenciju 23.4..
• 20.-23. travnja - U Beogradu, na Kongresu ujedinjenja socijal-demokratskih stranaka jugoslovenskog prostora (osim slovenačke Jugoslovenske socijaldemokratske stranke), osnovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), skraćeno SRPJ(k) - za socijalnu revoluciju, doneta odluka o pristupanju Komunističkoj internacionali (na Vukovarskom kongresu 1920. transformisana u Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ). Istovremeno održan Kongres sindikalnog ujedinjenja.
• 25.4. - U Vajmaru osnovan arhitekturni pokret Bauhaus.
• 29. travnja - Prihvaćen Pakt od 26 točaka, Temeljni propis Lige naroda.

Maj/Svibanj

• 3. svibnja - Kraj Bavarske sovjetske republike u Münchenu (vojska i frajkori).
• 4.5. - Studentske demonstracije u Pekingu, početak Pokreta 4. maj.
• 12.5. - Odlučeno da se održi plebiscit u Celovečkoj kotlini, podeljenoj na Zone A i B.
• 18.5. - Sovjeti objavili rat Rumuniji (zbog Besarabije).
• 19.5. - Počinje Turski rat za nezavisnost (Ataturk se iskrcao u Samsunu na Crnom moru).

+ Erupcija vulkana Kelud na Javi ubija 5 do 10.000 ljudi.

• 29.5. - Osmatranje tokom pomračenja Sunca potvrđuje Opću teoriju relativnosti.

+ Proglašena kratkotrajna Republika Prekmurje.

• 30.5. - Francuski predlog za slobodni grad Rijeku - delegacija SHS odbija.

+ Belgija dobija mandat nad Ruandom i Burundijem (Ruanda-Urundi, ranije deo Nemačke Istočne Afrike).

• maj - Stjepan Radić sakupio 167.667 potpisa u pozivu Zapadnim silama da obnove nezavisnost Hrvatske

Jun/Juni/Lipanj

• 6.6. - U jugoslovenskoj koruškoj ofanzivi zauzet Celovec (Klagenfurt), pod pritiskom Sila delimično povlači trupe, u zonu A.
• 13.6. - Odluka o podeli Banata između Rumunije i Jugoslavije.
• 21.6. - Nemci potopili 52 od 74 svoja broda internirana u britansku bazu Skapa Flou.
• 28. lipnja - Njemačka potpisuje Versailleski ugovor; faktičko kolektivno međunarodno priznanje Kraljevine SHS (V. Britanija i Francuska to učinile početkom meseca).
• jun - Otvorena Središnja berza rada u Beogradu.

Jul/Juli/Srpanj

• 6.7. - Prvo preletanje Atlantika: britanski dirižabl R-34.
• 17.7. - Osnovana Hrvatska zajednica (Starčevićevci i Napredna demokratska stranka).
• 20 - 21.7. - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske .

Avgust/August/Kolovoz

• 6. kolovoza - Antantine intervencionističke čete zauzimaju Budimpeštu; kraj Mađarske sovjetske republike.
• 11.8. - Potpisan Vajmarski ustav.
• 12.8. - Uredba o zabrani otuđivanja i opterećivanja velikih poseda u KSHS.
• 16.8. - Ljuba Davidović na čelu vlade (prvi put), čiji će učinak biti 8-časovno radno vreme i osiguranje radnika.

+ Prvi od tri Šleska ustanka - Poljaci u gornjoj Šleziji se bune protiv Nemačke.

• 19.8. - Afganistanu priznata nezavisnost, prema Ugovoru iz Ravalpindija sa Velikom Britanijom.
• avgust - Ofanziva Belih u Ukrajini.

Septembar/Rujan

• 12.9. - Gabriele d'Annunzio sa svojim dobrovoljcima zauzeo Rijeku.
• 10.9. - Potpisan mirovni ugovor između sila Antante i Austrije u Saint-Germain-en-Laye, formalno raspuštanje Austrougarske i priznanje novonastalih država, među kojima i Kraljevine SHS ("Srpsko-hrvatsko-slovenačka država"); delegacija KSHS potpisuje tek 5.12. zbog pitanja manjina i reparacija.
• 10-15.9. - Uragan ubio 772 ljudi na Florida Kizu i u Teksasu.
• 15.9. - Osnovano udruženje glumaca Kraljevine SHS.
• septembar - Ofanziva Belih na Baltiku.
• septembar - Uredba o uvođenju opšteg osmočasovnog radnog vremena u KSHS.

Oktobar/Listopad

• 1.10. - Osnovana gimnazija "Jan Kolar" u Bačkom Petrovcu, dugo vremena jedina slovačka gimnazija van matice.
• 2.10. - Američki predsednik Woodrow Wilson doživeo jak šlog.
• 6.10. - Aleksandar Stambolijski (Bugarski zemljoradnički savez) novi je premijer Bugarske.
• 10.10. - U Zagrebu obrazovan SKOJ.
• oktobar - Osnovana Zemljoradnička stranka (ili Zemljoradnički savez).

