1919
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1919 / MCMXIX
stulecia: XIX wiek ~ XX wiek ~ XXI wiek
dziesięciolecia: 1880–1889 • 1890–1899 • 1900–1909 • 1910–1919 • 1920–1929 • 1930–1939 • 1940–1949
lata: 1909 « 1914 « 1915 « 1916 « 1917 « 1918 « 1919 » 1920 » 1921 » 1922 » 1923 » 1924 » 1929
[edytuj] Wydarzenia w Polsce
[edytuj] styczeń
- 2 stycznia
- Powstańcy wielkopolscy zdobyli Nowy Tomyśl.
- Polscy żandarmi, podczas procedury wydalania z kraju, zamordowali 4 z 5 członków misji Rosyjskiego Czerwonego Krzyża, przybyłej do Warszawy 20 grudnia 1918 roku w celu wynegocjowania repatriacji jeńców rosyjskich z czasu I wojny światowej. Piąty z członków misji przeżył udając martwego.
- 4–5 stycznia – zamach stanu zorganizowany przez środowiska endeckie, w tym pułkownika Mariana Żegoty-Januszajtisa z zamiarem obalenia rządu Jędrzeja Moraczewskiego.
- 5–6 stycznia – w nocy powstańcy wielkopolscy zdobyli lotnisko Ławica.
- 8 stycznia – Naczelna Rada Ludowa objęła władzę na terenach odbitych Niemcom podczas powstania wielkopolskiego.
- 9 stycznia – powstańcy wielkopolscy dokonali nalotu bombowego na lotnisko we Frankfurcie nad Odrą.
- 11 stycznia – Tymczasowy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu pracowników na wypadek choroby. Był to pierwszy polski akt prawny dotyczący ubezpieczenia na wypadek choroby.
- 12 stycznia – zajęcie przez Ukraińców Żółkwi, Dublan i Kulikowa i odcięcie przez nich Lwowa od polskiej Grupy Operacyjnej "Bug" gen. Jana Romera w rejonie Rawy Ruskiej.
- 13 stycznia – pod naciskiem mocarstw zachodnich polskie oddziały zostały wycofane ze Spisza i Orawy. Czechosłowacja zgodziła się w zamian przepuścić przez swoje terytorium tranzyt broni dla Polski.
- 15 stycznia – Polska została zaproszona przez zwycięskie państwa Ententy do udziału w konferencji pokojowej.
- 16 stycznia – powstał rząd Ignacego Jana Paderewskiego. Ignacy Jan Paderewski pełnił funkcję prezesa Rady Ministrów i równocześnie był ministrem spraw zagranicznych.
- 23 stycznia – na rozkaz premiera K. Kramářa i prezydenta T. Masaryka 16 tys. żołnierzy czeskich najechało na Śląsk Cieszyński.
- 26 stycznia
- odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego.
- wojska czeskie, korzystając z zaangażowania Polski w walki na wschodzie, zajęły ziemie Śląska Cieszyńskiego aż za Wisłę.
- 28 stycznia
- bitwa pod Skoczowem z wojskami czeskimi. Zakończyła się 30 stycznia powodzeniem strony polskiej, ponieważ została zatrzymana ofensywa wojsk czeskich (polsko-czechosłowackie konflikty graniczne).
- 29 stycznia
- Roman Dmowski – przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego – przedstawił na konferencji w Paryżu polskie postulaty odnośnie granicy polskiej po I wojnie światowej.
[edytuj] luty
- 1 lutego – w związku z konfliktem polsko-czeskim w krakowskiej elektrowni odbył się wiec pracowników. Domagano się na nim usunięcia z pracy wszystkich Czechów zatrudnionych w mieście, a zwłaszcza w krakowskich tramwajach.
- 3 lutego – podpisanie polsko-czeskiego układu o tymczasowej granicy na Śląsku Cieszyńskim.
- 4 lutego – Wołomin otrzymał prawa miejskie na mocy dekretu Naczelnika RP Marszałka Józefa Piłsudskiego.
- 7 lutego
- podpisano dekret o powszechnym obowiązku służby wojskowej i o obowiązku szkolnym, powołano do życia Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.
- powołano Najwyższą Izbę Kontroli.
- 10 lutego – w Warszawie został otwarty Sejm Ustawodawczy. Kadencja trwała do 27 listopada 1922 r.
- 14 lutego
- starcie polskiego oddziału kapitana Mienickiego z oddziałem bolszewickim należącym do Frontu Zachodniego w Berezie Kartuskiej. Przeprowadzony o 7 rano polski atak na Berezę Kartuską Norman Davies w książce Biały Orzeł, Czerwona Gwiazda uznaje za początek wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920.
- marszałkiem Sejmu wybrano Wojciecha Trąmpczyńskiego, działacza endeckiego z Wielkopolski
- 16 lutego – przerwanie działań zbrojnych w Wielkopolsce (powstanie wielkopolskie) – rozejm w Trewirze.
- 19 lutego – wyzwolenie Białegostoku
- 20 lutego
- uchwalenie tzw. Małej Konstytucji.
- Józef Piłsudski został zatwierdzony przez Sejm Ustawodawczy jako Głowa państwa z tytułem Naczelnika Państwa. Piłsudski złożył swą władzę 14 grudnia 1922 roku na ręce wybranego przez Zgromadzenie Narodowe, na mocy konstytucji marcowej, Prezydenta RP, Gabriela Narutowicza.
- 21 lutego – założono klub sportowy Szombierki Bytom.
- 25 lutego
- polsko-czechosłowacki konflikt graniczny: wojsko polskie wkroczyło do Cieszyna.
- Wielka Brytania uznała niepodległość Polski.
[edytuj] marzec
- 3 marca – utworzono Kurię Biskupią Wojsk Polskich.
- 9 marca – ochotnicza kompania powstańców wielkopolskich wyruszyła do Małopolski, aby wziąć udział w walkach z Ukraińcami.
- 14 marca – utworzono Instytut Wojskowo-Techniczny.
- 19 marca – ogłoszenie Gdańska Wolnym Miastem.
