Zakochany w dziwce facet po sześćdziesiątce – chyba nie
wiele rzeczy jest bardziej banalnych. Zakochany w dziwce facet po
sześćdziesiątce planujący z nią małżeństwo i wspólne życie – no błagam.
Zakochany w dziwce facet po sześćdziesiątce w ujęciu Jerzego Pilcha – i cały
banał zmienia się w zachwyt. Zachwyt mój nad tym, co autor zrobił z tematem,
zachwyt mój nad Pilchowskim językiem, w którym jestem z kolei zakochana (banał
tym razem w moim wykonaniu), zachwyt wreszcie nad tym, że takie rzeczy, a mnie
nie bolało. Ba, nie tylko nie bolało, ale jeszcze mi sił dawało i wiary, że z
moje problemy czytelnicze są jednak do wyleczenia. No chyba, że tylko z Pilchem
tak mam, jeśli tylko z nim, niech i tak zostanie. Ale koniec ze mną, przejdźmy
do rzeczy, a raczej do rzeczonej dziwki.
Najpewniej miała na imię Zuza, choć imion miała wiele, dla
każdego klienta zapewne inne. Dla naszego bohatera najpierw była Sonią, potem
Bellą – prawdziwą pięknością z piersiami wypełnionymi silikonem i
hialuronowymi, ponętnymi ustami. Cóż że sztucznie dopiększana, najważniejsze,
że urodą doprowadzała do obłędu i do takich uniesień cielesnych, że można o
niej mówić niemal tylko językiem Biblii. „A była Zuzanna delikatna i pięknego
wejrzenia. A ci przewrotni kazali ją odsłonić (bo byłą zakryta), żeby się
przynajmniej tak nasycić pięknością jej”. Przywołuje zakochany proroka Daniela,
przywołuje przewrotnie, bo nasza Zuza owszem pięknością nasycała, ale idealnie
skrojone ręką chirurga ciało odsłaniała sama. Sama i chętnie, więc o niewiele z
niej zostało z cnotliwej Zuzanny. Naszej Zuzy o cudzołóstwo nie trzeba było
oskarżać, nasza Zuza grzechem i z grzechu żyła. Choć sama mówiła o sobie, że
umie „być wierna... nawet gdy moje ciało jest gdzie indziej”, to bez wierności
ciała z wierności ducha nie wiele pozostaje. A może ja się mylę? Może jest
rzeczywiście tak, że „Zdrada, kiedyś rujnująca życie, zmieniająca ludzi w
cienie i wiodąca do samobójstwa – dziś stała się zaledwie wstydliwym
występkiem”.
Historia cnotliwej Zuzanny, żony Joakima, nie została uznana
przez protestantyzm. To może właśnie dlatego bohater kreuje własną historię
własnej Zuzanny… Brnie w ten szaleńczy związek. Nie chce, żeby Zuza porzuciła
rzemiosło, wręcz przeciwnie – fakt, że mają ją inni i to za pieniądze, kręci go
niesamowicie. Ma na nią szatańską jazdę,
jazdę tak wielką, że tylko o szaleństwie może być mowa. Szaleństwie tak
wielkim, że zatopiony w boskim ciele dziwki myli miłość z pożądaniem. Tęskni do
utraty tchu, do obłędu rozpamiętuje Zuzę i ciało Zuzy. Seksualnie uniesienia
przesłaniają mu potrzebę uczucia i to uczucia odwzajemnionego. Nawet jeśli był
zakochany, to w ciele, w powłoce, w otoczce. Bo z Zuzą poza łóżkiem nie łączyło
go nic. On sześćdziesięcioparoletni, oczytany, zmagający się z Parkinsonem i
myślami o samobójstwie. Ona dwudziestoletnia zaledwie kurwa, posiadaczka psa Tetmajera i to cały jej
związek z literaturą. Nic tu się nie mogło udać, happy endu nie będzie.
Ale rękopis znaleziony w bucie to nie tylko opowieść o
uczuciu, którego nie było. To także świat pełen literackich odniesień. Motyw
kurwy w literaturze – podejmowali się go wielcy. Dostojewski, moi ukochani Mann
i Marquez, nawet Llosa, z którym bohater (i autor) się spiera. A Zuza, kolejna
literacka dziwka, dość blado wypada przy swoich poprzedniczkach. Czy nie ma już
wielkich dziwek na tym świecie? A może już dziwkom się nie współczuje? Wszak
Sonia-Bella-Zuza zawód wybrała sobie taki, nie dla tego, że musiała, ale że
lubiła to robić. Płatny seks był jej pasją.
A może Zuza nie była tylko kaprysem ciała? Może była lekiem
dla chorej duszy w starzejącym się ciele? Ucieczką od tego, co nieuniknione,
odskocznią od codziennych zmagań z chorobą, z życiem. Nawet jeśli tak, to była
to ucieczka krótkotrwała i mało skuteczna. Chwilowa podnieta, pożądanie
przegrywają. Silniejsze okazują się literatura, myśli o warszawskich
wieżowcach, z których można by skoczyć i przeszłość. Wspomnienia bohatera są tu
szczególnie istotne. I niekoniecznie te, w których pojawiają się byłe żony i
kochanki, erotyczne uniesienia, zdrady, kolejne łóżka. Przeszłość okazuje się
tak silna, że historia Zuzy traci na znaczeniu, urywa się w zasadzie
niedopowiedziana. Z boską Zuzą wygrywa siedząca w kawiarni przy basenie pięćdziesiąt
lat wcześniej czarnula pijąca piwo i jedząca bułkę z szynką. A okruchy spadające
na jej skórę stają się istotą rzeczy…
Nie mogę oczywiście nie napisać o tym, jak cudownie Jerzy
Pilch gra i igra z czytelnikiem. Tyle tropów, tyle nawiązań do osoby własnej.
Nieświadomy, łatwowierny czytelnik może się zagubić w fikcji, pomieszać ją z
prawdą. Luter, Parkinson, Wisła, matka bohatera (a scena, w której i Zuza i
matka razem boska), mieszkanie na Hożej. Rozmyślania o chorobie, samobójstwie i
Cioranie prawie jak wyjęte z Drugiego dziennika. Motywy pojawiające się co i
rusz w innych książkach Pilcha. Przypadek? Zdecydowanie nie. Co najważniejsze –
te powtórzenia nie nudzą. Zyskują za to nowe znaczenie, stają się mroczniejsze,
więcej w nich żalu i smutku.
Dobrze wiem, że bohater to nie autor. Ale jakże ja lubię
zbierać te okruchy, łączyć, znajdować różnice i nieścisłości, mieszać je z
podobieństwami. To jest na pewno jeden z powodów, dla których tak Jerzego
Pilcha bezwstydnie wielbię. Wielbię go też za zdania, którymi doprowadza mnie
do obłędu. A że niekoniecznie chcę się moim uwielbieniem dzielić, to na
zakończenie jeden mały cytat, ale jakże wymowny: „Można zakochać się w
kobiecie, która nie lubi książek? Można, ale po co?”.
Zuza albo czas oddalenia, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015
Źródło zdjęcia: http://www.gala.pl/wywiady-i-sylwetki/jerzy-pilch-granice-ekshibicjonizmu-8550/zdjecie/jerzy-pilch-29258#gallery