Novembar/Studeni

• 7.11. - Prva od Palmerovih racija u SAD, u kontekstu Crvenog straha.
• 9.11. - Pojavio se crtani junak Mačak Feliks (Srećko).
• 19.11. - Senat SAD ne ratifikuje Versajski ugovor (niti će ikad).
• 26.11. - Počelo markiranje ranije žigosanih jugoslovenskih kruna, kako bi se sprečile zloupotrebe (do 11.1. sledeće godine).
• 27. studenog - Potpisan mirovni ugovor s Bugarskom u Neuilly-ju; dobici Kraljevine SHS: Strumica, Bosilegrad, Caribrod (traženi i Vidin, Trn, Ćustendil...).
• 29.11. - Upad Mađara u Lendavu odmah odbijen.
• novembar - Sovjetska ofanziva u Sibiru.
• novembar - Vatikan priznao Kraljevinu SHS.

Decembar/Prosinac

• 5.12. - Kraljevina SHS potpisala mirovne ugovore sa Austrijom i Bugarskom.
• 14.12. - U Zagrebu osnovan Jugoslovenski olimpijski odbor (od 1927. Jugoslovenski olimpijski komitet sa sedištem u Beogradu).
• decembar - Ruski građanski rat: Sovjetska kontra-ofanziva u Ukrajini.

Tokom godine

• U Parizu osnovana Međunarodna astronomska unija.

Rođenja

• 1.1. - J. D. Salinger, američki pisac
• 15.1. - Mladen Delić, sportski komentator TV Zagreb († 2005)
• 6.4. - Albert Kinert, hrvatski slikar i grafičar († 1987.)
• 15.4. - Franjo Kuharić, hrvatski kardinal († 2002.)
• 14.7. - Lino Ventura, italijanski glumac († 1987.)
• 20.7. - Edmund Hillary, novozelandski planinar
• 22.8. - Darinka Vukotić-Plaović, pozorišna glumica († 2007)
• 25.8. - Mirko Vujačić, književnik
• 1.9. - Antun Masle, hrvatski slikar († 1967.)
• 11.9. - Milutin Čolić, novinar, osnivač FEST-a († 2009)
• 21.9. - Mirko Božić, hrvatski književnik († 1995.)
• 23.9. - Vladimir Pogačić, filmski reditelj, profesor († 1999)
• 14.10. - Dragoslav Avramović, srpski ekonomista, guverner Narodne banke († 2001)
• 20.10. - Slobodan Berberski, književnik, predsednik Svetskog kongresa Roma († 1989)
• 26.10. - Mohammed Reza Pahlavi, perzijski šah († 1980.)
• 31.10. - Ljiljana Krstić, srpska glumica († 2001)
• 7.11. - Kapitalina Erić, glumica († 2009)
• 24.11. - Vlastimir Golubičić-Vatika, golman BSK funkcioner FK Partizan († 2010)
• 9.12. - Slobodan Glumac, novinar, osnivač "Večernjih novosti" († 1990)
• 10.12. - Vukašin Mićunović, političar, književnik, publicista, direktor "Borbe" i Tanjuga († 2005)
• 18.12. - Jure Kaštelan, hrvatski pjesnik († 1990.)

Smrti

• 6. siječnja - Theodore Roosevelt, američki političar i predsjednik (* 1858.)
• 15. siječnja - Rosa Luxemburg, njemačka političarka (* 1871.)
• 15. siječnja - Karl Liebknecht, nemački socijalista (* 1871)
• 27. siječnja - Endre Ady, mađarski pjesnik (* 1877.)
• 10. veljače - Antun Radić, hrvatski političar (* 1868.)
• 4. travnja - Francisco Marto, portugalski katolički blaženik (* 1908.)
• 17.4. - Svetozar Ćorović, srpski pisac i publicista (* 1875)
• 10. travnja - Emiliano Zapata, meksički revolucionar (* 1879.)
• 26. svibnja - Milan Amruš, hrvatski liječnik i političar (* 1848.)
• 9. kolovoza - Ruggiero Leoncavallo, talijanski skladatelj (* 1858.)
• 11.8. - Andrew Carnegie, američki industrijalac i filantrop (* 1835)
• 18.9. - Đorđe Mihajlović, slikar (* 1875)
• 17. prosinca - Pierre-Auguste Renoir, francuski slikar (* 1841.)

Nobelova nagrada za 1919. godinu

• Fizika: Johannes Stark
• Kemija: nije dodijeljena
• Fiziologija i medicina: Jules Bordet
• Književnost: Carl Spitteler
• Mir: Thomas Woodrow Wilson

Literatura

• Chronology 1919 - League of Nations, Indiana University

U Wikimedijinom spremniku nalazi se još materijala vezanih uz temu:

1919