- 20 marca – stanowisko szefa Sekcji Marynarki przy Ministerstwie Spraw Wojskowych objął gen. ppor. mar. Kazimierz Porębski.
- 27 marca – Aleksy Rżewski został rządowym komisarzem miasta Łodzi.
- 30 marca – wojna polsko-ukraińska: Wódz Naczelny Józef Piłsudski wydał rozkaz o utworzeniu Frontu Wołyńskiego.
[edytuj] kwiecień
- 1 kwietnia
- powołano Główny Urząd Miar.
- założono I Liceum Ogólnokształcące im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
- w poznańskim Ogrodzie Botanicznym (dziś Park Wilsona) otwarto Palmiarnię.
- 2 kwietnia – założono Polskie Towarzystwo Matematyczne.
- 4 kwietnia
- został założony Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
- w Warszawie otwarto kabaret Qui Pro Quo.
- 5 kwietnia – wojna polsko-bolszewicka: wojsko polskie dokonało w zdobytym Pińsku masakry 35 Żydów, oskarżanych o popieranie bolszewików.
- 8 kwietnia – założono Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie.
- 12 kwietnia – w Łucku rozpoczęto zjazd ziemian, podczas którego powstał Związek Ziemian Wołynia. Zajęto się sprawą polskiego stanu posiadania na Rusi.
- 16 kwietnia
- wojna polsko-bolszewicka: rozpoczęła się ofensywa wojsk polskich.
- początek operacji sprowadzania do Polski armii generała Józefa Hallera.
- w Warszawie odbył się zjazd Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej; jego przewodniczącym wybrano Stanisława Dubois.
- 17 kwietnia
- wojna polsko-bolszewicka: polskie wojska zdobyły Lidę.
- Jarogniew Drwęski objął stanowisko pierwszego po zaborach prezydenta Poznania.
- 18 kwietnia
- wojna polsko-bolszewicka: wojska polskie zdobyły Nowogródek.
- założono Muzeum Narodowe w Poznaniu.
- 19 kwietnia – zajęcie Wilna przez oddziały polskie.
- 22 kwietnia – Józef Piłsudski skierował odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- 23 kwietnia - 26 kwietnia - nadzwyczajny XVI Zjazd Polskiej Partii Socjalistycznej zaboru pruskiego.
- 23 kwietnia - 26 kwietnia - XV Kongres Polskiej Patii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego.
- 23 kwietnia - 26 kwietnia - XVI Zjazd Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie.
- 26 kwietnia – na mocy dekretów Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego utworzono Straż Więzienną w Polsce.
- 27 kwietnia - 28 kwietnia - Kongres zjednoczeniowy Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz Polskiej Partii Socjalistycznej zaboru pruskiego. Nowa partia przyjęła nazwę Polska Partia Socjalistyczna. Kongres został uznany jako XVI Zjazd Polskiej Partii Socjalistycznej.
- 29 kwietnia – uchwałą Sejmu dzień 3 maja zostaje ogłoszony świętem narodowym.
[edytuj] maj
- 2 maja – Sekcja Marynarki przy Ministerstwie Spraw Wojskowych została przekształcona w Departament dla Spraw Morskich.
- 3 maja – odbyły się pierwsze uroczyste obchody święta narodowego (rocznica uchwalenia w dniu 3 maja 1791 r. konstytucji).
- 7 maja – w Poznaniu otwarto Wszechnicę Piastowską, obecny Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
- 10 maja – do Białegostoku przyłączono 13 okolicznych wsi.
- 11 maja – zjazd spółdzielni robotniczych w Warszawie powołał Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych.
- 29 maja – w Poznaniu zbudowano pociąg pancerny Danuta.
[edytuj] czerwiec
- 15 czerwca – utworzenie Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie.
[edytuj] lipiec
- 10 lipca – uchwała Sejmu w sprawie zasad reformy rolnej. Ustalono limity wielkości gospodarstw prywatnych, dla Polski centralnej 180 ha, dla Kresów 400 ha.
- 13 lipca
- w bitwie pod Jazłowcem 14. Pułk Ułanów 4. Dywizji Strzelców Polskich odniósł zwycięstwo nad wojskami Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej.
- założono klub sportowy Wawel Kraków.
- 14 lipca – na Rynku Głównym w Krakowie odbył się przegląd wojsk z okazji święta narodowego Francji (zburzenie Bastylii – 14 lipca 1789). Obecni byli biskup Adam Sapieha, gen. Józef Haller i francuscy oficerowie służący w jego armii.
- 17 lipca – wojsko polskie wyparło ze Zbrucza armię ukraińską, kończąc w ten sposób wojnę polsko-ukraińską.
- 20 lipca
- pierwszy w odrodzonej Polsce nuncjusz apostolski Achilles Ratti przedstawił Naczelnikowi Państwa w Belwederze listy uwierzytelniające.
- zawarto rozejm pomiędzy dowództwem Wojska Polskiego i oddziałami Semena Petlury.
- 24 lipca – Sejm uchwalił ustawę o organizacji Policji Państwowej i o bezpieczeństwie państwa. W rocznicę tego wydarzenia obchodzone jest Święto Policji (Dzień Policjanta).
- 27 lipca – po drobnych potyczkach z oddziałami litewskimi wojska polskie wkroczyły do Augustowa. Miasto zajęła grupa gen. Falewicza.
- 31 lipca – Sejm RP ratyfikował traktat wersalski.
[edytuj] sierpień
- 1 sierpnia – Sejm RP uchwalił ustawę o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej oraz o orderze Virtuti Militari.
- 8 sierpnia – wojska polskie zajęły Mińsk.
- 14 sierpnia
- wybuchł strajk 140 tys. robotników na terytorium dzisiejszego GOP na Górnym Śląsku, poprzedzający wybuch zbrojnego powstania.
- założono klub piłkarski Ruch Radzionków.
- 15 sierpnia – w Mysłowicach w Myslowitzgrube strażnicy graniczni Rzeszy Niemieckiej spacyfikowali (Masakra w Mysłowicach) bunt pracowniczy górników, ich żon i dzieci, co zostało wykorzystane jako pretekst do wybuchu I powstania śląskiego.
- 16-17 sierpnia – wybuchło I powstanie śląskie.
- 18 sierpnia
- I powstanie śląskie: zwycięska dla Polaków bitwa pod Godowem.
- wybuch strajku powszechnego w Zagłębiu Dąbrowskim.
- 23 sierpnia – wybuchło powstanie sejneńskie, zorganizowane przez Polską Organizację Wojskową przeciwko administracji litewskiej.
- 24 sierpnia – zakończenie I powstania śląskiego.
- 28 sierpnia – zakończyło się powstanie sejneńskie; wojska litewskie zostały wyparte z Suwalszczyzny.
- 29 sierpnia – wojna polsko-bolszewicka: wojska polskie zdobyły Bobrujsk.
[edytuj] wrzesień
- 1 września
- Polska podpisała zawieszenie broni z Ukrainą.
- naczelnik państwa Józef Piłsudski ratyfikował Traktat wersalski.
- 9 września - Departament do Spraw Morskich zatwierdził pierwszy program rozwoju polskiej floty wojennej. W jej skład miały wejść: krążownik o pojemności 3000 BRT, 4 kontrtorpedowce po 800 BRT, 2 okręty podwodne (500 i 200 BRT), 6 trawlerów po 100 BRT i kilkanaście mniejszych jednostek.
[edytuj] październik
- 9 października – w Mikaszewiczach rozpoczęły się rokowania polsko-bolszewickie.
- 11 października
- dokonano uroczystego otwarcia Uniwersytetu Wileńskiego.
- w Krakowie założono pierwszy związek sportowy w niepodległej Polsce - Polski Związek Lekkiej Atletyki.
- 12 października – w Krakowie powstał Polski Komitet Olimpijski.
- 28 października – w warszawskiej katedrze św. Jana odbyła się uroczystość przyjęcia sakry biskupiej przez nuncjusza Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI.
- 30 października – powstał Aeroklub Polski w Poznaniu.
[edytuj] listopad
- 2 listopada – polski statek uzbrojony Różycki poddaje się niemieckiej Weichselschutzflotille.
- 5 listopada – powstał AZS Poznań.
- 9 listopada – założono Towarzystwo Żeglugowe "Sarmacja".
- 19 listopada – Józef Piłsudski został honorowym obywatelem miasta Białegostoku.
- 21 listopada – Rada Najwyższa na konferencji pokojowej przyznała Polsce Galicję Wschodnią.
- 22 listopada – uchwałą Rządu RP Uniwersytetowi Lwowskiemu nadano imię jego założyciela – króla Jana Kazimierza.
- 24 listopada – otwarcie teatru Reduta w Warszawie.
- 30 listopada – gen. Józef Haller wydał odezwę do żołnierzy Frontu Pomorskiego.
- Powstanie Polskiej Akademii Umiejętności.
[edytuj] grudzień
- 8 grudnia
- Rada Ambasadorów państw Ententy ustaliła w Paryżu linię Curzona jako wschodnią granicę Polski.
- potyczka polsko-czechosłowacka pod Kieżmarkiem.
- 9 grudnia
- ustąpił rząd Ignacego Jana Paderewskiego.
- decyzja mocarstw zachodnich o podziale byłych flot państw zaborczych (Polsce przyznano 6 małych, rozbrojonych poniemieckich torpedowców o łącznej wyporności 2300 t)
- 13 grudnia – powstał rząd Leopolda Skulskiego.
- 17 grudnia – decyzją ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego, Ksawerego Praussa, powołano Tymczasową Państwową Komisję Ochrony Przyrody.
- 20 grudnia – powstanie Polskiego Związku Piłki Nożnej.
- 26 grudnia – założono Polski Związek Narciarski.
[edytuj] Wydarzenia na świecie
[edytuj] styczeń
- 1 stycznia
- powstała Komunistyczna Partia Niemiec.
- u szkockich wybrzeży, jacht brytyjskiej admiralicji „HMS Iolaire” z 280 osobami na pokładzie zatonął, co najmniej 205 osób zginęło.
- Edsel Ford zastępuje swego ojca – Henry Forda, na stanowisku prezydenta Ford Motor Company.
- 5 stycznia
- w Niemczech w Monachium Anton Drexler założył DAP (niem. Deutsche Arbeiterpartei, czyli Niemiecka Partia Robotnicza), później przemianowaną na NSDAP.
- Związek Spartakusa, w Berlinie, inicjuje próbę rozpętania rewolucji komunistycznej w Niemczech. Powstanie komunistyczne trwało do 13 stycznia.
- 6 stycznia – w Niemczech rozpoczęto formowanie Freikorpsów.
- 7 stycznia – Wojna estońsko-bolszewicka: Doszło do walk pomiędzy Armią Czerwoną a siłami estońskimi.
- 9 stycznia – Friedrich Ebert wprowadza do akcji oddziały „Freikorps”.
- 10-12 stycznia – oddziały „Freikorps” atakują sympatyków „Związku Spartakusa” w Berlinie.
- 11 stycznia
- Rumunia anektuje Siedmiogród.
- w niemieckim porcie Cuxhaven Rada Robotnicza i Żołnierska ogłosiły powstanie Socjalistycznej Republiki Cuxhaven.
- 13 stycznia – Rada Robotnicza w Berlinie podejmuje decyzje o zakończeniu strajku generalnego. Próba rozpętania rewolucji przez członków Komunistycznej Partii Niemiec kończy się niepowodzeniem.
- 15 stycznia
- Róża Luksemburg i Karl Liebknecht zostali zamordowani.
- w Bostonie, doszło do katastrofy przemysłowej w destylarni alkoholu, wyciek melasy pozbawił życia 21 osób i zranił 150 osób.
- 16 stycznia
- początek walk polsko-rosyjskich.
- 18 poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych pozwala na wprowadzenie prohibicji.
- 18 stycznia
- w Paryżu rozpoczęła się konferencja pokojowa po I wojnie światowej. Przewodniczył jej premier Francji Georges Clemenceau. Konferencja zakończyła się 21 stycznia 1920 roku.
- powstaje przedsiębiorstwo produkujące luksusowe oraz duże sportowe samochody Bentley Motors Limited.
- 19 stycznia – wybory do Zgromadzenia Narodowego w Niemczech.
- 21 stycznia
- odbyło się pierwsze posiedzenie parlamentu Irlandii w Dublinie. Od tego wydarzenia datuje się powstanie niepodległej Republiki Irlandii.
- Powstanie w Chuście Centralnej Rady Ukraińskiej.
- 23 stycznia-1 lutego – powstanie ludności pochodzenia ukraińskiego w Chocimiu, stłumione przez władze Rumuńskie.
- 29 stycznia – Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z Polską.
- 31 stycznia – szkocka policja i brytyjska armia pacyfikują próbę powstania robotniczego w Glasgow.
- Wojna estońsko-bolszewicka: W styczniu wojska estońskie pod wodzą Johana Laidonera, wspierane przez ochotników z Finlandii, Szwecji i Danii, przeszły do kontrofensywy, wyrzucając Armię Czerwoną z terytorium Estonii.
[edytuj] luty
- 3 lutego – Armia Czerwona okupuje Ukrainę.
- 11 lutego – Friedrich Ebert (SPD), zostaje wybrany prezydentem Niemiec.
- 14 lutego – prezydent USA Woodrow Wilson przedstawił projekt Ligi Narodów.
- 25 lutego – Oregon jako pierwszy stan w USA wprowadza podatek, 1 cent na galon paliwa (.26 ¢/L), stosowanego do napędu samochodów.
- 26 lutego – Kongres Stanów Zjednoczonych wydaje akt prawny powołujący do życia na terenie części Wielkiego Kanionu Kolorado – Park Narodowy Wielkiego Kanionu.
- 27 lutego – została utworzona Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad.
[edytuj] marzec
- 1 marca
- w Korei, policja i wojsko japońskie pacyfikuje masowe demonstracje przeciw okupacji japońskiej – w zamieszkach ginie około 7 tys. osób.
- gen. Hans von Seeckt (Szef Niemieckiego Sztabu Generalnego) opracował i przedstawił Zgromadzeniu Narodowemu memoriał ws. sił zbrojnych.
- 2 marca – rozpoczął się kongres założycielski III Międzynarodówki (Kominternu).
- 4 marca – w Rosji gen. Kołczak rozpoczął ofensywę przeciwko Armii Czerwonej.
- 6 marca
- utworzono Komintern.
- niemieckie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło ustawę o tzw. Reichswerze prowizorycznej.
- 9 marca – w Egipcie wybuchło powstanie przeciw okupacji brytyjskiej, zdławione przez siły brytyjskie następnego miesiąca – zginęło około 800 osób.
- 15 marca – w Paryżu zostaje założona organizacja weteranów armii amerykańskiej walczących w pierwszej wojnie światowej (ang. American Legion).
- 16 marca – Walter Gropius reaktywował i zjednoczył w Weimarze szkołę budownictwa Bauhaus.
- 21 marca – Béla Kun założył Węgierską Republikę Rad – krótkotrwały twór polityczny, który istniał na Węgrzech do początku sierpnia 1919 (133 dni).
- 23 marca – Benito Mussolini formuje (wł. Fasci Italiani di Combattimento) paramilitarną organizację, która później (1921) przekształciła się w Narodową Partię Faszystowską.
- 24 marca – Karol I Habsburg, ostatni władca Cesarsko-Królewskich Austro-Węgier udaje się na wygnanie do Szwajcarii, a później na portugalską wyspę Maderę.
- 28 marca – w „The New York Times” ukazał się wywiad z Józefem Piłsudskim.
- 29 marca – pierwszy samochód marki Tatra został wyprodukowany w Czechosłowacji.
- 31 marca – rozpoczął się generalny strajk w miastach dorzecza Ruhry w Nadrenii Północnej-Westfalii.
[edytuj] kwiecień
- 7 kwietnia – powstał Francuski Związek Piłki Nożnej (FFF).
- 13 kwietnia
- 23 kwietnia – po raz pierwszy obraduje w Estonii konstytuanta.
- 25 kwietnia
- w Niemczech powstała uczelnia artystyczna w Weimarze – Bauhaus.
- w Australii po raz pierwszy obchodzono uroczyście „Dzień ANZAC”.
- w Meksyku, generał Pancho Villa zdobywa miasto Hidalgo del Parral, w którym powiesił majora miasta i dwóch jego synów.
- 27 kwietnia – Finlandia została ogłoszona republiką.
- 30 kwietnia – kilka bomb zostało przechwyconych w pierwszej fali anarchistycznych ataków bombowych w USA.
[edytuj] maj
- 1 maja
- 3 maja
- armia Republiki Weimarskiej i oddziały Freikorps wkroczyły do Monachium – koniec Bawarskiej Republiki Rad.
- założono klub sportowy Slovan Bratysława.
- 4 maja – Ruch Czwartego Maja rozpoczął swą działalność przeciw obcym kolonizatorom w Chinach.
- 5 maja – w Paryżu powstaje liga Socjalistycznego Czerwonego Krzyża.
- 8 maja – w Holandii wprowadzono prawo wyborcze dla kobiet.
- 9 maja – w Belgii wchodzi w życie nowe uniwersalne prawo wyborcze pozwalające głosować wszystkim mężczyznom niezależnie od statusu majątkowego jak i również niektórym kobietom.
- 11 maja – utworzono Besarabską Socjalistyczną Republikę Radziecką.
- 15 maja
- wojna grecko-turecka: dwadzieścia tysięcy żołnierzy greckich zajęło Smyrnę z pomocą floty angielskiej i francuskiej.
- robotnicy kanadyjscy z miasta Winnipeg rozpoczęli strajk generalny domagając się wyższych płac oraz lepszych warunków pracy.
- 16 maja – samolot Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych typu NC-4 pilotowany przez Alberta Cushing Reada wystartował z Nowej Fundlandii do pierwszego lotu transatlantyckiego przez Azory do Lizbony.
- 19 maja
- Wojna grecko-turecka: Oddziały tureckie pod dowództwem Mustafy Kemala Atatürka lądują w miejscowości Samsun na wybrzeżu Anatolii nad Morzem Czarnym rozpoczynając walki, które później zostaną nazwane „Turecką Wojną o Niezależność”. Rocznica tego wydarzenia jest obchodzona przez Greków oraz Cypryjczyków greckiego pochodzenia jako dzień pamięci o „Ludobójstwie na Grekach pontyjskich”.
- nowojorski hotelarz Raymond Orteig ufundował nagrodę w wysokości 25 tys. dolarów dla osoby, która jako pierwsza przeleci samolotem non stop z Nowego Jorku do Paryża lub odwrotnie.
- 23 maja – Uniwersytet Kalifornijski otworzył drugie miasteczko uniwersyteckie w Los Angeles. Początkowo nazywane Południowym Oddziałem Uniwersytetu Kalifornijskiego (ang. Southern Branch of the University of California – SBUC), później przemianowane na Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles (ang. University of California, Los Angeles – UCLA).
- 25 maja – doszło do erupcji wulkanu Gunung Kelud (Kelut) we wschodniej części Jawy w Indonezji, zginęło ponad 5 tys. osób.
- 29 maja – Ogólna teoria względności opublikowana przez Alberta Einsteina w 1916 roku zostaje potwierdzona przez pomiary przeprowadzone przez astrofizyka brytyjskiego Arthura Eddingtona, podczas całkowitego zaćmienia słońca na Wyspie Książęcej i przez brytyjskiego astronoma Andrew Crommelina dokonującego pomiarów w Sobral w Brazylii.
- 30 maja – doszło do porozumienia pomiędzy Wielką Brytanią i Belgią, później potwierdzone przez Ligę Narodów, w którym Niemiecka Afryka Wschodnia (Rwanda i Burundi) przechodzi pod kontrolę Belgii.
[edytuj] czerwiec
- 2 czerwca – kilka bomb zostało przesłanych pocztą do znaczących polityków w USA w kampanii terroru anarchistycznego.
- 4 czerwca – Kongres Stanów Zjednoczonych zaaprobował dziewiętnastą poprawkę do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, która gwarantuje prawa wyborcze dla kobiet.
- 7 czerwca – wojska angielskie stłumiły demonstrację w La Valetcie na Malcie, zginęły 4 osoby.
- 9 czerwca – Armia Czerwona zajęła Ufę.
- 14 na 15 czerwca – pilot John Alcock wraz z nawigatorem Arthurem Whittenem Brownem, dokonali pierwszego nieprzerwanego przelotu ponad Oceanem Atlantyckim samolotem Vickers Vimy.
- 15 czerwca – oddziały generała Pancho Villa zaatakowały miasto Ciudad Juárez. W obawie przed przeniesieniem się walk na terytorium USA, kawaleria amerykańska przekracza granicę z Meksykiem i odpycha oddziały Pancho Villi od granicy.
- 19 czerwca – założenie klubu Salernitana Sport we włoskim mieście Salerno.
- 21 czerwca
- Gustav Bauer został kanclerzem Niemiec.
- admirał Ludwig von Reuter wydał rozkaz zatopienia w zatoce Scapa Flow na Orkadach internowanej floty niemieckiej – 9 marynarzy niemieckich zginęło.
- Kanadyjska Królewska Policja Konna oddała salwę do tłumu bezrobotnych weteranów pierwszej wojny światowej podczas strajku generalnego w Winnipeg – zabijając dwie osoby.
- 23 czerwca
- Zgromadzenie Narodowe Niemiec ratyfikowało traktat wersalski.
- Łotewska wojna o niepodległość: W miejscowości Kieś, siły Estonii i Łotwy pokonały Niemców. Rocznica bitwy świętowana jest w Estonii jako Dzień Zwycięstwa.
- 25 czerwca – inauguracyjny lot odbył Junkers F 13, pierwszy całkowicie metalowy samolot.
- 28 czerwca
- podpisanie przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji traktatu wersalskiego, ustanawiającego nowy porządek polityczny po pierwszej wojnie światowej.
- została utworzona Międzynarodowa Organizacja Pracy.
- 30 czerwca – wojska gen. Antona Denikina zajęły Carycyn.
[edytuj] lipiec
- 2 lipca – brytyjski sterowiec R-34 dokonał przelotu przez północny Atlantyk, pokonując tę trasę w obu kierunkach.
- 3 lipca – w Niemczech Zgromadzenie Narodowe zatwierdziło barwy flagi niemieckiej. Zdecydowano się na trzy kolory związane z rewolucją 1848 r. – czerwony, czarny i żółty.
- 13 lipca – brytyjski sterowiec R-34 zakończył przelot nad Atlantykiem w obu kierunkach.
- 22 lipca – w Londynie odbyła się premiera baletu Trójkątny kapelusz z muzyką Manuela de Falli.
- 31 lipca
- parlament niemiecki uchwalił konstytucję republikańską – w Niemczech powstała Republika Weimarska.
- policjanci z Londynu i Liverpoolu strajkują żądając ustanowienia Krajowych Związków Zawodowych Policji i Pracowników Więziennictwa. Ponad 2 tys. strajkujących zostaje zwolnionych z pracy.
[edytuj] sierpień
- 4 sierpnia – wojska rumuńskie i czechosłowackie wraz oddziałami posłusznymi admirałowi Miklósowi Horthyemu zajmują Budapeszt.
- 11 sierpnia
- przyjęto konstytucję Republiki Weimarskiej.
- powstał pierwszy zespół występujący w NFL z Wisconsin – Green Bay Packers.
- 14 sierpnia – weszła w życie konstytucja Republiki Weimarskiej.
- 18 sierpnia – bolszewicka flota z Kronsztadu zostaje zniszczona przez brytyjskie lotnictwo i okręty torpedowe.
- 19 sierpnia – Afganistan uzyskuje niezależność od Wielkiej Brytanii.
- 31 sierpnia – powstaje Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych.
[edytuj] wrzesień
- 1 września – w Cedar Point w stanie Ohio w USA, rozpoczyna się ośmiodniowy kongres Badaczy Pisma Świętego (obecnie Świadkowie Jehowy), obecnych:7000 uczestników.
- 9 września – u wybrzeży Kuby zatonął hiszpański statek pasażerski SS Valbanera z 488 osobami na pokładzie.
- 10 września – w Saint-Germain-en-Laye podpisano traktatu pokojowy między państwami Ententy a Austrią.
- 10-15 września – huragan "Florida Keys" spowodował śmierć 600 osób nad Zatoką Meksykańską na Florydzie i w Teksasie.
- 11 września – wojska amerykańskie dokonały inwazji na Honduras.
- 12 września – Gabriele d'Annunzio na czele oddziałów ochotniczych dokonał zajęcia Fiume (obecnie Rijeka), co spowodowało wycofanie sprzymierzonych oddziałów francusko-brytyjsko-amerykańskich i proklamowanie Regencji Carnaro.
- 18 września – Holandia przyznała kobietom prawa wyborcze.
- 22 września – w USA rozpoczął się strajk robotników przemysłu stalowego.
- 23 września – został założony portugalski klub sportowy z siedzibą w lizbońskiej dzielnicy Belém – CF Os Belenenses.
- 27 września – ostatnie brytyjskie oddziały opuszczają Archangielsk w Rosji.
- 28 września – doszło do rozruchów na tle rasowym w mieście Omaha w stanie Nebraska, tłum zlinczował murzyna podejrzanego o gwałt.
- 29 września – w Szwecji wprowadzono 8-godzinny dzień pracy. W Hiszpanii 1 października, w Jugosławii – 3 października, a w Austrii 17 grudnia.
[edytuj] październik
- 1 października – w miasteczku Elaine w stanie Arkansas doszło do rozruchów na tle rasowym, około 800 murzynów straciło życie.
- 2 października – prezydent Woodrow Wilson doznał wylewu krwi do mózgu, został częściowo sparaliżowany.
- 3 października – opublikowano tzw. Raport Morgenthaua z pobytu w Polsce amerykańskiej misji rządowej, mającej zbadać doniesienia o pogromach Żydów.
- 7 października – powstały holenderskie linie lotnicze KLM.
- 9 października – w Mikaszewiczach rozpoczęły się polsko-bolszewickie rokowania.
- 13 października – w Paryżu podpisano umowę międzynarodową dotycząca bezpieczeństwa i nawigacji lotów powietrznych.
- 17 października – otwarto metro w Madrycie.
- 21 października – austriacki parlament ratyfikował traktat pokojowy z Saint Germain; powstała I Republika Austriacka.
- 28 października – rozpoczyna się prohibicja w Stanach Zjednoczonych.
- 31 października – oddano do użytku publicznego pierwszą linię metra w Madrycie, łączącą Puerta del Sol z Cuatro Caminos.
[edytuj] listopad
- 17 listopada – Armia Czerwona zdobyła Kursk.
- 19 listopada – oficjalnie ogłoszono że pomiary przeprowadzone 29 maja przez Arthura Eddingtona i Andrew Crommelin potwierdzają „Ogólną teorię względności”.
- 20 listopada – wybory do francuskiego Zgromadzenia Ustawodawczego.
- 27 listopada
- w Neuilly-sur-Seine podpisano traktat pokojowy z Bułgarią.
- władze czechosłowackie zmieniły nazwę miasta Ostrawa Polska na Ostrawa Śląska.
- 28 listopada – Nancy Astor jako pierwsza kobieta została wybrana do brytyjskiej Izby Gmin.
- 30 listopada – założono Łotewski Teatr Narodowy.
[edytuj] grudzień
- 5 grudnia – turecki minister wojny zwalnia Greków, Ormian i Żydów ze służby w armii.
- 27 grudnia – powstała szwedzka wytwórnia filmowa Svensk Filmindustri.
- 30 grudnia – stowarzyszenie prawnicze w Londynie „Lincoln's Inn”, po raz pierwszy przyjmuje w swe szeregi kobietę.
- 31 grudnia – powstały Kolumbijskie Siły Powietrzne (FAC).
[edytuj] Urodzili się
- 1 stycznia
- Rocky Graziano, amerykański bokser, mistrz świata (zm. 1990)
- Jerome David Salinger, amerykański pisarz (zm. 2010)
- 7 stycznia – Elena Ceauşescu, żona komunistycznego przywódcy Rumunii Nicolae Ceausescu (zm. 1989)
- 7 stycznia – Jerzy Giżycki, polski krytyk filmowy (zm. 2009)
- 12 stycznia – Jan Józef Szczepański, polski pisarz i scenarzysta (zm. 2003)
- 13 stycznia - Józef Szczublewski, polski teatrolog
- 14 stycznia – Giulio Andreotti, polityk włoski, pisarz i publicysta
- 15 stycznia
- Maurice Herzog, francuski himalaista
- George Cadle Price, polityk belizeński (zm. 2011)
- 19 stycznia – Joan Brossa, kataloński poeta (zm. 1998)
- 21 stycznia – Stanisława Fleszarowa-Muskat, polska pisarka (zm. 1989)
- 26 stycznia – Valentino Mazzola, włoski piłkarz (zm. 1949)
- 30 stycznia - Ernst Gutting, niemiecki duchowny katolicki
- 2 lutego - Lisa Della Casa, szwajcarska śpiewaczka operowa
- 4 lutego – Krystyna Berwińska, polska pisarka
- 5 lutego
- Red Buttons, aktor amerykański, laureat Oscara (zm. 2006)
- Andreas Papandreu, grecki polityk, dwukrotny premier Grecji (zm. 1996)
- 8 lutego
- Peter Berglar, niemiecki lekarz i historyk (zm. 1989)
- Mimi Malenšek, słoweńska pisarka (zm. 2012)
- 16 lutego – Natalia Rolleczek, polska pisarka
- 18 lutego – Jack Palance, amerykański aktor pochodzenia ukraińskiego (zm. 2006)
- 2 marca – Jennifer Jones, aktorka amerykańska, laureatka Oscara (zm. 2009)
- 3 marca
- Peter Henry Abrahams, południowoafrykański pisarz
- Józef Kamiński, polski dowódca wojskowy
- 17 marca
- Nat King Cole, amerykański aktor (zm.1965)
- Lech Sternal, polski architekt (zm.2009)
- 21 marca - Douglas Joseph Warren, australijski duchowny katolicki
- 24 marca – Lawrence Ferlinghetti, amerykański poeta
- 1 kwietnia – Joseph Murray, amerykański chirurg, laureat Nagrody Nobla
- 3 kwietnia
- Ervin Drake, amerykański autor tekstów piosenek
- Myles McKeon, australijski duchowny katolicki
- 7 kwietnia - Edoardo Mangiarotti, włoski szermierz
- 8 kwietnia – Ian Smith, polityk rodezyjski (zm. 2007)
- 9 kwietnia – John Presper Eckert, amerykański inżynier elektryk; konstruktor i twórca ENIAC-a, pierwszego komputera (zm. 1995)
- 13 kwietnia – Manuel Romero Arvizu, meksykański biskup, franciszkanin (zm. 2009)
- 16 kwietnia – Włodzimierz Krzemiński, polski pisarz, poeta (zm. 2011)
- 17 kwietnia - Chavela Vargas, meksykańska piosenkarka
- 19 kwietnia - Maria Straszewska, polska historyk
- 22 kwietnia – Donald James Cram, amerykański chemik, laureat Nagrody Nobla (zm. 2001)
- 24 kwietnia
- Glafkos Kliridis, polityk cypryjski, prezydent Cypru
- Jakub Sądej, leśnik, pierwszy opiekun i przewodnik po Jaskini Niedźwiedziej (zm. 1987)
- 29 kwietnia – Celeste Holm, amerykańska aktorka filmowa i telewizyjna
- 3 maja – Pete Seeger, amerykański piosenkarz i działacz polityczny
- 7 maja – Evita Peron, argentyńska działaczka związkowa, żona prezydenta Juana Domingo Perona (zm. 1952).
- 16 maja
- Wladziu Valentino Liberace, amerykański artysta estradowy pochodzenia polsko-włoskiego (zm. 1987)
- Zbigniew Kurtycz, polski piosenkarz, gitarzysta i kompozytor
- 19 maja - Mitja Ribičič, polityk słoweński
- 20 maja – Gustaw Herling-Grudziński, polski pisarz, publicysta, prozaik (zm. 2000)
- 25 maja
- Adolf Ciborowski, architekt i urbanista (zm. 1987)
- Raymond Smullyan, amerykański matematyk
- 6 czerwca - Peter Carington, 6. baron Carrington, konserwatywny polityk brytyjski
- 11 czerwca – Richard Todd, brytyjski aktor (zm. 2009)
- 19 czerwca – Louis Jourdan, francuski aktor
- 29 czerwca – Anna Czapska, architekt, Honorowy Członek TOnZ, twórca ekslibrisów (zm. 2007)
- 2 lipca – Andrzej Pytlakowski, polski szachista i dziennikarz (zm. 2010)
- 5 lipca – Jarosław Furgała, polski rzeźbiarz ludowy
- 8 lipca – Walter Scheel, niemiecki polityk
- 10 lipca – Stanisław Myśliborski-Wołowski, polski historyk i pedagog (zm. 1983)
- 12 lipca – Bogusław Szczepańczyk, nauczyciel, twórca ekslibrisów "ekologicznych" (zm. 1994)
- 15 lipca – Iris Murdoch, anglo-irlandzka pisarka i filozofka (zm. 1999)
- 18 lipca – Lech Paszkowski, polski pisarz, publicysta, historyk, mieszkający w Australii
- 20 lipca – Edmund Hillary, nowozelandzki himalaista i polarnik, z zawodu pszczelarz (zm. 2008)
- 24 lipca - Ferdi Kübler, szwajcarski kolarz szosowy
- 26 lipca
- James Lovelock, brytyjski naukowiec
- Jehuda Widawski, polski przedsiębiorca
- 4 sierpnia - Michel Déon, francuski pisarz
- 11 sierpnia – Ginette Neveu, francuska skrzypaczka (zm. 1949)
- 25 sierpnia
- Matt Urban, amerykański wojskowy polskiego pochodzenia, uczestnik II wojny światowej (zm. 1995)
- George Wallace, amerykański polityk, czterokrotny gubernator stanu Alabama (zm. 1998)
- 27 sierpnia – Krystyna Wyhowska, polska dziennikarka i publicystka (zm. 2008)
- 28 sierpnia – Godfrey N. Hounsfield, brytyjski inżynier elektronik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (zm. 2004)
- 12 września - Marian Ryba, generał brygady Wojska Polskiego, działacz państwowy i społeczny w PRL; prezes PZPN
- 18 września – Mieczysław Wojnicki, polski piosenkarz (zm. 2007)
- 23 września – Bogdan Paprocki, śpiewak operowy, tenor (zm. 2010)
- 25 września – Stanisław Hadyna, polski kompozytor i dyrygent (zm. 1999)
- 26 września – Matilde Camus, poetka hiszpańska (zm. 2012)
- 27 września – James H. Wilkinson, matematyk angielski, specjalista w dziedzinie analizy numerycznej, laureat Nagrody Turinga (zm. 1986)
- 3 października
- James Buchanan, ekonomista amerykański, laureat Nagrody Nobla
- Kazimierz Piechowski, żołnierz AK, więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau
- 5 października
- Donald Pleasence, amerykański aktor (zm. 1995)
- Vojtech Zamarovský, słowacki prozaik, tłumacz, doktor prawa (zm. 2006)
- 7 października – Zelman Cowen, australijski prawnik (zm. 2011)
- 11 października – Art Blakey, amerykański perkusista i kompozytor jazzowy (zm. 1990)
- 17 października – Zhao Ziyang, polityk chiński, premier ChRL i sekretarz generalny Komunistycznej Partii Chin (zm. 2005)
- 18 października
- Anita O'Day, amerykańska wokalistka jazzowa (zm. 2006)
- Pierre Trudeau, dwukrotny premier Kanady z ramienia Partii Liberalnej (zm. 2000)
- 22 października – Doris Lessing, pisarka brytyjska, laureatka Nagrody Nobla
- 25 października – Barbara Skarga, polska filozof, profesor (zm. 2009)
- 26 października – Mohammad Reza Pahlawi, ostatni szachinszach Iranu, z dynastii Pahlawi (zm. 1980)
- 27 października - Michael Schwalbé, polski skrzypek i pedagog
- 3 listopada - Květa Legátová, pisarka czeska
- 4 listopada - Eric Thompson, brytyjski kierowca wyścigowy
- 9 listopada – Marian Pankowski, polski poeta, prozaik, dramaturg, krytyk literacki i tłumacz (zm. 2011)
- 10 listopada – Michaił Kałasznikow, radziecki konstruktor broni strzeleckiej
- 15 listopada - Paul Moore, amerykański duchowny katolicki (zm. 2003)
- 19 listopada – Alan Young, brytyjski aktor
- 26 listopada
- Ryszard Kaczorowski, prezydent Polski na uchodźstwie (zm. 2010)
- Frederik Pohl, amerykański pisarz
- 29 listopada - Joe Weider, kanadyjski kulturysta
- 4 grudnia – Inder Kumar Gujral, indyjski polityk
- 7 grudnia – Stanisław Wyganowski, polski urbanista, działacz samorządowy
- 8 grudnia
- Mieczysław Weinberg, kompozytor rosyjski pochodzenia żydowsko-polskiego (zm. 1996)
- Kazimierz Żygulski, socjolog kultury, działacz polityczny, minister kultury i sztuki (zm. 2012)
- 9 grudnia – William Lipscomb, amerykański chemik, laureat Nagrody Nobla (zm. 2011)
- 14 grudnia – Mieczysław Klimowicz, polonista, historyk literatury (zm. 2008)
- 21 grudnia – Ove Sprogøe, duński aktor, znany z roli Egona Olsena z serii 14 duńskich filmów Gang Olsena (zm. 2004)
- 24 grudnia - Pierre Soulages, francuski malarz i grafik
[edytuj] Zmarli
- 4 stycznia – Georg von Hertling, niemiecki polityk, profesor filozofii, premier Bawarii, kanclerz Cesarstwa Niemieckiego i premier Prus (ur. 1843)
- 6 stycznia – Theodore Roosevelt, dwudziesty szósty prezydent USA, laureat Nagrody Nobla (ur. 1858)
- 15 stycznia
- Andrzej Małkowski, jeden z twórców polskiego skautingu, wybitny instruktor i teoretyk harcerstwa, działacz polskich organizacji młodzieżowych i niepodległościowych (ur. 1888)
- Karl Liebknecht, niemiecki polityk komunistyczny pochodzenia żydowskiego (ur. 1871)
- Róża Luksemburg, działaczka i ideolog polskiego i niemieckiego ruchu robotniczego (ur. 1871)
- 18 stycznia – Jan Windsor, książę Wielkiej Brytanii (ur. 1905)
- 27 stycznia – Endre Ady, poeta węgierski (ur. 1877)
- 14 lutego – Wiktor Gomulicki, pisarz i publicysta (ur. 1848)
- 16 lutego – Rudolf Dittrich, austriacki muzyk (ur. 1861)
- 17 lutego – Wilfrid Laurier, pierwszy frankofon na stanowisku premiera Kanady (ur. 1841)
- 25 marca – bł. Michalina Jozafata Hordaszewska (ur. 1869)
- 4 kwietnia – William Crookes, fizyk i chemik angielski (ur. 1832)
- 10 kwietnia – Emiliano Zapata, meksykański anarchista i rewolucjonista (ur. 1879)
- 26 kwietnia – Napoleon Cybulski, polski fizjolog, odkrywca adrenaliny (ur. 1854)
- 4 maja – Milan Rastislav Štefánik, polityk słowacki, z wykształcenia inżynier i astronom (ur. 1880)
- 6 maja – L. Frank Baum, amerykański pisarz (ur. 1856)
- 14 maja – Henry John Heinz, amerykański twórca znanej marki keczupu (ur. 1844)
- 10 czerwca – Adolf Zeligson, polski architekt, wybitny twórca łódzkiej architektury (ur. 1867)
- 30 czerwca – John William Strutt, brytyjski fizyk, profesor uniwersytetu w Cambridge, laureat Nagrody Nobla (ur. 1842)
- 15 lipca – Hermann Emil Fischer, niemiecki chemik, laureat Nagrody Nobla (ur. 1852)
- 26 lipca – Edward Poynter, brytyjski malarz (ur. 1836)
- 9 sierpnia – Ruggiero Leoncavallo, włoski kompozytor operowy (ur. 1857)
- 11 sierpnia – Andrew Carnegie, amerykański przemysłowiec szkockiego pochodzenia, jeden z najbogatszych ludzi swego czasu na świecie (ur. 1835)
- 7 października – Alfred Deakin, australijski polityk i prawnik, drugi premier Australii (ur. 1856)
- 13 października – Karl Gjellerup, duński poeta, dramaturg i powieściopisarz, piszący zarówno w języku duńskim jak i niemieckim, laureat Nagrody Nobla (ur. 1857)
- 15 listopada – Alfred Werner, chemik szwajcarski, laureat Nagrody Nobla (ur. 1866)
- 3 grudnia – Auguste Renoir, malarz francuski (ur. 1841)
- 28 grudnia – Johannes Rydberg, fizyk szwedzki (ur. 1854)
[edytuj] Zdarzenia astronomiczne
[edytuj] Nagrody Nobla
- z fizyki – Johannes Stark
- z chemii – nagrody nie przyznano
- z medycyny – Jules Bordet
- z literatury – Carl Spitteler
- nagroda pokojowa – Thomas Woodrow Wilson
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Święta ruchome
- Tłusty czwartek: 27 lutego
- Ostatki: 4 marca
- Popielec: 5 marca
- Niedziela Palmowa: 13 kwietnia
- Wielki Czwartek: 17 kwietnia
- Wielki Piątek: 18 kwietnia
- Wielka Sobota: 19 kwietnia
- Wielkanoc: 20 kwietnia
- Poniedziałek wielkanocny: 21 kwietnia
- Wniebowstąpienie: 29 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 8 czerwca
- Boże Ciało: 19 czerwca
